Júma, 29 Nauryz 2024
Din 18507 6 pikir 5 Jeltoqsan, 2017 saghat 14:34

Dәstýrli emes diny aghymdardyng taralu joldary

Elimizding ata zanynda ar-ojdan bastandyghy turaly, dinge jәne diny nanymgha baylanysty kemsituge bolmaytyndyghy, sonday-aq qanday din bolmasyn, azamattardyng erekshelikterine qaramastan teng qúqyly ekendigi jazylghan. Degenmen, songhy birneshe jylda qalyptasqan elimizdegi diny ahual zandyq jaghynan bolsyn, diny sauattylyq túrghysynan bolsyn biraz sharalardy qabyldau kerektigin dәleldedi deuge bolady.

Osy orayda jastardyng qúqyqtyq jәne diny sauattylyghyn jetildiru baghytynda әli de atqarylar sharalar kóp. Olay bolatyny, qazirgi dәstýrli emes dep atap jýrgen diny aghymdardyng negizgi nazary jastargha baghyttalyp, olardyng qataryn kóbinese jastar toltyryp otyr. Qazaqstandaghy qazirgi diny ahual kýrdeli әri san-salaly. Sózimizding dәiekti boluy ýshin songhy kezderdegi derekterge nazar audara ketsek, 1989 jylghy 1 qantarda 30 konfessiyagha tiyesili 700-ge juyq diny birlestikter bolsa, 2012 jylghy qayta tirkeu sharasynan búryn elimizdegi tirkelgen úiymdardyng sany 4551-ge jetkeni belgili. Qazir olardyng qayta tirkuden ótkenderining sany ýsh mynnan astam. Múnyng ózi az emes.

Ásirese dәstýrli emes, totalitarlyq jәne desstruktivti sektalar men radikalidy diny aghymdardyng keybiri tirkeludi qajet dep tappaytyndyqtan, olardan zardap shekkenderdi anyqtau nemese olardy jauapqa tartu barynsha qiyn. Eng basty alandatushylyq tudyratyn mәsele diny úiymdar men olardyng ilimine senushilerding kýn sanap ósuinde bolyp otyr. Missionerlik úiymdardyng shoqyndyru sayasaty, Afrika jәne Aziya halyqtary arasynda qarqyndap, maqsatty týrde jýrgizilip otyr. Missionerlik úiymdargha birqatar elderding memlekettik qúrylymdary, qayyrymdylyq qorlary, ýkimettik emes úiymdar, qarjylyq toptar materialdyq jәne moralidyq  túrghydan kómektesip, ortaqtasa júmys jasaydy.

Missionerler baratyn el halqynyng dinin, tarihyn, әdet-ghúrpyn, dili men psihologiyasyn zerttep bilip barady. Kóptegen missionerler jergilikti halyq basym eldi mekenderde túryp, sol halyqtyng tilin, әdet-ghúrpyn, minez-qúlyqtaryn óz qyzmetterin tabysty atqaru ýshin jeterliktey dengeyde zerttep, ýirenedi. Elimizde protestanttyq jәne neoprotestanttyq shirkeulerding missionerlik qyzmetteri halqymyzdyng diny birligi men yntymaqty ómirine keri әserin tiygize bastady deuge bolady. Múnyng sebebi, bir últ ókilderining әrtýrli diny nanymda boluy últtyq tútastyqty, tipti bara-bara eldik tútastyqty saqtaugha orazan zor qauip tóndiredi. Dәstýrli emes diny aghymdardyng ókilderi, yaghny missionerler ózderining nanymdaryn taratuda әrtýrli әdis-tәsilderdi paydalanady.

