Beysenbi, 18 Sәuir 2024
Ózine sen 8299 36 pikir 29 Qarasha, 2017 saghat 13:01

Qandastargha jasalghan qiyanattardy halyqaralyq úiymdargha jetkize almay otyrmyz

Songhy kezderi Qytaydaghy qazaqtardyng qysym kórip jatqany turaly BAQ betterinde jii jazyla bastaghanymen, elimizding qúzyrly oryndarynda quzau salghanymen, qandastarymyzdyng qal-ahualdary onala qoyghan joq. Qysym kýnnen kýnge artyp kele jatqany jii aitylyp jýr. Osy túrghyda qandastardy qytay biyligining tartqyzyp otyrghan tauqymetinen aryltudyng joly qalay?  Qytayda jatqan eki milliongha tarta qazaqtyng qúqyghyn qalay qorghau kerek? Mine osy maqsatta biz QR Preziydenti Núrsúltan Nazarbaevqa sol qazaqtardyng jaghdayy turaly alghash bolyp jetkizgen, Germaniyada túratyn qandasymyz Ómirhan Altynmen súhbattasudy jón kórdik. 

- Ómirhan agha, súraqty birden bastasaq. Shetelde ómir sýrip jatqan qazaq ókili retinde Qazaqstangha degen kózqarasynyz qalay? 

Eng aldymen kýlli Qazaq balasyn Qazaq eli tәuelsizdigining alda kele jatqan 26 jylydyghymen, shyn jýrekten qúttyqtaymyn!  Biz bәrinen de búryn Qazaqstan deytin tәuelsiz elimizdin, Atamekenimizding bolghanyna Allagha sansyz shýkirshilik etemiz. Qazaqstan – әlemde taryday shashyraghan qazaqtardyng arqa sýier tauy, maqtanyshy, quanyshy. Ata-babamyz ghasyrlar boyy ansaghan Qazaq eli tәuelsizdigining 26 jylyn toylaghaly jatyrmyz. Atam Qazaq aitpaqshy «elu jylda el jana» degendey, Alla qalasa Qazaqtardyng auyzbirshiligi, birlik-berekesi myqty bolsa alda búdan da zor talay belesterdi alary sózsiz.

- Evreyding Izraiyli, orystyng Reseyi, nemisting Germaniyasy degen sekildi әr últtyng artynda tirek bolghan ýlken elder túr. Sol sekildi sizderge Qazaqstan qanshalyqty tirek bola alady?

Dәl qazirgi túrghydan Qazaqstandy Izrailimen, Resey nemese Germaniyamen salystyrugha bolmaydy. 26 jyl degen adam ómiri túrghysynan alghanda kóp uaqyt. Al, tolyqqandy últtyq bir memlekettik qalyptasuy barysynda búl óte qysqa bir zaman. Qazaqstan, shynyn aitqanda, sayasy túrghyda tәuelsiz bolghanymen, til, ekonomika, qorghanys salalarda tolyqtay tәuelsiz el boluy ýshin Qazaqtardyng birlikte әli de biraz kýsh júmsauy kerek. Biraq-ta, soghan qaramastan, jas Qazaqstan – Qazaq eli shet elderdegi qandastary ýshin qazirge deyingi is-әreketterimen, adal niyetimen bolashaqta shet júrttaghy qandastaryna qanshalyqty qorghan bolatynyn kórsetti. Áriyne, búl mәselede kemshilikter joq emes, barlyghymyz bir bolyp, últtyq mәseleni aqyldasyp, júmyla otyryp әreket etsek, orny tolmaytyn kemshilik bolmas.

- Sizder keshegi kóne Qytaydyng zobalanynan tentirep ketken halyqtyng úrpaghysyzdar. Al, býgingi jana Qytaydyng sol jerdegi qandastargha jasap otyrghan jat pighylyna qalay qaraysyz? 

Ózderiniz aitqanday, otarshyl Qytaydyng búrynghy kezderde de Qazaqtargha qanshama qiyanat jasap, tarihy otandarynan bosyp ketuge mәjbýr etkeni tarih betterinde túr. Ol barshagha ayan. Al dәl qazirgi myna zamanda qytaylardyng qol astyndaghy qandastarymyzgha qarata jasap otyrghan qysym qudalau әreketteri, zúlymdyqtary, әsirese órkeniyetti, mәdeniyeti men demokratiyasy damyghan Batys elderinen qaraghanda baryp túrghan dórekilik, jabayylyq, әdiletsizdik bolmaq. Qytay ýkimetining istep otyrghandary eng aldymen adamgershilikke, sodan keyin ózining zandaryna, halyqaralyq adam qúqyqtaryna qarama-qayshy is-әreketter, qylmystar. Anyghyn aitqanda, Qytay ýkimeti "kýsh mende, aksha mende al qaytesin" dep, óz territoriyasyndaghy az últtardy tez arada assimilyasiyalap, qorqytyp, ýrkitip, zorlyq-zombylyqpen joq etuding sharalaryn iske asyruda.

- “Álemdegi bar qazaqtyng jalghyz otany - Qazaqstan”.  Qazaq eli osy qandastarymyzdyng taghdyryna nege aralasa almay otyr?

