Beysenbi, 25 Sәuir 2024
Biylik 10313 0 pikir 15 Mamyr, 2017 saghat 10:57

Jýz oqulyqtyng ereksheligin sóz etsek…

Býginde Elbasynyng «Bolashaqqa baghdar: ruhany janghyru» atty baghdarlamalyq maqalasynyng manyzyn býkil qogham tereng týsinip, elimizding ruhany tәuelsizdigin nyghaytatyn strategiyalyq qújatqa balap otyr. Jahandanu jaghdayynda ózimizding memlekettiligimizdi, tilimizdi, dinimizdi, dilimizdi, salt-dәstýrimizdi, jalpy últtyq erekshelikterimizdi qalay saqtap qalamyz degen mәsele әrbir azamatty tolghandyratyny sózsiz.

Búl orayda últtyq bolmysymyzdy saqtap qana qoymay, odan әri damyta otyryp әlemdik órkeniyet kóshine ilesu biz ýshin ómirlik manyzy bar missiya. Elbasynyng búl maqalasynyng «Tayau jyldardaghy mindetter» atty ekinshi bóliminde qogham aldyna jaqyn keleshekte atqaryluy tiyis birneshe ózekti mindetter qoyylghan. Sonyng ishinde jana gumanitarlyq bilim beru ayasynda «Qazaq tilindegi 100 jana oqulyq» jobasyn iske asyru mindetine toqtaludy jón kórdik.
Preziydent atalmysh joba boyynsha birinshi­den, tariyh, sayasattanu, әleumettanu, filosofiya, psihologiya, mәdeniyettanu jәne filologiya ghylymdary boyynsha studentterge tolyqqandy bilim beruge qajetti barlyq jaghdaydy jasau, ekinshiden, aldaghy birneshe jylda gumanitarlyq bilimning barlyq baghyttary boyynsha әlemdegi eng jaqsy 100 oqulyqty qazaq tiline audaru, ýshinshiden, osy baghytta Últtyq audarma burosyn qúru júmystaryna kirisudi tapsyrdy.
Maqalada osy baghdarlama arqyly qanday jetistikterge qol jetkizetinimiz atap kórsetilgen. «Eng aldymen, – dedi Elbasy, – jýz myndaghan studentke jana sapalyq dengeyde bilim bere bastaymyz. Búl – bilim salasyndaghy jahandyq bәsekege neghúrlym beyimdelgen mamandardy dayarlau degen sóz. Oghan qosa, jana mamandar ashyqtyq, pragmatizm men bәsekelik qabilet siyaqty sanany janghyrtudyng negizgi qaghidalaryn qoghamda ornyqtyratyn basty kýshke ainalady. Osylaysha, bolashaqtyng negizi bilim ordalarynyng auditoriyalarynda qalanady. Álemning ýzdik 100 oqulyghynyng qazaq tilinde shyghuy 5-6 jyldan keyin-aq jemisin bere bastaydy. Sol sebepti, uaqyt úttyrmay, eng zamanaui, tandauly ýlgilerdi alyp, olardyng qazaq tilindegi audarmasyn jasauy­myz kerek. Búl – memleketting mindeti. Ýkimet múny audarmashy mamandarmen qamtamasyz etu, avtorlyq qúqyq, oqu-әdistemelik baghdarlamalar men professorlyq-oqytushylyq qúramdy belgileu siyaqty jayttardy eskere otyryp, keshendi týrde sheshui kerek».
Búnyng bәri qoghamdaghy tolghaghy jetken, sheshimi tabylmay kele jatqan mәseleler ekeni belgili. Songhy jyldary elimiz industrialdyq-innovasiyalyq damugha basymdyq beruge baylanysty joghary oqu oryndary gumanitarlyq ghylymdargha jýrdim-bardym qaray bastaghan bolatyn. Kóptegen JOO-larda tariyh, sayasattanu, әleumettanu, filosofiya, psihologiya, mәdeniyettanu siyaqty derbes gumanitarlyq salalar «Áleumettik-gumanitarlyq pәnder kafedrasyna» biriktirilip, gumanitarlyq pәnderding saghatyn qysqartu, mәni men manyzyn tómendetuge jol berildi. Tipti «Qazaqstan tarihy mektepte oqytylady, endi ony joghary oqu oryndarynda qaytalap oqytudyng keregi joq» degen jeleumen «Qazaqstan tarihy» kafedralary jabyldy.
Endi, mine, Elbasynyng tikeley kónil bólui nәtiyjesinde joghary bilim salasynda jiberilgen osynday olqylyqtardy jóndeu qolgha alynuda. Kez kelgen adam eng aldymen qoghamnyng mýshesi. Tehniyk, mehaniyk, matematiyk, fiziyk, himik jәne t.b. mamandyq iyeleri qoghamda qauymdasyp ómir sýredi, birlesip enbek etedi, qogham damuy ýshin ghylymmen ainalysyp izdenedi. Al sol qoghamda ómir sýruding qyr-syryn gumanitarlyq ghylymdar oqytyp-ýiretedi. Olay bolsa, injenerlik-tehnikalyq mamandyqtar ýshin gumanitarlyq bilimning qajeti joq pa? Qajeti bolghanda qanday. Biz bolashaq mamandarymyzdyng otansýigish ­patriot, últjandy azamat bolghanyn qalaymyz ba? Qalaymyz. Bolashaqta jastardyng sayasy belsendi, mәdeniyetti, tózimdi, diny sauatty, óz qúqyqtary men bostandyqtaryn biletin, qoghamdy syilap, Otanyn qúrmetteytin naghyz azamatqa ainalghanyn qalaymyz ba? Álbette. Olay bolsa gumanitarlyq ghylymdargha qyryn qaraudyng jóni joq. Mine, sondyqtan qashanda kóregen sayasatkerligimen tanymal Elbasymyz «Bolashaqqa baghdar: ruhany janghyru» atty enbeginde janasha gumanitarlyq bilim beruge erekshe mәn beruining syry terende jatyr.
