Júma, 29 Nauryz 2024
Abay múrasy 17804 0 pikir 10 Tamyz, 2019 saghat 06:29

Mekemtas Myrzahmetúly. Abay

«...Abay adamgershilikti moralidyq filosofiyada barlyq jaydan joghary qoyady».
M.Áuezov

Abay ómirbayany

Abaydyng ghylymy ómirbayanyn jazu - óte kýrdeli mәselelerdi molynan qamtidy.

Abaydyng ghylymy ómirbayanyn tereng tanyp, aqynnyng zamany tudyrghan erekshelikterin bilip mengermeyinshe, Abay shygharmalarynyn  qoghamdyq-әleumettik basty saryndaryn ajyrata aluymyzdyng ózi qiyngha ainalmaq.
Abaydyng biregey biografy Múhtar Áuezov Abaydyng ghylymy ómirbayanyn  jazu, qalyptastyru jolynda úzaq jyldar boyy tolassyz izdendi. Abay jasaghan ortada tuyp, balalyq shaghynan atasy Áuez arqyly aqyn ólenin jatqa aityp, el әngimelerine qanyp ósui - biograf Múhtar Áuezovtin  Abaydyng ghylymy ómirbayanyn jazugha kóp jenildikter tudyrdy. Abaydyng aqyn shәkirtterimen tikeley aralasyp, aqyn jayly derek maghlúmatqa jastay qanyp bilip ósuine tiri arhiv iyelerining әseri de aitarlyqtay bolghan. Ásirese, Abaydyng aqyn shәkirti Kókbay men Shәkәrimning Abay ómiri men jasaghan ortasy, aqyndyq joldaghy ruhany izdenisteri turaly qúnarly әngime derekteri jәrdemge kelgenin biograftyng «...Mening júmysym jinastyru siyaqty. Áueli onyng ómirin zerttedim... Kóptegen derekter tobyn jinastyrdym. Kókbaymen, atammen, Dildәmen, aqynnyng dostary, jaularymen jeke-jeke kezdestim... Kókbay, Dildә, Áygerim, Núrghanym... olardy kórdim, әngimelestim» (LMMA arhiyvi, 398-papki, 27-bet), - dep tebirene otyryp bayandaytyny bar.

Bizder, qalyng qazaq oqyrmandary, Abaydyn  ghylymy ómirbayanyn M.Áuezov 1924, 1940, 1944, 1951 jyldary, yaghny tórt ret qayta tolyqtyryp jazghan núsqalarynan oqu arqyly mengeremiz. Búghan qosa, XX ghasyrdyng úly jazushysy atanghan Múhtar Áuezovting «Abay joly» epopeyasyn oqu arqyly da tanym-nanymymyzdy keneytip terendete týsemiz.

Abaydyng әdeby múrasyn óz dengeyinde terenirek tanyp úghynuymyz ýshin, aldymen Abay ómir sýrgen, úly aqyndy qogham qayratkeri etip qalyptastyrghan otbasy tәrbiyesi men sol zamannyng sayasiy-әleumettik bolmysyn, qoghamdyq ortasyn jete tanyp-biluding mәni airyqsha bolmaq. Ol ýshin Abaydyng ózi ghúmyr keshken zamany men onyng atasy Óskenbay men әkesi Qúnanbaydyng zamanyn salystyra qarap, syn kózimen qarasaq, kóptegen sayasiy-әleumettik mәselelerding astarly syry ashyla týsetinin angharamyz.
Abaydyng atasy Óskenbay Yrghyzbayúly (1773-1850) tobyqty ruynyn  ataqty bii bolghan. Óskenbay zamany tәuelsiz qazaq handyghy men Resey imperiyasynyng otarshyldyq zamanynda ómir sýrgen. Qúnanbay әkesi  Óskenbaygha 1851 jyly as bergende 6 jasar Abay әjesimen birge sol asqa barghan edi. Bala Abay jastayynan atasy Óskenbay zamanyn, onda bolyp ótken týrli oqighalar men ru talasyn, sayasiy-әleumettik mәselelerdi sezinip ósse, olar jayly tarihi  әngimelerdi el auzynan estip, kókiregine týiip ósti. Óitkeni, ol zaman әli de bolsa qazaqtyng kóshpeli ómiri men әdet-ghúrpyn, últtyq salt-sanasy, dýniyetanymy sol qaz-qalpynda saqtalyp, ózgerissiz túrghan kezeng edi.

