Júma, 19 Sәuir 2024
Janalyqtar 4091 0 pikir 2 Mausym, 2009 saghat 05:57

Mekemtas Myrzahmetúly. «Abyz» sózin abaylap qoldanayyq!

Ata-babalarymyz sóz maghynasyna, onyng aitylu mәneri men qoldanu syryna airyqsha mәn bergen. Árbir sóz ózining tabighy qyzmetinen auytqymay, basqa atalym sózding maghynasymen aralaspay ózindik bolmysyn taza, qaz qalpynda saqtaugha úmtylghan, mysalgha alar bolsaq, Aqsu, Qarasu, Qyzylsu dep atalatyn gidronimdik ataular qazaq dalasynda jii úshyraydy. Ontýstik Qazaqstan oblysynyng Sayram audanynda osylaysha atalatyn iri eldi mekender  orys tiline Belovod, Chernovod, Krasnovod degen týrde qalyptasyp ketken.
Vanovkada (Qazirgi Túrarkent) mektepte oqyp jýrgen kezimde kýzetshi bop qyzmet atqaratyn qazaqsha jaqsy biletin orys shaly boldy. Sodan Belovod, Chernovod, Krasnovod degen sózding maghynasy ne? – dep súraghanym bar. Sonda shal Jabaghylynyng biyik tauynda jatqan qarly taudyng basyn núsqap:  
– Áne, kórding be, sonau tau shynynda appaq qar men qap-qara qojyrtastyng aralasyp jatuyn. Ony qazaqtar Alatau dep atasa, biz Pestraya gora dep ataymyz, - dep týsindirdi. Sen súraghan Aqsu, Qarasu,  Qyzylsu degen qazaqsha sózderge qarap, ony biz Belovod, Chernovod, Krasnovod dep atap kettik. Appaq bop kóbiktenip aqqan song Belovod degen siyaqty sudyng týsine qarap atalghan selolar ghoy dep týsindirgeni bar. Kóp jyldar boyy mening týsinigim osylaysha ózgermey keldi.

Ata-babalarymyz sóz maghynasyna, onyng aitylu mәneri men qoldanu syryna airyqsha mәn bergen. Árbir sóz ózining tabighy qyzmetinen auytqymay, basqa atalym sózding maghynasymen aralaspay ózindik bolmysyn taza, qaz qalpynda saqtaugha úmtylghan, mysalgha alar bolsaq, Aqsu, Qarasu, Qyzylsu dep atalatyn gidronimdik ataular qazaq dalasynda jii úshyraydy. Ontýstik Qazaqstan oblysynyng Sayram audanynda osylaysha atalatyn iri eldi mekender  orys tiline Belovod, Chernovod, Krasnovod degen týrde qalyptasyp ketken.
Vanovkada (Qazirgi Túrarkent) mektepte oqyp jýrgen kezimde kýzetshi bop qyzmet atqaratyn qazaqsha jaqsy biletin orys shaly boldy. Sodan Belovod, Chernovod, Krasnovod degen sózding maghynasy ne? – dep súraghanym bar. Sonda shal Jabaghylynyng biyik tauynda jatqan qarly taudyng basyn núsqap:  
– Áne, kórding be, sonau tau shynynda appaq qar men qap-qara qojyrtastyng aralasyp jatuyn. Ony qazaqtar Alatau dep atasa, biz Pestraya gora dep ataymyz, - dep týsindirdi. Sen súraghan Aqsu, Qarasu,  Qyzylsu degen qazaqsha sózderge qarap, ony biz Belovod, Chernovod, Krasnovod dep atap kettik. Appaq bop kóbiktenip aqqan song Belovod degen siyaqty sudyng týsine qarap atalghan selolar ghoy dep týsindirgeni bar. Kóp jyldar boyy mening týsinigim osylaysha ózgermey keldi.