Elbasymyz úsynghan «Qazaq tilindegi 100 jana oqulyq» jobasy da uaqyt talabynan tuyndap otyr. Jahandyq dengeyde bәsekege qabiletti bolamyz desek, әlemdik dengeydegi eng ozyq oqulyqtardan, ghylymy әdebiyetterden bilim alghan abzal. Biz әli kýnge deyin kóbinese orys tilindegi sheteldik әdebiyetterdi qoldanamyz. Búl qazaq tilining ghylym tiline ainaluyn tejeydi, orys tiline degen tәueldilikti arttyrady. Eger qazaq tilin damytamyz, bilim men ghylym tiline ainaldyramyz desek shet tilderindegi oqulyqtar men ghylymy әdebiyetterdegi manyzdy aqparatty týpnúsqadan ala biluimiz qajet. Shynayy ruhany janghyru sol kezde jýzege asady.
Endigi basty mәsele osynau ózekti min­detterdi nauqanshyldyqqa ainaldyrmay, kózboyaushylyqqa jol bermey, shynayy әri sauatty iske asyru. Ázirge ghylymy ortada qanday oqulyqtardy qazaq tiline audaramyz degen mәsele anyqtala qoyghan joq. Búl túrghyda qyzu pikirtalas jýrude, búlay boluy zandylyq. Ghylymnyng ózi pikirtalasqa negizdelgen. Sondyqtan әrtýrli sheteldik avtorlardyng oqulyqtaryn qazaqshagha audaru turaly sanaluan úsynystar jasalary sózsiz. Búl jerdegi basty ústanym – qanday da bir oqulyqty qazaqshagha audaru turaly úsynys jasaushy otandyq ghalymnyng ataq-dәrejesine, lauazymyna, bedeline emes, audarugha úsynylatyn sheteldik oqulyqtyng ghylymiy-pedagogikalyq qúndylyghyna, teoriyalyq manyzdylyghyna, praktikalyq qajettiligine, onyng avtorynyng bilimi men biliktiligine mәn beru. «Kelisip pishken ton kelte bolmaydy» degen, qazaq tiline audarylatyn 100 ýzdik sheteldik oqulyq el bolyp aqyldasyp, qoghamdyq talqygha salynyp baryp iriktelgeni jón.
Taghy bir eskeretin jaghday, әlemdik túrghydan alsaq, qazaq tiline audaryluy qajet oqulyqtar sany 100-den әldeqayda kóp ekeni týsinikti. Elbasymyz jaqsy bastama kóterip, halyqtyng nazaryn audarda bildi, ghylymy qauymdastyqqa baghyt-baghdar berdi. Endi osy iygi bastamagha býkil el bolyp qoldau jasap, ary qaray damyta biluimiz qajet. Kezinde «Zerde» qoghamdyq qorynyng qoldauymen otandyq ghalymdar filosofiya, sayasattanu, mәdeniattanu salalary ­boyynsha birqatar sheteldik klassikalyq enbekterdi qazaq tiline audaryp, baspadan shyghardy. Olardy oqyrman qauym әli kýnge deyin paydalanyp jýr. Osy rette elimizdegi iri biznesmender, bankirler men kәsipkerler últjandylyq tanytyp, Elbasy jobasyna qoldau kórsetip «Qazaq tilindegi 1000 jana oqulyq» jobasyna nege ainaldyrmasqa? Olay bolyp jatsa, әriyne, núr ýsine núr bolar edi. Ruhany janghyru – býkilhalyqtyq is, oghan әrkim atsalysuy kerek. Syrttan synap, qol qusyryp qarap otyrugha bolmaydy.
Sóz sonynda aita keterlik taghy bir mәsele, әl-Faraby atyndaghy QazÚU-ding «Qazaq uniyversiyteti» baspasynan jyl sayyn ondaghan tamasha oqulyqtar men oqu qúraldaryn jaryqqa shygharuda. Olardyng barlyghy uniyversiytet esebinen qarjylandyrylyp keledi jәne uniyversiytet kitaphanalary men kitap dýkeni arqyly taratylady. Alayda osynday ghylymiy-әdistemelik kenesting maqúldauynan ótken, talapqa say otandyq oqulyqtar men oqu qúraldary tiyisti jerine jetpey jatyr. Ol ýshin atalmysh basylymdardy elimizding joghary jәne arnauly oqu oryndaryna taratudyng ortalyqtandyrylghan jelisin damytu kerek. Ruhany janghyru ayasynda sheteldik ghalymdardyng enbekterimen qatar, ózimizding otandyq ghalym-pedagogtardyng da ozyq oqulyqtaryn kәdege jarata biluimiz qajet.

Seyilbek MÚSATAEV, sayasy ghylym doktory, әl-Faraby atyndaghy QazÚU Sayasattanu jәne sayasy tehnologiyalar kafedrasynyng professory

Abai.kz

0 pikir