Úly aqyn Abaydyng 13 jastan ómirining songhy kýnine deyingi ómir joly agha súltandyq biylik jýiesining sony men eldi ala tayday býldirgen bolystyq biylikting zamanynda ótip jatty. Sondyqtan da Qúnanbaydy tereng tanyp bilmeyinshe, Abaydy jete  tanyp biluding ózi qiyngha soqpaq. Qúnanbay Abaydy 13 jasynan bastap el biyleu júmysyna baulyp, el ómirimen, halyqtyng túrmys bolmysymen  miday aralastyryp jiberdi. Abay osy ortada er jetip, otbasy tәrbiyesi men halyq ómirin tanyp-bilu joly men qalyptasa bastady.

Abaydyng әdeby ortasy

Osy kezden bastap qazaqy ortada Abaydyng alghashqy әdeby ortasynyng qalyptasu jolyndaghy ruhany qúbylysyn kóremiz. El biyleu jolyndaghy әkesining tapsyrmalaryn orynday jýrip, elding әdet-ghúryp, salt-sanasy men әngimeshil qarttarymen syrlasa jýrip, halqynyng ruhany qazynasyn qanygha týsti. Aty shyqqan zamandas aqyndary Dulat, Shortanbay, Shóje, Balta, Tәttimbet, Qazaqbay, Janaq, Týbek, Birjan, t.b. aqyndardyng aldyn kórip, Sabyrbay aqynmen syr shertip syrlasuy Abaydyng әdeby ortasynyng alghashqy bastau kózderine jatpaq. Osy ortada jýrip, ózining túnghysh aqyndyq talpynysy Abaydaghy boyyna bitken aqyndyq ónerding býr jara bastaghan kezenin onyng bozbala shaghyndaghy ekspromatty ólenderi men qúrbylarymen sóz qaghystyru ónerine tósele týsken qalpyn tanimyz. Búl kórinis M.Áuezovting «Abay joly» epopeyasy arqyly kórkemdik tәsildermen surettelgen kórinister arqyly qanygha týsemiz. Bala Abaydyng ataqty Barlastyng (Dulat) aqyndyq jyryn tyndap, ruhany jan dýniyesi әserge bólenuinen Dulattyng «Aytushym suday tógilgen, Tyndaushym borday egilgen» tyndaushysy jas Abaygha bata beredi. Baykókshe aqynnan aqyndyq shabyttyng kelu syryn úghynsa, aitys aqyndary ónerinen sóz kestesin toqudaghy aqyndyq psihologiyalyq sheberlikting tylsym syryn sezinip tolysa týsedi.
Medresede oqyghan jyldary men әkesining el biyleu júmystarymen ainalysqan bozbala Abay jigittik shaghynda Shyghystyng klassik aqyndaryn oqyp, aqyndyq ruhany qazynasy da kýn asqan sayyn nәrlenip qorlana beredi. Auyl kәriyelerinen, el aqsaqaldarynan da әngime ýstinde sheshen, tapqyr sóileuding syryn tanyp, sóz ónerining tyndaushygha әser etu  quatynan sabaq alyp, kórkem sózding qoghamdyq oidaghy alar ornyna mәn bere bastaydy.

