Senbi, 20 Sәuir 2024
4800 2 pikir 24 Mamyr, 2017 saghat 18:06

Pulitser jәne Putiyn: «Qyrghy qabaq soghysy» jalghasuda

Tayauda Pulitser syilyghy óz iyelerin tapty. Biylghy jyldyng eng ýzdik Halyqaralyq jurnalistik zertteui «The New York Times» basylymyna berildi.

«Niu York Tayms» basylymynda RF Preziydenti Vladimir Putinning alys-jaqyn shetelderde Kremliding yqpalyn kýsheytui jayynda kólemdi maqala jaryq kórgen. Mine, dәl osy maqala Pulitserding bas jýldesine ie bolypty. Kremli ynghayyndaghy sarapshylar «Niu York Tayms» gazetining maqalasyn birjaqty syny maqala dep baghalauda. Alayda, Ukrainadaghy jәne Siriyadaghy ahualgha bilek sybana kirisken Putin turaly maqala  dauys beru nәtiyjesinde aldynghy oryngha shyqsa kerek. Pulitserding kezekti premiyasy turaly Abai.kz aqparattyq portalynyng sarapshylary oilaryn ortagha salady.

Dos Kóshim, sayasattanushy:

-Jalpy biylghy jylghy Pulitser syilyghyn «Niu-York Tayms» basylymy Putin turaly maqalasy ýshin alghanyn bilemin. Biraq, ol maqalany oqymadym. Sondyqtan, bәlen-týgen dep materialdy taldap bere almaymyn. Degenmen, Pulitser degen syilyq, Nobeliden keyingi ýlken syilyqtardyng biri ghoy. Jurnalistikadaghy zertteu materialdar ýshin, saraptamalyq enbekter ýshin beriledi. Onyng sayasy astary bar dep eseptemeymin.

Shyndyghynda basylymnyng Putin jayly materialy sәtti shyqqan bolar.

Pulitser syilyghy AQSh  jurnalisterine arnalghan syilyq pa deymin. Sebebi, songhy on jylda kil AQSh jurnalistikasyna berilip kele jatyr. Ortalyq Aziya elderinen nemese Qytaydan dәl osy syilyqty alghan jurnalistti estigen joqpyz.

Esengýl Kәpqyzy, Halyqaralyq jurnalist:

- Búl jerde mynaghan nazar audarghan jón. 1990 jyllary eki Germaniya arasyndaghy qaqpa qúlaghanda "qyrghy qabaq soghys ayaqtaldy, bitti" degen. Endi kórip otyrghanymyzday, Ukrainadaghy jaghday, Qyrym anneksiyasy men Putinning Resey Preziydenttigin iyemdenui sol "qyrghy qabaq soghysty" qayta bastap jibergendey.

Jalpy, sholu jasap qarasanyz kóresiz, reseylik BAQ kóbine-kóp dezinformatorlyqpen ainalysady. Aqparatty búrmalap nemese jalghan aqparat úiymdastyryp taratady. Orys arnalarynan nemese sayttarynan, Batys elderi men AQSh-ty qaralap, dattaytyn materialdardy kýn sayyn keziktiresiz. Al kerisinshe, Batysty jaqtaytyn pozisiyany ústanatyn BAQ Reseyde joqtyng qasy.

Sol sekildi, batystyq BAQ-ta Resey men Kremlidi kýieleudi negizgi tendensiyasy etip alghan. BBC men CNN sekildi aty mәshhýr tele kompaniyalar qansha jerde obiektivtimiz degenimen, shyn mәnindegi jaghday olay emes. Birjaqty, birsaryndy. Múndaghy, Pulitser syilyghyn qanday da bir sayasy pozisiya ýshin emes, dәl osy "qyrghy qabaq soghystyn" bastalyp ketkendiginen «Niu York Tayms» aluy әbden mýmkin.

Al endi OA-dan eshkimning búl syilyqqa jetpeui – olardyng talaptaryna say emes bolar. Jalpy, bizding ózimizding jurnalistika búl dengeyge jetken joq. Ol solay.