Negizinen zang ayasynda tirkelip, jariya týrde júmys atqarghan siyaqty kóringenimen, astarly týrde kóptegen júmystardy atqarady. Oghan qazirgi til ýiretu kurstarynyn, qayyrymdylyq qorlarynyng kóbeyip ketui, sol arqyly ózderine jaqtastardy tauyp jatqandyghy kuә. Sonday-aq búqaralyq aqparat qúraldaryn, sonyng ishinde diny maghynaly gazet-jurnaldar shygharu da qazirgi dәstýrli emes diny aghymdar jii paydalanatyn tәsil. Dinge, qarapayym tilmen aitqanda imandylyqqa bet búrghan jas, tek bolashaqtaghy ózi kýtken «ruhany tynyshtyqty» ghana emes eldin, otbasynyng mýddesin kózdeytinte diny sauattylyqqa, eger qate sheshim qabyldaghan jaghdayda kimderding qataryna qosylyp, qalay zardap shegetindigin týsinetindey qúqyqtyq sauattylyqqa ie bolghanda ghana atalmysh mәselening aldyn belgili bir mólsherde alugha bolady. Olay bolmaghan jaghdayda, bir-birin imansyzdyqpen kinәlap, әke-sheshe men balanyng arasyndaghy týsinbeushilik, tipti erli-zayyptylardyng diny kózqarastarynyng qayshylyghynan otbasy daghdarysy oryn alu jaghdayy arta bermeu. Sonymen qatar, osynday ziyandy aghymdardan zardap shekken adamdardy sauyqtyratyn ortalyqtargha týsetin shaghymdar da kýn sanap artyp kele jatyr.

Qazaqstan Respublikasynyng Konstitusiyasynda ojdan bostandyghy men diny bostandyqtyng qaghidattary, әrtýrli konfessiyalargha jatatyn azamattardyng ózderining diny birlestikterin qúrudaghy teng qúqylyghy, memleketting shirkeuden bólingendigi turaly qaghidattar bekitilgen. Sonday-aq dinning jәne diny birlestikterding әleumettik qyzmetterin retteuding halyqaralyq tәjiriybelerine negizdelgen ózge de birqatar normativtik-qúqyqtyq negizder bar. Soghan qaramastan, dinning mәrtebesi, onyng qogham ómirindegi shynayy jaghdayy men róli, yaghny dinning qoghamnyng әleumettik-sayasi, ruhany salalaryna tiygizer әserining mәrtebesi, kenistigi jәne shekaralary qazirge deyin dәl anyqtalmaghan. Osynday belgisizdik, әsirese onyng teris saldary elimizdegi qazirgi diny jaghdayda oryn alghan jana ýrdisterge baylanysty anyq ta aiqyn angharyluda. Búl, әriyne, әsirese din men diny sananyng kýdik tughyzatyn diniy-ruhany normalary men dogmalaryna negizdelgen jana diny aghymdar men baghyttardyng payda boluyna baylanysty.

Múnday әsireshil nyshandar diny fundamentalizm men diny ekstremizm retinde kórinis tabuy mýmkin. Qortyndylay kelgende, dәstýrli emes diny aghymdardyng taralu joldary; aldymen belgili bir túlghanyng dәstýrli aghymdardyng taraluynda qoldau kórsetui bolyp tabylady. Yaghni, olar ózderin qúqyqtyq jәne әleumettik túrghydan qorghau maqsatynda tanymal, bedeldi adamdarmen tyghyz júmys atqarugha baryn salady. Ekinshiden basqa memleketterding mýddesi túrghysynan әreket jasaydy. Búl diny úiymdardyng Qazaqstanda taraluyna keybir shet memleketterde ózderin moyyndatqan nemese iydeologiyasyna say keletindikten ýkimettik dengeyde taralu qoldauyna ie bolady. Ýshinshiden olardyng qarjylyq mәseleleri jóninde bolyp otyr.

Dәstýrli emes diny úiymdardyng eki qyry bar: biri kommersiyalyq, ekinshisi iydeologiyalyq. Olar tek diny aghym retinde ghana emes, investor nemese biznes ókili retinde de erkin júmys isteydi. Al búghan qarsy túru ýshin jeke túlghanyng qúqyqtyq jәne diny sauaty manyzdy ról atqarady. Al jastardyng qúqyqtyq jәne diny sauatyn arttyru, jýieli sharalar ótkizu, diny aghartushylyq baghdarlamalar úsynu, orta jәne joghary bilim beru salasynda atalmysh olqylyqtyng ornyn toltyru ýshin jasalyp jatqan sharalardy odan әri jetildiru mindeti túr.

Kenshilik Tyshhanúly, dintanushy

Abai.kz

6 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1575
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2268
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3577