Búlardyng bәri de Abay múrasynyng ruhany kózderi nemese ózgeden alghan ruhany nәrlerine jatady.
«Dýniyeni kózdep,
Ghylymdy izdep,
Eki jaqqa ýnildim», - deytin Abaydyng Shyghys pen Batystan, yaghny eki jaqtan alghan ruhany búiym belgileri de Abaydyng әdeby ortasyna jatady. Osy eki salagha qosa Abaydyng qazaqi  qalpyn tanyp bilmeyinshe, ketpen túyaq kemenger aqynnyng últtyq, halyqtyq, aqyndyq óner bolmysyndaghy ereksheligin tanyp bile almaymyz. Óitkeni, Abaydyng ózi kýndelikti izdenu ýstinde nәr tartyp, tikeley aralasqan, tanysyp bilisken, shygharmalarymen bala jastan qanyghyp, jattap ósken әdeby ortasy abaytanu salasynda airyqsha mәnge ie bolmaq. Sebebi Abaydyng әdeby ortasy da ózine nәr alghan ruhany qazyna kózderinin  birine jatady. Mysaly, M.Áuezov «Abay joly» epopeyasynda Abay men Qadyrbaydyng (Sadyrbaydyn) kezdesu keshine asa mәn berui sebepti: «...Eki kýn, eki týn boyy әngimede Abay ylghy ghana Qadyrbay kórgen aqyndar jayly súrastyrghan.

Qadyrbayda ýlken minezdilik, kendik bar. Sonysy ...osy kәri aqyn esine alyp otyrghan Sadaqta, Shýmekte, Barlasta da bar siyaqty. Qadyrbay qasiyetterining týbine boylasaq aqyndyq daryghan kýsh... teginde zamannyng qasiretin aitady eken. Abaydyng jaqsy kórgen aqyndarynyng biri Barlas edi. Beride Shójeni biledi, Baltany kórdi. Abay Qadyrbaygha ústaz aldynda almaghan azyq alghanyn aitty» (M.Á. Shygh. 4 t.,176 b.) - dep Abay terbelip ósken aqyndyq besigi bolghan әdeby ortanyng ruhany әserin anyq anghartady. Abay aralasqan qazaqy әdeby ortasynyng aumaghy Týbek aqynnyng Alataudy jaylaghan Sýiinbay, Jambyldarmen aitysyp jýrui әdeby ortanyng geografiyalyq keng órisin de aighaqtap túrady.

Abaydyng әdeby ortasynyng ekinshi basqyshy Abaydyng «ózgege bergen nәri» nemese onyng aqyndyq dәstýri degen úghymdy qamtidy. Búl úghym 1934 jyldan bastap bermen qaray «Abaydyng aqyndyq mektebi» degen mәsele keng túrghydan sóz etilip, osy saladaghy ghylymiy-zertteu júmystarynyng mazmúnymen anyqtalady.

Ádeby mektep degen kýrdeli úghym kemenger aqyn jasap qalyptastyrghan jana baghyttaghy aqyndyq dәstýrding ózinen keyingi әdebiyet ókilderi tarapynan jalghastyruy arqyly ýdere damytu jolyna týsuin aitamyz. Abaydyng kózi tirisinde-aq, Abaydyng aqyndyq dәstýrin damyta jalghastyrushylar, aldymen, Abaydyng aqyn shәkirtteri dep atalatyn Aqylbay, Maghauiya, Kókbay, Shәkәrim, Árip, Áset t.b. aqyndar shygharmalary arqyly әdebiyet kóshining basy qazaqy, tarihi, filosofiyalyq lirikadan batysqa búrylyp, realistik, romantikalyq sujetti poemalardyng payda boluyn aighaqtap túr.
Abaydyng aqyndyq mektebi degen úghymdy M.Áuezov keyde tar maghynada, keyde keng maghynada qoldanatyny bar. M.Áuezov Abay manynda bolyp, kýndelikti ómirde ústaz aqynmen miday aralasyp, tikeley qarym-qatynasta bolyp, aqyndyq óner jolynda naqtyly aqyl-kenes alyp, ne syngha úshyrap otyratyn shәkirt aqyndar tobyn menzeui, kóbinese, tar maghynadaghy úghymgha jatpaq. Búlar - Abaydyng shәkirt aqyndary dep atalady.

