Júma, 29 Nauryz 2024
Janalyqtar 3420 0 pikir 13 Mamyr, 2009 saghat 21:38

Jana ken oryny tabyldy

Batys Qazaqstan oblysy Zelenov audanynyng Rojkov auylynyng túsynan múnay tabylghandyghy jóninde BAQ ókilderine oblys әkimi Baqtyqoja Izmúhambetov habarlady. Mamandardyng boljamyna qaraghanda, jana ken ornynyng shiykizat qory óte bay kórinedi. Onyng sapasy Chinarev kenindegi shiykizattan bir kem týspeydi eken. Múndaghy múnay men gazdyng asa quatty aghyny 14 mausym kýni tórt myng metr terendikten atqylyp shyqqan. Oblys basshysynyng sózine qaraghanda múnay qúramyndaghy kýkirtti sutegining mólsheri 0,5 payyzdan aspaydy. Al Qarashyghanaq kenindegi kýkirtti sutegining mólsheri 6 payyzdy qúraydy.
-Kýkirtti sutegi mólsherining az bolghany jaqsy. Bylaysha aitqanda, jana ashylghan ken ornynyng ziyandy әseri men aimaqtyng ekologiyasyna tiygizetin zardaby mýldem joq degen sóz. Búl Ken orny bolashaqta oblys budjetine qosymsha qarjy qúiyp qana qoymaydy, jerlesterimiz de kóptegen jana júmys oryndarymen qamtylady,-deydi oblys әkimi.
 
Balyq jәne halyq

Batys Qazaqstan oblysy Zelenov audanynyng Rojkov auylynyng túsynan múnay tabylghandyghy jóninde BAQ ókilderine oblys әkimi Baqtyqoja Izmúhambetov habarlady. Mamandardyng boljamyna qaraghanda, jana ken ornynyng shiykizat qory óte bay kórinedi. Onyng sapasy Chinarev kenindegi shiykizattan bir kem týspeydi eken. Múndaghy múnay men gazdyng asa quatty aghyny 14 mausym kýni tórt myng metr terendikten atqylyp shyqqan. Oblys basshysynyng sózine qaraghanda múnay qúramyndaghy kýkirtti sutegining mólsheri 0,5 payyzdan aspaydy. Al Qarashyghanaq kenindegi kýkirtti sutegining mólsheri 6 payyzdy qúraydy.
-Kýkirtti sutegi mólsherining az bolghany jaqsy. Bylaysha aitqanda, jana ashylghan ken ornynyng ziyandy әseri men aimaqtyng ekologiyasyna tiygizetin zardaby mýldem joq degen sóz. Búl Ken orny bolashaqta oblys budjetine qosymsha qarjy qúiyp qana qoymaydy, jerlesterimiz de kóptegen jana júmys oryndarymen qamtylady,-deydi oblys әkimi.
 