Ótken jyly (2008 j) Sayram audanyndaghy Sarqyrama dep atalatyn auylgha qúdalyqqa bardym. Qúdamyz mektep diyrektory, tarihshy, qazaq shejiresin jaqsy biletin, sanlauy ken, bilikti, әngimeshil jigit bop shyqty. Men odan:
– Auyl aty ne sebepti Sarqyrama dep atalady? – dep súrap qalyp, sodan qyzu әngimege kirisip kettik.
– Ertede babalarymyz osy mangha qonystanyp jaylasqanda, auyl janynan aghyp ótetin sudyn, әsirese, el jatyp tynyshtanghan kezinde sudyng saryny qatty estilui sebepti, Sarqyrama atalyp ketipti. Qúlaq salsanyz týnde ol saryldy óziniz de estesiz, – dep kýle jauap berdi.
– Aqsu (Belovod), Qarasu (Chernovod), Qyzylsu (Krasnovod) eldi mekeni qanday maghyna beredi. Aqqan sudyng týsine qarap qoyylghan gidronimdik ataular ma? – dep súrap edim
– Búl gidronimderding oryssha kalika әdisimen audaryluy oghan orys sharualarynyng XIX gh. ortasynda Reseyden kóship kelip, suly, nuly jerlerdi tartyp alyp qonystanuyna baylanysty. Ol gidronimderding oryssha atyn qalyptastyryp jiberui sebep bolghan. Aqsudy, Qarasudy, Qyzylsudy orystar sudyng týsine qarap, kalika týrimen audaruy sebepti, onyng maghynasyn ýstirt úghynghan. Onyng qazaqsha maghynasynda sudyng týsine emes tabighy ereksheligine oray aitylatyn syry bar. Aqsu dep qazaqtar aghyp jatqan ózen sudyng basy tau basyndaghy qardyng eruinen alynuy  sebepti tau basynan  aghuynan ony Aqsu dep atap ketken. Al, Qarasu degenning jazyq oipang jerdegi jerasty sularynyng bastau kózi ashylyp, sodan qaynap shyghatyn tynyq jer rendi sudy Qarasu dep ataghan. Al kóktem shygha qar jyldam erip, qyr men saydaghy topyraqpen aralasyp botana bolyp aghatyn, biraq aghysy birer kýnde tausylatyn sudy Qyzylsu dep ataytynyn kóremiz. Búl gidronimder tabighattyng boyyndaghy әrqily sebep saldargha baylanysty payda bolatyn qúbylystan tuyndauy sebepti nelikten Aqsu, Qarasu, Qyzylsu dep atalatynyn kesh te bolsa úghynyp, ýstirt úghynghan qatemdi týzegenim bar.
Birde Baukeng ýiine auyldan bir top qart kisiler kelip qaldy. Olargha sәlem berip, Baukene qarap, auyl shaldaryn kýtuge ne әkeleyin, – dep súray bergende:
– Kim aitty saghan qart adamdardyng bәrin shaldar dep aitudy, - dep zekip tastady.  Tynda, bilmeseng bilip al, durak! – dep qarttargha baylanysty atau sózderdi taratyp aita bastady.
– Qazaq shal dep kóp jasaghan, óz ýi-ishi sharuasymen ainalysatyn, әleumet isinen syrttay jýretin bala-shagha qamynda ózimen ózi bolghan qart kisini aitady. Al, kәrie dep otbasy men ongha tayau bir shaldyng kindiginen taraghan auyldaghy aghayyn-tuystarynyng qamyn oilap, aghayynnyng birligi men tirligine qorghan bolyp, auyldy úrshyqsha ýiirip ata-baba dәstýrin kózining qarashyghynday saqtap, auylyn әngime dýken qúryp, ósiyet sózben tәrbiyeleytin kórgendi qartty kәrie dep qadirleydi. Al, aqsaqal qúrmetine kәriyening biregey sanaulylarynyng ghana qoly jetedi. Aqsaqal ata jolyn jete biletin, ata-baba dәstýri men tarihynan mol habary bar, shejire taratyp, aitys tartysta elding sózin ústaytyn biylikke әseri bar aqyldy, bilimdi, dinge, saltqa berik sanauly kisilerdi ghana aitady. El aqsaqaly aitsa boldy, mәsele sheshimin tabady. Sen búl úghymdardyng ara jigin jaqsy tanyp bilip aluyng kerek, – dep eskertu jasauy men ýshin ómirlik sabaq boldy. Keyde aldy artyna qaramay laq etip sóiley salatyn saldyr salaqtyghymnan boy tartyp andap sóileuge tyrysatyn boldym.