Abaydaghy imanigýl
(ýsh sýi)

M.Áuezov Abaydyng islamiyatqa qatysyn anyqtauda ústanar ekinshi teziysi «Abaydyng dini - aqyldyn, adamgershilikting dini», - degen tanymdy ústanady. Osy túrghydan kelip ózekti oy jelisin 1902 jyly jazylghan «Allanyng ózi de ras, sózi de ras» degen ólenin taldau ýstinde asha týsken. Óz oy tanymyn taratu ýstinde 27, 38-qarasózde erekshe mәn bere qaraghan Abay islamiyattyng keybir týbirli úghymdaryn synshyl aqyl tezine salyp, olardyng ózindik synshyldyq tanym túrghysynan kelip ony adamgershilikting dinine ainaldyrady. Búl әreketine Abay tanymyndaghy imanigýl nemese ýsh sýi mәselesi aighaq bola alady.

Abayda jelili týrde taratyp sóz etetin imanigýl (ýsh sýi), jәuanmәrtlik, tolyq adam siyaqty asa kýrdeli oy jelileri tәnirge, onyng sipattary men ózi taratudy maqsat tútqan adamgershilikting negizderi turaly oy tolghanystary M.Áuezov tújyrymynyng eng ózekti de eluli jelilerin qamtityn basty úghymdargha jatady. M.Áuezov Abaydyng «Allanyng ózi de ras, sózi de ras» ólenindegi morali filosofiyasyna soghatyn ýsh sýi (imanigýl) dep atalatyn aqyn tanymynyng maghynasy tereng ózekti jelilerine airyqsha nazar audarady. Abay aitqan ýsh sýi jayly oy baylamdaryn anyqtau arqyly ishki nanymy men adamshylyq jolyndaghy nasihaty men  morali filosofiyasy jónindegi tanymy týgelge juyq ashylyp, óz kórinisin bere alghan dep qaraydy. Sebebi, osy ólendegi ýsh sýnde algha qoyylghan bastapqy pikir:
«Mahabbat pen jaratqan adamzatty,
Sen de sýy ol Allany jannan tәtti», -
dep jaratushy týp iyesin, jaralghan pendesining mahabbatpen sýngi qajet deytin birinshi sýydi kóremiz.

Ekinshi sýy - aqyn shygharmalarynda jelili týrde taratylatyn basty oy jelisi «Adamzattyng bәrin sýy bauyrym dep» aidar taghyp, erekshe bólip kórsetuinde jatyr.