Qazaqstan ýkimeti basqa mәselelerde bolghanynday, búl mәselege de qolynan kelgeninshe aralasyp keledi. Qazaqstan ýkimetinen Alla razy bolsyn, әsirese Astanada ótken Qazaqtardyng 5-shi kúrlytayynan keyin, Preziydent Núrsúltan Nazarbaevting tapsyrmasymen Qazaqstan Syrtqy Ister Ministirligi búl mәselege diplomatiyalyq salada kýsh júmsap keledi. Ministirlik qyzmetkerleri, jaqyn arada ózderi de mәlimdegendey, aldyn ala maghan da habarlasyp, qoldaghy dәlelderdi, faktilerdi algha tartyp Qytay ýkimetinen qysymgha tap bolyp otyrghan sondaghy qandastarymyz turaly mәlimetter talap etilgenin habarlady. Al bayrghy Atamekeninde Qytay ýkimetining zorlyq-zombylyghyna tap bolyp otyrghan qandastardy qorghaudy tek qana әli buyny qatpaghan jas Qazaqstan Memleketining resmy qyzmetkerlerine jýktep qoy, jalpy Qazaqtar bolyp tәuelsiz Qazaq elining bolashaghyna, últtyq kauipsizdigine jasaghan qiyanatymyz bolady. Búl tek qytay qoly astyndaghy qandastardyng emes, býkil Qazaqtyng ortaq qasireti. Últtyq mәselede sen-men demey, birigip әreket etip, jaulargha qarsy qay mәselede bolmasyn júmyla otyryp kýsh júmsauymyz auaday qajet.

- Sizder Europoda, kisilik qúqyqtyng barynsha qorghalghan demokratiyaly elde jasap jatsyzdar. Sol elderding minberlerine Qytaydaghy qandastardyng qal-ahualy turaly jetkize aldynyzdar ma?

Myna jaqta sanauly adamdar qoldarynan kelgenshe tyrysyp baghuda. Biraq әlginde de aitqanday, búl bir eki kisining jeke is-әreketterimen halyqaralyq dәrejege kóteriletin mәsele emes. Halyqaralyq adam qúqyqtary úimdarynyn, batystyq ýkimetter men qoghamdardyng nazaryn búl mәselege audartu ýshin, eng aldymen jasalyp jatqan zúlymdyqtar turaly naqty dәlelder, onan song artynda seni әrbir túrghydan qoldap qostaytyn resmy bolsyn beyresmy bolsyn kýshter boluy kerek. Ókinishke oray, jeke basynyng qamyn oilap, qytaydyng aqshasyna qyzyghyp, últtyq mýddege qayshy, qytaydyng paydasyna say is-әreketterge baryp jýrgender, últtyq sana-sezimnen júrday adamdar Qazaqstanda da bolghanday, múndaghy Qazaqtar arasynda da joq emes.

 - Álemdik adam qúqyghyn qorghaytyn úiymdar búghan nege ýnsiz otyr. Bilmey me, әlde olardyng aralasuy ýshin qytaydaghy azshylyq últtarda Miyanmadaghy qasiretke tap boluy kerek pe?

Eger halyqaralyq adam qúqyqtaryn qorghaushylar, batystyq ýkimetter men qogham ýnsiz otyrsa, búl olardyng emes, bizding kinәmiz. Biz bas qosyp, qytaylardyng qandastarymyzgha neshe uaqyttan beri istep kele jatqan qiyanattaryn naqtyly dәleldermen, halyqaralyq normalargha, zandargha say olargha, tiyisti halqaralyq oryndargha әli kýnge deyin jetkize almadyq. Búl mәselede Qazaqstan ýkimeti, sayasy partiyalar, qoghamdyq úiymdar, jalpy alghanda barlyq Qazaq birige otyryp, jan-jaqty josparlap, halyqaralyq talaptargha oray әreket etkende bir nәtiyjege qol jetkize alamyz. Bәrinen de búryn Qazaqstangha arghy betten kóship kelgen, naghyz qysym qudalaugha tike ózderi, artta qalyp qoyghan aghayyn-tuystary tap bolyp otyrghan qandastarymyzdyng múnda jauapkershilikteri artyghyraq bolmaq. Halyqaralyq úiymdar tek qana naqty faktilerge, dәlelderge ghana sýiene otyryp әreket etedi. Sondyqtan búl aghayyndar mýmkin bolghanynsha kóbirek, naqtyly dәlelderdi Qazaqstan ýkimetine, osy mәselede kýsh júmsap kele jatqan úiymdargha qoryqpay tapsyrulary kerek. Naqtyly dәleldermen ghana halyqaralyq adam qúqyqtary úiymdaryn, Qytay ýkimetining zúlmatyna nazar audarta alamyz. Eng manyzdysy búl mәseleni, halyqaralyq deneyge kóteru barysynda, jasyratyn emes, qarajattyng da jetkilikti boluy shart. Sózding sonynda aitarym, Qazaqeli búdan da búryn qanshama qiyn-qystau kezenderdi bastan keshti. Áruaq qoldap, Ata-babalarymyzdyng ayausyz kýresterining nәtijesinde býgin Allagha shýkir, tәuelsiz Memleketpiz. Qazaq balasy qazirgi kezde tap bolyp otyrghan qiyndyqtar, qysym qudalaular, eger últtyq bereke-birligimiz kýshti bolyp, Atameken Qazaqstanymyzdyng tәuelsizdigi myqty bolsa ótedi de ketedi. Biz Qazaqtar qasiyetti de, úly halyqpyz. Sondyqtan Qazaqeli kim ekenin ótken ghasyrlarda bolghanday, Alla qalasa bolashaqta da kýlli әlemde kórsetetin bolady.

- Súhbatynyzgha rahmet!

Qoyshybek Mýbarak

“The Qazaq Times” 

36 pikir