Júma, 26 Sәuir 2024
«Soqyr» Femida 6560 36 pikir 3 Qantar, 2018 saghat 10:43

Irandaghy narazylyq sheruding aqiqaty

2017 jyldyng songhy kýnderi men 2018 jyldyng alghashqy kýnderi Iranda bolghan narazylyq sheruleri júrt nazaryn ózine audardy. Eldegi azyq-týlik baghasynyng sharyqtauy, júmyssyzdyqtyng ósui tәrizdi әleumettik-ekonomikalyq jaghdaygha baylanysty Meshhed qalasynda bastalghan kóterilis týrli talaptar qoyyp, el biyligine qarsy úranmen Irannyng birneshe aimaghynda jalghasyp jatyr.

Irannyng Qauipsizdik ministrligi tek tәrtip búzushylar men azghyrushylardyng keybireuining anyqtalyp, qamaugha alynghany turaly habarlaghan. Azattyqtyng parsy tilinde habar taratatyn Farda radiosynyng 3 qantarda taratqan songhy mәlimetterine qaraghanda, Irannyng 70-ke juyq qalasynda ótip jatqan narazylyq sheruleri bastalghaly beri myndaghan adam qamaugha alynyp, 21 adam mert bolghan. Áleumettik jelilerde mert bolghandar sanynyng 21 adamnan da kóp ekendigi jәne sheruge shyqqandar men polisiya arasynda qaqtyghys oryn alyp, kenseler men kólikterding órtengeni turaly habar tarady.

Jergilikti golisiya qyzmetining mәlimetterine sýiene otyryp, Isna agentigining habarlauynsha, Iran tuyn kóshede órtegen búzaqylar ústalghan. Fransiyanyng Syrtqy Ister Ministri Irangha osy aptagha josparlaghan saparyn keyinge qaldyrdy. Qarsylyq sheruding basty sebebi - eldegi qymbatshylyq pen  júmyssyzdyq dengeyinin  kýrt ósuinen bolsa kerek.

Resmy derekterge sýiensek,  2017 jyly elde júmyssyzdyq dengeyi 12,4 payyzgha artqan. Demek, búl 80 milliongha juyq halyqtyng 3 millionnan astamy júmyssyz degen sóz. Songhy jyldary birneshe kәsiporynnyng jabylyp, júmys isteuin toqtatuy eldegi júmyssyzdyqtyng ósuine sebep boldy. Júmys oryndarynyng jabyluyna Irangha salynghan týrli sanksiyalar әser etpey qoymady. Sonymen qatar, el ishinde qymbatshylyq pen korrupsiya beleng aldy. Múnymen qosa, ýkimetting milliardtaghan qarjyny Siriyadaghy, Yemendegi, Livan men Iraktaghy shiitterge júmsauyna qarsy sebepterden  bastau alghan sherudin  úshqyny әr jerde órtke  aynalyp, sheruge shyghushylar memleketting syrtqy sayasattaghy ysyrapshyldyghyn da syngha aldy. Áleumettik jelilerde tarap jatqan mәlimetterge qaraghanda, sheruge shyqqandar biylik basyndaghy kósem, konservator, ayatolla Ály Hameneiyge ghana emes, reformashyl baghyttaghy preziydent Hasan Rouhaniyge de qarsy úrandaghan. Narazylyq sheruinde "Hameneiyge ólim!", "Diktatorgha ólim!", "Halyqtyng úrany – referendum!", "Reformator men konservator, dәuiring tausylyp jatyr!" degen úrandar aitylghan.