Ýshinshi sýi - «Jәne sýy haq joly dep әdiletti» dep 38 sózinde Allanyng boyyndaghy 8 sipattan qúdiret pen ghylymdy biriktirip alatyn ghaqylgha (aqylgha) Abay naqyliya, ghaqliya dәlelderge sýiene otyryp úsynatyn ghәdiletke (әdiletke) erekshe mәn beretin ýshinshi sýidi kóremiz. Abay tanymyndaghy әdiletti, yaghny ýshinshi sýydi M.Áuezovting músylmandyq tanymdaghy әdiletten ózgesheleu jatady dep eskertui kóp nәrseni anghartady.
«Allanyng ózi de ras, sózi de ras» degen ólenine deyin-aq ýsh sýy mәselesi janama әri tikeley atalyp sóz etilgen bolatyn. Birinshi, ekinshi sýy 27-qarasóz ben «Alla degen sóz jenil» óleninde naqtyraq әri janama týrde taratylady. Birinshi sýn Abaygha deyin kóne dәuir oishyldary men sopylyq poeziyada molynan qamtylyp jyrlanghan kópshilikke tanymal úghym edi. Abay «Alla degen sóz jenil» (1896) óleninde naqtyraq, әri terenirek mәn berip mahabbatpen jaratqan týp iyege jauap retinde pendeleri de mahabbatpen sýiy kerektigin:
«Jýrekting aqyl suaty,
Mahabbat qylsa tәniri ýshin», - dep   birinshi sýn turaly oilaryn osymen shegeredi, odan ary búl mәsele turaly toqtalmaydy. Biraq ekinshi, ýshinshi sýy turaly óz oy pikirleri turaly ólenderi men qarasózderinde jelilep, ýzdiksiz nasihattaumen bolady.
«Osy ýsh sýi bolady imanigýl,
Imannyng asyl ýsh dep sen taqiq bil.
Oylan daghy ýsheuin taratyp baq,
Basty bayla jolyna malyng týgil», - dep Abay qazaq qauymynyng ruhany jaghynan ishtey tazaryp ústanar ruhany jolynyng senimdi baghyt-baghdaryn núsqaydy. Óitkeni, abaytanudyng biregey bilgiri M.Áuezov «Allanyng ózi de ras, sózi de ras» óleninde aqynnyng ishki nanymy, dýniyetanymy, adamshylyq jolyndaghy ýgiti men morali filosofiyasy jayly tanymy tolyq týrde aitylghan dep biledi.

Abaydyng tolyq adam turaly ilimi

Abaydaghy tolyq adam turaly oidyng o bastaghy tórkini «Ghylym tappay maqtanba» (1886) óleninen bastau alyp, jyl ótken sayyn qoylana, kýrdelene týsetini bar. Gumanist atauly ghalymdardyng bәri de búl dýniyedegi asyldyng asyly, eng baghalysy adam dep qaraydy. Sol adamnyng boyyndaghy qalyptasatyn minez-qúlyqtyng eng basty sipaty neden túrmaq degen súraqqa әr zaman oishyldary ózi jasaghan zaman talabyna oray jauap beruge úmtylghan. Búghan islamiyat әleminde, әsirese, Týrkistan ólkesinde búl ózekti mәselege Ál Faraby bastaghan XI ghasyrdaghy Jýsip Qas Hadjiyb, XII-XIII ghasyrlardaghy Yasaui, Sh.Tabrizy (Taraziy), J.Rumy jalghastyrghan jәuanmәrtlik, hal ilimi, kamily insany jayyndaghy oi-tolghanystary  tanymdary óz ýlesterin qosyp jatty. Al XIX ghasyrdyng ekinshi jartysynda Abay búl mәselege airyqsha nazar audaryp, ózine deyingi oishyldar dәstýrin jalghastyryp damytyp, tolyq adam turaly ilimning negizin salsa, XX ghasyr basynda óz shәkirti Shәkәrim ar ghylym arqyly jalghastyra damytty.
Adam bolu turaly oy tanymyn «Ghylym tappay maqtanba» óleninde kóp nәrsening tórkininen habar berui sebepti M.Áuezov ol ólendi «Abaydyn, әsirese, kóp oy qorytyp aitqan maghynaly jәne programdyq bir óleni», - dep erekshe mәn bere baghalauynda ýlken syr jatyr. Abaydyn:
«Bes nәrseden qashyq bol,
Bes nәrsege asyq bol,
Adam bolam deseniz», - dep  adam boyyndaghy  minez-qúlqyndaghy qarama-qarsy úghymdardyng syryn 7-qarasózinde aitylatyn «jannyng tamaghy»  deytin pәlsapalyq maghynasy bar úghymmen salystyra otyryp syryn ashsaq, kóp mәselening tamyryn dóp basamyz. Osy ólende erekshe mәn bere  atalatyn Shyghystyng ozyq oily  Ghúlamahy Dauaniyding (XV gh.) ataqty shәkirti Jýsip Qarabaghy (XVIII gh.) «Risalasynda» «jannyng azyghy» degen úghymdy eske (pamyati) baylanysty qarap taldaytyny bar. Avtor  «jannyng azyghy»  (duhovnaya pisha) degen úghymdy ekige bólip: birinshi jannyng paydaly azyghy (shyn senim, jomarttyq, ghylymy týsinik) ekinshisi - jannyng ziyandy azyghy (kýnshildik, jalghan senim) dep ataydy.

