Júma, 29 Nauryz 2024
Janalyqtar 4844 0 pikir 14 Mamyr, 2009 saghat 07:01

ESESI KETKEN ESIL DARYN

 

 

1977 jyldyng mamyr aiy. Oraldyng Pushkin atyndaghy pedogogikalyq institutynyng songhy kursynda jýrgenmin. Ayaq astynan “Oral óniri gazetining bólim mengerushisi Tihon Álipqaliyev shaqyrsyn. Boyly da oily ózim qúrmet tútyp jýrgen agha edi. Jedeldep bardym. Jaqynda gazetke redaktor bop Baqtybay Dalabaev kelgen. Kele sala: - Újymgha jigerli jas kýsh kerek. Qalamnyng jeli, auzynyng ebi bar jigitterdi jinayyq, - depti. Sóitip, oblystyq teledidardan qoymay óleng oqyp, radiodan jaghymdy sauyp diktor bop qosymsha qarajat tauyp jýrgen maghan alghashqy tandau týsipti.
Sol kýni oljagha keneldim de qaldym. Júmysqa da kireyin, gazettegi belgili aqyn Janghaly Nәbiullinmen de tanysayyn. Jәkenning kabiynetinde úzyn boyly, aqqúba óndi, ashang jigit otyrdy.
«Tanysyndar. Búl – Saghat Ábdighaliyev degen aqyn aghan, - dedi Janghlay janyndaghy jigitti núsqap. – Qazirde auruhanada jatyr. Keshikpey shyghady».
Mine, Saghat ekeumizding bir jyl boyy júp jazbaghan aghaly-iniligimiz, dostyghymyz sol sәtten bastalyp edi.
Jiyrma birge әli tolmaghan mening ózim de, ólenim de pispegen shiyki edi. Al, ol bolsa… Ol ólendi jazbaytyn, qúyatyn. Týrli-týrli mýsinde. Onyng jazghanynda bir sabaq jip artyq bolmaytyn. Kestelep tógetin. Sóz sózge jaryghyn da, kólenkesin de týsirip túrady.
Tana Jiyembet jyrau Bortoghashúlynyng jetinshi úrpaghymyn, - deytin ózi. Sýiegine sóz tek qualap bitse kerek. Átteng Jasaghan iyem tandayyna qighanmen, mandayyna qimady.
Áytpese: Árqashanda kem boldy-au, nesip kesen
Qayran júrtym qayghymen besiktes en
Tórge shyghar basyndy tómendetip,
Telmirtipsing talay jyl esikte sen, - dep tebirenu Saghat syndy sanlaqtyng ghana qolynan keler is. Nemese:
Qazaghamnyng namysy eding janityn,
Jau kýtumen búzylypty san úiqyn.
Basyng ketti mynau marghau dalanyn,
Adamdyqqa jetkizem dep әr iytin.
Áy, Mahambet! – dep jalang qylyshtay jaltyl qaghu saghan ghana jarasar-dy.
Taghdyr shirkin adammen oinay ma, әlde adamy týskir taghdyrmen oinay ma, bilmedim. Áyteuir, Saghattyng ómir sapary soqpaqty da, soqtyqpaly boldy. Marat Otaraliyev, Júmatay Jaqypbaev syndy búl da bitirmey KazMu-dy tastap shyqqan. Qalay tastamasyn, jastyqtyng qyzuy bar, taghy da qosymsha qyzdyrma kýshter qosylyp dekanyna sabaq ótkizdirmey, eki saghat boyy partanyng ýstine shyghyp alyp óleng oqysa… Aqyn bitkenning armany bolghan Almatymen osylay qoshtasqan.
Tastaqtyng tas kóshesine tasyrlatyp,
Izdedim tyrna tizbek tramvaydan, - dep úmsynghanyn tappay, úzyn dәme, qysqa qolmen auylyna oralghan.
Ol kezde oqudan shyghyp ketken tentkke, әielimen ajyrasqan erkekke qoghamnyng da, ómir sýrgen ortannyng da qabaghy qatulau edi ghoy. Kel dese qarap, ish dese jalap túratyn mýttәiimderding aty ozghan zaman edi. Óz oty ózin órtep aiqara qúshaq Almatygha simaghan adam alaqanday auylgha siya ma? Bolmashy asaulyghy sep bolyp, onyng ýstine әldebir prokurormen shataqtasyp 2-3 jyl týrmening de bylmyghynan auyz tiyip qaytady. Ólendi odan sayyn óndirte jazady. Ishki yza syrtqa teuip, ólendegi oilar odan әrmen ótkirlene týsedi. Óitkeni, onyng shygharmashylyqtan ózge ghúmyry bolmaytyn.
Birde ózi sýienish kóretin Júban aghasy (Moldaghaliyev) tughan jeri Taypaqqa keledi. Basshysy-qosshysy qarsy alysyp otyrghan shyrayly súhbat ýstinde ataqty aqyn:
Osynda Saghat bar ma? Talantty aqyn. Qayda jýr ózi, aldyryndarshy, - demey me?
El aghalary sasyp bir-birine qarasady. Baqsa, Júbaghang kelerden birer kýn asqaqtap jýrgen asau Saghatty úyatty kisining kózinshe birdemeni býldirer dep audandyq ishki ister bólimine qamap tastaghan eken. Saghat qarap jata ma:
Taypaghym ainalayyn búla meken,
KPZ-ng tórt bólmeden túrady eken.
Taypaqtyng týrmesinde shirip jatyr,
Evropany sharlap kelgen myna kókeng dep ólenmen qúlash-qúlash hat jazyp joldaydy deydi.
Jany qysylghan basshylar әbjil qimyldap, Saghatty әspettep alyp shyghyp, aq kóbik ghyp shomyldyryp, jana kostium kiygizip, moynyna shoqparday galstuk baylatyp alyp kelisedi.
So joly Júban agha inisin audandyq avtostansiyanyng bastyghy etip  júmysqa túrghyzyp ketken.
Atyng óshkir araq shyrmady ghoy, jalghyz Saghatty ghana emes… Jarasqannyng jyry bar-dy.
Jetedi, jetedi endi jeter, jeter,
Qyzyq ta, qyzdyr ma óter, keter,
Qúl bolghan qu araqqa qayran aqyl,
Basyndy búgha bermey kóter-kóter! – degen.
 