Mine, osy kәriye-iydeologtar – auyl adamdaryn, alys-jaqyn, aghayyn-tuystardyng ruhany tútastyghyn saqtau arqyly qalyng qazaqtyng ruhany úitqysyna ainalghan asyldarymyz ekenine oy jýgirte bastadym.
Býginde gazet-jurnaldar men teledidarlarda aty shyqqan tanymal aqyn-jazushy men ghalymdardy pәlenshe abyz, týgenshe abyz deytin abyzdar kýn ótken sayyn balalap kóbeyip barady. Tipti әiel kisilerdi de abyz dey bastadyq. Osyghan qaraghanda este joq eski zamandardan bermen qaray óte siyrek qoldanysqa týsken qasterli abyz atauynyng mәn-maghynasyn jete týsinbey óte ýstirt qarap jenildetip alghan tәrizidimiz. Óitkeni konservatoriyanyng qobyz klasyn bitirgen ózi qara qobyzdy qúiqyljyta arqalanyp tartatyn jas ghalym Ásem Búrhanqyzy Múhametjannyng «Abyzdan qalghan asyldar» (Almaty «Alash» baspasy, 2006 j., 182 bet) dep atalatyn ghylymy monografiyasyn oqysan, osy pikirge eriksiz kelgendey bolasyn. Ásemning oy qorytuyna qaraghanda, Abyzdar intuitivtik sana-sezimning iyesi, Qorqyt jәne Qorqytqa deyingi abyzdar dýniyetanymy jaghynan qaraghanda olardyng bәri de taza tәnirlik dinning jetekshi ókiline jatady eken. Búl – tarihy shyndyq, esh qospasy joq sol kezenning dýniyetanymy abyzdar tuyndysy arqyly sinkretti ónerden óz kórinisin tapqan, qaytalanbas ruhany qúndylyqtyng ózegine ainalghan biregey qúbylys. Ataqty filolog ghalym             Q. Júbanovtyng tanymynda: «... eski kezdegi shamandardy abyz, – dep «ru bastyqtary, ru aqsaqaldary, «baqsy-balgerler men qobyzshy, dombyrashy, әnshilerding barlyghy da abyzdardan órbigen», – dep abyzdyng sinkretti óner órisin keneytip, onyn  ómirge óris janynyng negizi qayda jatqanyn núsqay kórsetuining eleuli mәni bar qúbylys.
Kýy atasy Qorqyt atanghan abyz babamyz Túrandy jaylaghan týrik halyqtarynyng oi-sanasynda taza tәnirlik dinning ókili retinde  qabyldanady. Al, islam dinin týrik halyqtary jabyla qabyldap islamiyat әlemine qoyan qoltyq tikeley aralasyp ketuinen oi-sana men dýniyetanymdaghy ózgeris «Qorqyt ata kitabynda» beynelenetin alghashqy marginaldyq sana tabighaty da kórinisin berdi. Jyrdaghy Qorqyt Ata qanshalyqty islam dýniyetanymynda bolsa da, tәnirlik tanymnyng kórinisteri әr jerde-aq kórinis berip jatqan erekshelikti anyq sezinip otyramyz. 