Abay tanymyndaghy «jannyng tamaghy» da jan quaty arqyly birtindep qorlanatyn ruhany baylyqty menzeydi. Óitkeni, Abay: «...Qúmarlanyp jighan qazynamyzdy kóbeytsek kerek, búl jannyng tamaghy edi», - dep kórsetui arqyly әrbir talapker jas ózining dýniyetanymynyng qalyptasu jolynda jannyng paydaly tamaghymen susyndaugha sanaly týrde bet búrsa ghana tolyq adam jolyna týse almaq, bolmasa joq.

Aqynnyng «bes nәrseden qashyq bol» dep tanbalap otyrghany adamdy azdyratyn jannyng ziyandy tamaqtary bolyp shyghady. Adam bolu turaly oilar, әsirese, aqynnyng qarasózderinde molyraq taratylghan. Ondaghy «adam bolu, adam, jarym adam, tolyq adam, adamnyng adamdyghy, adamshylyq, adamshylyghynyng kәmalattyghy, pendelikting kәmalattyghy, insaniyattyng kәmalәttyghy t. b. termindik mәni bar sózderding bәri de tolyq adam jayly pikirlerimen sabaqtasyp jatady.

Abay tanymyndaghy hauas mәselesi

«Hauas» sózining maghynasy arab tilinde týisik, sezim degen tereng maghynaly pәlsapalyq úghym tanymdy kórsetui sebepti, M.Áuezov aqyn múrasynyng shyghystan alghan búiymdarynyng alghashqy qadamyn islamiyatqa qatysy jayly ishki tanymyn ýnile zertteu arqyly qorytqan oi-baylamdaryn  «Abay dini synshyl aqyldyng shartty dini» degen teziysi men  «Abay joly» epopeyasyndaghy «Aqyn agha» dep atalatyn tarauynda hauasty tanyp biludin  óreli jelisi jatyr. Múny 1895 jyly jazylghan «Lay sugha  may bitpes qoy ótkenge», «Ólse óler tabighat, adam ólmes» degen filosofiyalyq  lirikasyn taldau arqyly asha týsken. Osy óleninde Abay týp iyeni (jaratushy Allany) aqyl synyna salyp baryp  nanugha baghyt alady. Búl әreketti tanyp biludi aldymen hauas turaly Abay tanymyn jete tanyp bilsek qana mәselening tórkinine qanygha týsemiz.
Hauas úghymy Abay shygharmasynda ýsh týrli maghynalyq qyrymen kórinis beretini bar.

Birinshiden, «hauasy hamsa zahiri» úghymy qazaqsha aitqanda syrtqy bes sezim (hauas) mýshesin tanytady. Adam osy syrtqy bes sezim (kóz, qúlaq, múryn, til jәne denening suyq, jylylyqty sezinui)  arqyly syrtqy obektivti dýniyeden habar alu әreketi jatady.

Ekinshiden, osy syrttan habar alyp, ishki sezim mýshelerine jetkizetin bes sezimning bәri de qyzmetin mýltiksiz oryndauy ýshin keselge, kedergige úshyramay sau, salamat boluyn «hauas sәliym»  dep ataydy.

Ýshinshiden, syrtqy bes sezim bergen habardy jannyng jibily quaty arqyly ishki bes sezimge jetkizip, osy on sezimdi әreketke týsiruin de hauas dep atay beredi.