Dәuren Quat, Abai.kz aqparattyq portalynyng bas redaktory:

Álem eki lagerlik jýiege bólingen kezdegi «qyrghy qabaq soghysy» әli jalghasuda. Oghan Batys pen Resey baspasózi arasyndaghy býgingi iytis-tartys әbden mysal bolsa kerek. Qazir Batys pen Resey әlemindegi «qyrghy qabaq soghysqa» qaysybir elder baqylaushy retinde qarap otyrsa, qaysybiri qalauyna oray taraptardyng birin qoldap ta jatyr. Kópshilik, sonyng ishinde KSRO kýiregen bette azattyghyn alghan elder men búrynghy sosialistik jýiede ómir sýrgen elder, AQSh pen Batys tandemin qoldasa, Qytay jaghy keyde AQSh-tyng aqparattyq arynyna qarsy ústanym bildirip qoyady. Biz búl rette eki tarapty da aqtap ne jaqtap shyghugha tiyis emespiz. Óitkeni, Resey Ukrainagha, Gýrjistangha, Sheshen halqyna qanday qysym jasasa, AQSh pen Batys ta Tayau Shyghys elderin ayaghan joq. Aq ýy AQSh demokratiyasyn aldyna salyp barghan jerlerding bәrinde qazir qan suday tógilude. Teraktler toqtaghan joq. Sol siyaqty Kremli «tynyshtyq ornatpaq» bolghan elderding de tynyshy ketip, berekesi qashyp bitti. Osyny kórip, bile túra әlem halqy ýnsiz, dәrmensiz kýy keshude.

Mening bayqauymsha, «qyrghy qabaq soghysyna» endi tayau jyldarda Qytay aralasady. Qytay biraq, «qyrghy qabaqqa» basqa qyrynan keledi. Qytaydyng aqparat maydanyndaghy ústanymy meyilinshe júmsaq, әri mәdeniyet pen naqty ekonomikalyq qarym-qatynasqa negizdelui mýmkin. Búl rette resmy Pekin Pulitserding jurnalisterge beretin 10-15 myng dollarynan da kóp syiaqy taghayyndauy jәne ony әsire sayasilanyp ketken jurnalistikagha emes, mәdeny yqpaldastyqty negizgi taqyryp etip alghan jurnalistikagha berui yqtimal. Qytaydyng «Úly Jibek joly» baghdarlamasynan sony bayqaugha bolady. Al, Pulitserding biylghy jylghy bәigesine kelsek (búl ózi AQSh-ta jurnalisterge beriletin eng jogharghy syilyq), ol taghy da «qyrghy qabaq soghysynyn» otyn ýrley týsetin bәige bolyp shyqty. Búl taghayyndaugha Resey baspasózining ókilderi búrynghysynan da janyghyp, Batys әlemin jamandaugha janyn salatyny sózssiz (sonday kókezulik pen betpaqtyqqa orys tilinde aqparat tútynyp otyrghan Qazaqstan júrty da ilanyp, Batysqa júdyryghyn týie týsetinine dauynyz bolmasyn). Búdan kim útady? Qalay degende de, shynayy sóz bostandyghynyng útpaytyny ras. Álemde bolyp jatqan osynday jәne ózge de jayttardy biz Euraziyalyq media-forum ayasynda talqylaugha tyrysyp jýrmiz. Biraq, forum әlemdik aqparattyq kenistikte qalyptasqan qazirgi ahualgha balama retinde eshqanday joba úsyna alghan emes. Búndaghy mәsele – media-forumnyng formatynda nemese onyng tek orys tilinde ghana ótuinde dep oilamaymyn. Mәsele - jana mýmkindikter men tyng iydealardyng eskerilmeuinde. Forumnyng sayasat pen BAQ-taghy sayasy taqyryptardy bizneske ainaldyryp alghan túlghalardyng yqpalynda qaluynda dep bilemin.

Baspasózde «qyrghy qabaq soghysy» qayta tútanyp, tórtkýl dýnie tútanyp ketuge shaq túrghan alasapyran zamanda biz qaytuimiz kerek? Meninshe, biz últtyng mýddesine oray aqparattyq filitrasiya jasay biluimiz qajet. Bas salyp Batystyng ne Resey baspasózining sonynan ere beruge bolmaydy. Óitkeni qazaq baspasózi bylayghy júrttyng jamanynan jiyrenip, jaqsysynan ýirenetin jasqa jetken shyghar dep oilaymyn.

Sóz әzirshe – osy. Pulitserdi alyp jatqan әriptesimizding әigili jýldesi qútty bolsyn! Bizding oqyrmannyng dýniyetanymyn keneytip, kózqarasyn bayyta alatyn maqala jazghan bolsa, marhabat, audaryp bereyik.

Pikirlerdi toptastyrghan - Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz 

2 pikir