Iran biyligi jeltoqsannyng 31-i kýni Instagram әleumettik jelisi men Telegram messendjerin búghattap, búl sheshimdi "beybitshilik pen azamattardyng qauipsizdigin" qamtamasyz etu qajettigimen týsindirgen. Jeltoqsannyng 30-y kýni Tegerandaghy narazylyq sharalary barysynda 200 adam ústalghan, olardyng arasynda 40 adamdy biylik "zansyz jiynnyng úiymdastyrushylary" dep ataghan. Elding ortalyq banki men ýkimetting әreketin qatang synaudan bastalyp, salymshylardyng sheruine úlasyp, búrq etken búl oqigha jayly  әleumettik jelilerde týrli viydeolar taralyp, әr aluan pikirler aityluda, oqighany asyra jazyp jatqandar da bar. Iran dese bir sausaghy býguli jýretin Amerika osynday sәtti qalt jiberip alsyn ba? Sheru bastalghannan beri Amerika preziydenti Donalid Tramp ózining Twitter paraqshasynda birneshe ret reaksiya bildirip, Irannyng barlyq jaghynan jenilgenin, ózgeris sәti kelgenin jazdy.   1 qantar, dýisenbi kýngi jazbasynda ol Iran biyligining әreketine toqtala kele, "Iran halqynyng jyldar boyy janyshtalyp kelgenin", "adam qúqyghymen birge Irannyng baylyghy da tonalghanyn" aitqan. Tramptyng pikirine qosylghan Amerikanyng ózge de sayasatkerleri Irandaghy narazylyqqa qoldau bildiretindikterin mәlimdegen. Iran preziydenti H.Ruhany búl pikirlerge  jauap retinde Tramptyng atyn atamay "Amerikadaghy búl myrzanyn" birneshe ay búryn Iran halqyn "terrorist" dep te ataghanyn úmytyp ketkenin jәne onyng irandyqtargha janashyrlyq tanytugha haqy joq ekendigin aitqan.  A.Hameney Iran-irak soghysynda  sheyit bolghandardyng otbasymen 2 qantar, seysenbi kýngi kezekti kezdesuinde sóilegen sózinde Irandaghy sheruler jayly toqtala otyryp, "Jaular men olardyng dúshpandyq әreketterine tótep beretin nәrse, ol -  halyqtyng batyldyghy men jankeshtiligi jәne imany ruhy" ekenin atap aitty.

Iran biyligi osy songhy jaghdaylargha syrtqy kýshterding әseri bar ekenin mәlimdedi. Alayda Irandaghy narazylyqqa baylanysty Izraili ózining qatysy joghyn, әitse de irandyqtardyng talabyn qoldaytyndyghyn bildirse, BÚÚ men Úlybritaniya, Germaniya jәne Europa Odaghynyng syrtqy sayasat mekemesi basshylary men ókilderi Irannyng elde beybit miting ótkizu jәne sheruge shyghushylardyng qúqyghynyng taptalmauy kerektigin eskertken.  BÚÚ sherude mert bolghandardyng isin zertteuge mýddelilik tanytty. Shetelderdegi, onyng ishinde Batys elderindegi iran diasporalarynyng da Iran halqymen birge ekendikterin mәlimdegeni turaly aityluda.

Iranda múnday tolqular ara-túra boy kórsetip túrady. Qyzu qandy irandyqtar sayasattan bastap, futbol oiynyna jankýier bolyp, kóshede úrandatyp,  sheruge shygha beredi. Olar ýshin biylikke óz talap-tilekterin aityp  kóshege shyghu ýirenshikti jaghday dese de bolady.  Alayda týimedeydi týiedey etip jetkizuge qúmar әleumettik jeliler oqighagha may qúiyp, asyra  kórsetude. Degenmen de múnday sheruler biylikting halyqpen sanasugha mәjbýrleytini anyq. Syrtqy sayasat әleminde dosynan dúshpany kóp kórinetin Iranda bolghan múnyng aldyndaghy bas kóteruler tәjiriybesin eskere otyryp, búl jolghy sheruler biraz kýnnen song basylady deuge tolyq negiz bar. Al Qazaqstan ýshin Kaspiy arqyly shektesetin kórshimizding tynyshtyghy óte manyzdy. Qazaqstan men Irannyng baylanysy jan-jaqty damyp keledi. Iran bizden auyl sharuashylyq ónimderin, әsirese astyqty kóp satyp alatyn elding biri.  Kórshi elde soqqan dauyldyng salqyny bizge de tiymesine kim kepil?

Bolatbek Batyrhan, shyghystanushy

Abai.kz

36 pikir