Al, Abay 38-qarasózinde Allanyng boyyndaghy segiz sipatqa: birinshi - hayat (ómir), ekinshi - ghylym, ýshinshi - qúdiret, tórtinshi - basyr (kóru), besinshi - sәmigh (esitu), altynshy - irada (tilek),  jetinshi - kәlam (sóz), segizinshi - tәkin (boldyru), óz tarapynan naqyliya, ghaqyliya dәlelderge sýienip eki sipatty, yaghny әdilet pen raqymdy qosyp 10 sipatqa  ainaldyrady. Múny da hauas retinde tanimyz.

Hauas úghymyna Abay, әsirese, «Alla degen sóz jenil» óleninde asa tereng mәn bere otyryp qaraydy da:
«Aqylmen hauas barlyghyn
Bilmeydýr, jýrek sezedýr.
Mýtakәllamiyn, mantikiyn
Beker bosqa ezedýr», - dep oy tolghauy arqyly týp iyeni (Allany) aqylmen, yaghny ólsheusizdi ólsheuli aqylmen tany almaysyng degen baylamgha keldi de, týp iyeni (hauasty) jýrekpen ghana sezesing degen oy tanymyna ayaq tireydi. Búl baylam, yaghny sopylyq poeziyanyng ózekti tanymyna ainalghan jýrek kultin madaqtaytyn týrik halyqtary poeziyasyndaghy ortaq jelili saryndy anghartyp túr.

Osy óleng joldaryndaghy «Mútakәllimiyn, mantikiyn» sózderi - termin sóz retinde ghasyrlar boyy islamiyat әleminde qoldanysta bolghan teologiyalyq termin sózder.

Abay jәne islamiyat

Abay dýniyetanymynyng qalyptasuynda shyghystyq ruhany qazyna kózderinin  ózindik qaytalanbas orny baryn taza materialistik ateistik ústanymdaghy kenestik iydeologiya teristep keldi. Abaytanu tarihynyn  damu tarihyna nazar audarsaq anyq kórinip túrady. Abaytanudyng M.Áuezovke deyingi  damu jolynda Abay múrasynyng músylmandyq shyghystyng ruhany әlemine qarym-qatynasy jayly pikirler boy kótere bastady. Abay әdeby mektebinin  shәkirtteri Kókbay, Shәkәrim, Kәkitay tarapynan janama týrde әr tústa aitylghan oily pikirler jelisi - osynyng aighaghy. 1928 jyl men 1937 jyl aralyghynda Abay múrasynyng músylmandyq shyghysqa qarym-qatynasy túrpayy sosiologiyalyq tanym túrghysynan ýzildi-kesildi tegistelip jatty. 1934 jyly M.Áuezov ústanghan Abay múrasynyng shyghysqa qatysy turaly tereng ghylymy tanymgha negizdelip aitylghan oi-pikiri ayausyz qatang syngha alynyp, teristelip jatty.

M.Áuezov alghash ret 1934 jyly «Abay aqyndyghynyng ainalasy» degen ghylymy maqalasynda «Abaygha shyghystan kirgen búiymdardyng basy islam dini» dep atap kórsetuinde salmaqty mәnge ie oi-tanym jelisi jatty. Óitkeni Abay múrasynyng ruhany nәr alghan qazyna kózderining biri shyghysqa qarym-qatynasyn tanyp-biluding bastau kózin Abaydyng islam dini turaly oi-tanymynan jeli tartu qajettigi algha qoyylady. Osy túrghydan alyp qaraghanda oishyl aqynnyn:

«Adamdy sýi, Allanyng hikmetin sez,
Ne qyzyq bar ómirde onan basqa», - degen oi-baylamyn tanyp-biludin  kezekti jelisi hauas mәselesin tereng tanyp, mәn-maghynalyq úghynudan bastalatynyna kózimiz jete týsedi.

Abai.kz

0 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1582
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2281
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3616