Qazaq bop tuyp, osy halyqtyng arasynda ómir sýruge bolghanmen óluge kelgende birtýrli oilansyn. Úmytshaqtyghynan qorqa soghasyng ba, әlde tirining ókpesi ólgenge de taramaytynynan qaymyghasyng ba…
 
1981 jyly Almatygha qyzmetke kelgenimde Múqades Eslamghaliyevten Saghattyng taghy da isti bop Jana Ózenning týrmesinde jatqanyn esittim. Adresin alyp, dereu hat jazdym. Jauap ta kóp tostyrmady. Oqushy dәpterining tórt betin toltyrghan jasyl-kók siyamen týsken taygha salghan tanbaday jazu kózime ottay basyldy.
“Rahymjan, tentektigindi qoydyng ba? Araqqa jola ma, tez jaz, jaz! Mening kók soqqan taghdyrymdy qaytalama… Júban agham alyp bergen qyzmetimdi oqsatpadym…” deydi Saghattyng haty.
Jas edik, arman kóp te, aqyl az edi. Qazir ghoy aqyldyng kóbeyip, armannyng azayghany. Áyteuir, býgin, erteng dep jýrgende Saghattyng sol ótinishin orynday almadym.
Keyin eline aman-sau oralyp, qysty kýni ózi janynday sýigen Jayyq ózeni jaghasynda jan tapsyrypty… Alladan pәrmen kelipti degen ishki ókinishim kóterilip, kópke deyin basylmay qoydy.
…Izdeydi eken ghoy Jayyghym,
Saghattyng dausy qayda dep.
Eng songhy amanat jyry osy bolsa kerek!
Qazirde ólenmen oilamay, oinaytyn bәz bireulerdi kórgende sol Saghat esimi týsedi oiyma. Onyng tórt ayaghyn teng basqan jyry sanamda sәulelenedi. Esesi ketken esil daryn, deymin qamyghyp.
 
Rahymjan Otarbaev,
 
Qazaqstannyng enbek sinirgen qayratkeri.

 

0 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1581
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2281
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3610