Balyq jәne halyq
Oral qalasynyng ortalyghyndaghy ayaldamadan týsken boyda kóretinin-aldynda ýlken qaghaz karton qorapqa salynyp balyq satylyp jatady. Sazan, karasi deysing be? Jәne onyng shybynyn qaghyp túryp satyp túrghan adam aiqaylap qoyady: «balyq alamyz, óte dәmdi. Halyqqa da eptep tang qalasyn, shannyng astynda túrghany azday, shybyny da az emes sol balyqty shilingir shilde uaqytynda da júmystan qaytqan bireuler alyp jatady.
Balyqty bәrimiz de jaqsy kóremiz, sol ýshin ortalyq bazargha barugha, balyq ýlestirip u-shu bolghan jerge keluge tura keledi. Qazir balyqtyng baghasy qymbattau, sazannyng kelisi-250 tenge, karasi-100tenge. Ótkende bir jaghday bolghany ras, ýlken-kishi bazarda balyq tolyp ketti, adam qyzyghatynday bolyp jarqyrap jatqany, baghasy da arzandap… Bú ne qylghan kenshilik dep oilap qalsaq, bir týnde Shalqardyng balyqtary qyrylyp qalghan eken (jer silkingennen keyingi oqigha). Baqsaq, baqa eken demekshi, sol ólgen balyqty seziktengender almady, bilmeytinder alyp jatty. Balyq bazaryn da aty bazar demesen, balyq satugha sonshalyqty qolayly jer dey almas ediniz, biraq, syrta shannyng ortasynda, qaysybirde jerde satylyp jatatyn búrynghy jaghdayynan anaghúrlym shýkir. Aytqanday, bizde balyq dýkeni de bar, jolymyz týsip kirip shyqqanymyz bar, biraq, múzdatqyshta qashannan jatqany belgisiz shalqardyng balyqtary tәbet shaqyra qoymady. Halyq balyqty dýkennen emes, bazardan alghandy tәuir kóretini ghoy.
Sonau kenes kezinde odaq kóleminde balyghymen aty shyqqan oblystyng biri bizding oblys, qyzyl balyqtan kende demesen, әli de kórshilerding balyghy bizden bolyp otyrghany ras. Bitik su qoymasy-oblystaghy iri qoymalardyng birinen sanalady. Biylghy jyly tenderden keyin ony «Ural-Kaspiydin» qaramaghyna bekitip berdi. Býginde onda tazartu júmystary jýrip jatyr. Ótken qys tabighat qorghaushylar ýshin asa mazasyz bolghan jayy bar, su qoymalarynda qatty ayazdarda kýrdeli jaghday qalyptasyp, balyqtar aua jetpey qyryla bastaghan. Jaz da óte ystyq boldy, su qoymalary keuip, kishkentay balyqtardy ústap alyp ýlken sulargha jiberu qajettiligi tughan. Búryn balyqshylar Resey ýshin kóbirek júmys isteytin, kólding balyqtaryna súranys joghary bolghanymen qaghazbastylyq, kedendik tekserulerden talay ret balyq ysyrap bolyp, balyqshynyng enbegi esh ketti. Zandy týrde shekaradan ótu ýshin balyqty alady da onyng analiyzin jinaydy, analizdi jәne basqa da tolyp jatqan qújattardy alyp Astanagha jiberedi, bir aptadan keyin baryp olar rúqsat beruge tiyis. Rúqsat qaghaz tek bir aigha ghana jaramdy, әrbir otyz kýn sayyn ony rastap otyru kerek. Búl Qazaqstannan shygharudyng amaly, endi Resey jaq balyq qabyldaugha rúqsat berui kerek, ol ýshin ol jaqtan bireumen kelisim-shartqa otyru kerek. Ol adam qaghazdaryn Mәskeuge jiberip rúqsat alady, sosyn baryp aparugha bolady. Anabir kóp balyghy bolmasa, on tonnagha deyin aulaytyndar ýshin balyqty syrtqa tasyghannan góri eki ortadaghy satyp alushylargha (perekupshikterge) bergen anaghúrlym tiyimdi bolyp shyghady. « Mysaly, Reseyde balyqtyng kelisi 15 tenge, biraq kedende ol 20 tengege kóteriledi, biraq, biz ony 20 tengege satpaymyz ghoy, óitip balyq tasudyng ne mәni bar», deydi «Ural-Kaspiy» diyrektory A. Kiyzerev.Songhy kezderi balyqshylar ishki naryqqa kóp tәueldi, Ýkimet sheshimine sәikes balyqty eksporttau onyng dayyn ónimderi arqyly jýzege asyryluy tiyis. Soghan baylanysty kәsiporyn konservilengeni bar, keptirilgeni bar, úzyn-sany 100 týrli balyq ónimin shygharumen ainalysady. Balyqshylardy qinaytyn