Júma, 19 Sәuir 2024
Qúiylsyn kóshing 8139 2 pikir 27 Qyrkýiek, 2017 saghat 09:48

Janarynda móltildep jas, Qúljada qaldy qaryndas...

Keshe.. HIÝ ghasyrgha deyin Jibek joly – órkeniyet joly bolghany ras. Ol kezde keruenmen shyghystyng maqta, mata, oqu-syzu, bilim-ghylym, sәulet-óner, jemis-jiydek tasylyp, japyraq jamylyp jýrgen jabayy europany kiyindirip, juyndyryp, bilim-ghylymgha jetkizgen edi.

Býgin... Sonymen Batys Qytay – Batys Europa kýre jolymen Qytaydyng sapasyz bir-aq ret kiyetin kiyimderi men bir aidan aspay istemey qalatyn tehnikalyq tauarlary tasylyp, asyghy alshysynan túrdy. Qytay ýshin; Qazaqstan jolda jatqan póstek, Resey estek, Europa jemtik bolyp, kedendik odaq últ tamyryna balta shabady. HHI ghasyr órkeniyet emes, qazaq últy ýshin qasiret joly bolmaqshy.

Shekaranyng arghy jaghy...

«Jungo» (Qytaydy jergilikti qazaqtar osylay ataydy) memleketining bir aimaghy, Ile Qazaq avtonomiyaly oblysynyng ortalyghy – Qúlja qalasy. Aua rayy bizding ontýstik ónirmen birdey. Búl ólke – Sayram túshy kóli, Sayyn, Saqaraly, Narat jaylauy, tauly, qyratty, topyraghy qúnarly, shóbi shýigin, ne ekseng sol shyghatyn qútty meken. Ile Qazaq oblysy boyynsha 4 million 400 myng halyq ómir sýrse, sonyng 35 últtan túratyn 450 myny Qúlja qalasynda túrady. Janadan boy kótergen farfor, qúrylys materialdary, ashytqy, kafeli zauyty men taghy basqa óndiris oshaqtary, týzu kósheleri, gýlzәr baqtardyng әsem kórki, birinen song biri salynyp jatqan túrghyn ýy móltek audandary men myndaghan jyldardy artqa qaldyrghan qaynaghan bazary qalanyng boyyna nәr berip túr. Janasha tehnologiyamen damyp jatqan Qúlja ólkesine ishki ónirlerinen kóship kelip jatqan hansular (qytaylar) ýshin bolashaghy zor. Osy zәulim ýilerge auyldardaghy qazaqtardy emes, ishki Qytayda qara qúrttay qújynaghan qytaylardy kóshirip әkelip jatyr. Múnyng bәri tamasha ghoy, biraq qazaq mýddesinen qaraghanda – qasiret. Qúljanyng qazaqtary qytaygha sinip jyldan-jylgha azayyp barady. Óitkeni, jergilikti qalyng qazaq otyrghan jerlerding ózinde mektepter tek hansu tilinde ótkiziletindikten on bes jasqa deyingi qazaq balalary shala qazaqtanyp, qytaysha oilap, qytaysha sóilep jýr. Onyng ýstine «Bәrimiz bir últ bolayyq», «Partiya men din bir emes» degen siyaqty memlekettik sayasat mashinasy ondaghy qazaqtardy tilsiz, dinsiz, dilsizdendirip, kóp úzatpay sinirip jiberetini aidan anyq. Búl ýshin Jungo memleketi men hansu halqyn kinәlaugha bolmaydy. Búl – әrbir memlekette bolatyn zandylyq. Bizde qazir qazaq tili men qazaq mektepteri ýshin kýresip jatyrmyz. Últyn saqtaghysy keletin әrbir qazaq tek qazaq jerinde ghana salt-dәstýrin, әdet-ghúrpyn, tilin, dinin, dilin, últtyq mәdeniyetin saqtap qazaq bola alady. Jungodaghy qazaqtardy «nege kóship kelmeysin?» dep kinәlau onay. Ár memleketting ishki sayasaty, ishki әleumettik jaghdayy bar. Olardyng da jappay qozghalyp kete almauyna osy eki sebep әser etip otyr. Keshe ghana Resey óz otandastaryna: «Kóship kelinder. Býkil jaghdaylaryndy jasaymyz, anany beremiz, mynany beremiz», – dep ýiip-tókken uәdelerine bizdegi orystar miz baqpay, kóshpey otyr emes pe? Búl basqa әngime. Sondyqtan qazirgi tandaghy kýldibadam, sóngen shoqtyng kýline pisken shiyki kýlshe siyaqty kóshi-qon turaly zandy qayta qaramasa, býgingi biyliktegi qazaq ýkimetining atqa minerleri, ertengi úrpaqtyng aldynda attary atalyp, tekteri týgeldenip qaralanghanda, olardan taraghan úrpaqtar jerge qaraytyn bolady. Osy sayasatpen kete bersek shekaranyng arghy jaghynda qalghan qazaq bauyrlarymyzdy 15-20 jyldan keyin sausaqpen sanap alatyn jaghdaygha jetemiz. Qytay ýkimeti tez arada qazaq eline qalyng qytay qaptap kiretin kýre jol – batys qaqpasy, qazaqtyng shekarasy «Qorghas» kedenine deyin tórt qatarly kólik pen temir jolyn salyp tastaghaly qashan. Óneshi men jútqynshaghy býlkildep alty basty aidahar qazaq eline qaray auzyn aranday ashyp, «Batys Qytay – Batys Europa» kýre joly qashan biter eken dep kýtip jatyr...

Al, qazir Altaydyng arjaghynda jýrekteri eljirep, kózderinde mún, kókirekte sher, et-bauyry ezilip, alyp iyirim jútyp bara jatqan bauyrlarym eske týsken sayyn kókiregim qarys aiyrylyp, kýlkim sap tyiylyp, iship jatqan asym tamaghyma tyghylyp, oiym әlem-jәlem kýy keshedi...

Alysta auyr azap shekken bauyrym,

Quarghan bәisheshektey kepken bauyrym.

Qamaghan qalyng jaudyng ortasynda

Kól qylyp kózding jasyn tókken bauyrym.

Aldyndy auyr qayghy japqan bauyrym,

Ómirinshe japa shekken jattan bauyrym.

Týksiygen, jýregi tas jauyz jandar,

Tiridey tering tonap jatqan bauyrym...

Maghjan

 

Janarynda móltildep jas, elge qarap jәutendep, Qúljada qaldy qaryndas... Tós qaghysyp, tabysar kýn bolar ma eken, bauyrym?!

Janarynda móltildep jas, Qúljada qaldy qaryndas...

Toghaybay Núrmúratúly

Abai.kz

 

2 pikir