bir mәsele-bankter olargha nesie beruge qúlyqsyz. Sosyn qarajaty joq balyqshylar qaytedi, jana ghana aulanghan balyghyn sol kýiinde Reseyge jiberedi, óitkeni balyq óndeytin qúrylghylar, jabdyqtar ózimizde joq. Eurostandart boyynsha qatyrylghan balyq oralyp qaptalghan boluy kerek, balyqty qalypqa say qatyryp múzdatatyn arnayy kamera 120 myng evro túrady. Kamerany iske qosudyng ózine birneshe milliondar ketedi, oghan dayyn ónimdi saqtaugha arnalghan kompressor alugha júmsalatyn 30 myng evrony qosynyz. Konservi demekshi, keyde asyghys bolghan jaghdayda konservilengen shabaq izdeysin, sonda ózgening shabaghynan ózimizding shabaqtar azdap qymbattau bolady, sebebin súrasang súranys kóp, satushylardyng úsynatyny da ózimizding ónim. «Alynyz, oraldyq mayshabaq, tәtti!». Tәttisi tәtti, sodan shyghar, bizding Oraldyng ózine ondaghan vagon toly mayshabaq konservisi qajet bolady eken. Balyq satyp bayyp ketpese de nәpaqasyn aiyryp jýrgen Skrgeyding aituynsha, balyq biznesi onay emes. «Balyq saghan kelip jetkenshe neshe týrli qoldan ótedi, balyq aulaushydan-tasymaldaushy, odan satyp alushy deldal, túzdaushy bar, taghy da eki ortadaghy satyp alushy, biz solay satyp alamyz, әdette balyq aulaushy brigada balyqty alystan aulaydy da olargha tasymaldaushylar baryp әr kilosyn 20 tengeden satyp alady. Oralgha әkeledi, osy jerden deldaldar satyp alyp ýstinen taghy aqsha ainaldyrady, balyq satushygha ol balyq 45 tengeden keledi,men ony әr basyna 10 tengeden qosyp satamyn. Qay kólding ne ózenning balyghy ekenin de aiyryp jatatyn shama joq, múz bolyp qatyp jatqan balyqty alghan kezde qaraysyn, bir qaraghanda bәri jaqsy siyaqty, onyng ýstine qatyp jatqan nәrseni bir-birlep qarap ala almaysyng ghoy, erigen song qarasang búzylyp ketken balyq yljyrap qolynda erip jatady. Keyde shyghyn kiyip qalatynyng bar. Paydasy da bar. Bizde kelisi 500 tenge bolsa, ol Samarada bizding aqshamen eseptegende3000teige bolmaq.Mamyrdyng songhy jaghynda Samaragha aparyp balyq satamyn, odan keyingi kezende Inderden, Astrahannan balyq tasushylar keledi, bәseke bastaldy dey ber». Ótken jyly Resey men Ukraynagha Batys Qazaqstannan 3651 tonnadan astam balyq jóneltilgen bolsa, osy jyldyng tek alty aiynda 500 tonnadan astam balyq asyrylghan. Oralda taban balyqty sýisinip jey beredi, al kórshiler oghan әues emes. Olar alsa da kepiytirilgen taban alady. Shalqardyng tabandary semiz, mayly keledi, reseylikter bir iyiskep, «mynauynyz búzylyp ketken ghoy» dep tyjyrynatyn kórinedi. Bizde keptiruge kelmeydi, dәmsiz bolady dep esepteletin balyqtardy onda keptirilgen týrin súraydy eken. Bizder qolymyzgha aqsha tiyse, sayajay satyp alghymyz keledi, bala-shaghanyng qamy ýshin ýsh-tórt ay boyy ýy betin kórmeytinder de bar. Al, Qytayda sayajay emes, balyq fermasyn satyp alugha qúshtar eken. Arnayy mamandar, jetildirilgen tәjiriybelik zerthanalar da mol. Oblysta býginde onbesshaqty balyq kәsiporyny bar, olar óz kәsipterin óristetu ýshin izdenisten jalyqpaydy. Olardyng arasynda Qytaygha baryp oqyp, ýirenip, tәjiriybe almasyp qaytqandary da bar. Japondar da dәrumenge bay, qúnarly as-balyq dese esteri ketedi. Endeshe, balyqty jensik as dep biletin, etten artyq kórmeytin qazaqqa da balyq ósiruding esh sókettigi joq. Balyq ósiru de onay sharua emes kórinedi, oghan da tabandylyq qajet.
Mendolla ShAMÚRATOV,
Batys Qazaqstan oblysy

0 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1582
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2281
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3616