Abyz túlghasynyng óte kóne tarih qoynauynda qalyptasyp jetilgen týrin tanyp bilmey, býgingi abyz úghymynyng týp maghynasyna dendey aluymyz eki talay. Zaman aghymyn aldan boljap, kóripkeldik jasap, túla boyy sinkrettik ónerge túnghan, sóz sóilese tógilgen sheshen, oy oilasa kóripkel kósem, halqynyng ruhany әleminin  ózegine ainalghan biregey ketpen túyaq kemenger túlgha ghana abyzdyq dengeyge jete alghan.  Múnday túlghanyng bolmysyn b. z. b. dәuirde ghúmyr keshken Ýisin  memleketining biylik piramidasyndaghy 9 satyly biylikting altynshy satysynan oiyp túryp oryn alghan abyzdy memlekettik joghary biylik satysyndaghy qyzmetten kóre alamyz. Búl jayly naqtyly jazba derek kózderi de b. z. d Qytay jylnamalarynda jazylghan, resmi  týrde hatqa týsken qújattar qabatynan úshyrata alamyz. Mysaly, Qytaydaghy Ýrimshi qalasynda 2005 jyly Qytay tilinen qazaq tiline audarylyp basylym kórgen «Ejelgi Ýisin eli» dep atalatyn ghylymy enbekte Abyz turaly az bolsa da saz ghana óte siyrek derek kózderi úshyrasady. Osy kitaptyng 271-betinde «Ýisin elining biylik jýiesi» degen taqyryppen berilgen Ýisin memleketining memleketti basqaru piramidasyndaghy eng negizgi 9 satyly qabattan túratyn,  yaghny olardy 15 lauazymdy úlyq birlestigi eng biyik býkil memlekettik biylik oryndaryn mengeretini jazylghan. Birinshi orynda túrghan eng biyik sheshushi oryn – elbasy yaghny ol Kýnby dep atalady, 2- Duly (dúghlu) – bas uәzir, 3- qolbasy, 4- taypa basshylary, 5- Dartu yaghny bas jasauyl, 6-shy orynda  – Abyz (bas baghamdar) 2 adam taghayyndalghan, 7-Úlys begi, 8-Orda begi, 9-Atqosshy (әmir sarbazy). Toghyz dәrejege bólingen ókimettik úiymdy ortalyqtanghan 15 úlyq birligi mengerip, basqaryp otyratyn bolghan. 
Osy biylik iyelerining ishinde abyzgha qogham ómirining dýniyetanymdyq, iydeologiyalyq ómirine basshylyq etu tapsyryluy sebepti, abyzdardyng ózi ózara «Bas aqylgóy abyz» (180 bet); «Sanatker abyz» (215 bet); «Tóreshi abyz» (370 bet) dep atalyp, olar ózderine tiyisti  salagha basshylyq etken. Bas aqylgóy abyz – Kýnbiyge kenesshi aqylgóy bolumen birge kóripkeldik qasiyeti basym, óner iyesi, qoghamnyng keleshek taghdyryn barlap, qanday taghdyrgha úshyraryn boljap otyrghan. Sanatker abyz tabighaty shamasy sinkretti óner ataulynyng bet alysyn, damu jolyn tanyp bilu jolynda boyyna bitken ónerding kýshimen qalyng ýisin elining ruhany úiytqysyna ainalyp, qauymyn kýnby sayasatynyng manyna sýttey úiytyp otyrugha úmtylghan. «Tóreshi abyz» – qoghamnyng yuristprudensiyasyna jón siltep, tóreshilik etip otyruyna qaraghanda, qazaqtyng ataqty biylerining týp tórkini men biylik qyzmeti osy abyzdyqtan әuje alyp jatqanday. Áriyne, búlardyng bәri de tәnirlik dýniyetanym negizine sýienip, qoghamdyq sanagha sol túrghydan baghyt-baghdar berse kerek. Óitkeni qogham mýshelerin ruhany tútastyqta ústap, osy maqsatqa úiytyp otyru mindeti olar ýshin әri qoghamnyng sayasiy-әleuettik mýddesi ýshin sheshushi әri basty paryzy retinde sanalghan.  Ýisin tarihynyng b. z. b. 3-ghasyrdan b.z-ghy 10 ghasyr arasyndaghy  1200 jyldyq tarihy Qytay jazba derekterinde hatqa týsip saqtalyp, bizge jetti. Memleketti basqarudyng 9 dәrejeli satysy ózgerissiz dәstýr retinde jalghasyn tauyp abyzdar atqaratyn tәnirshildik  dýniyetanym negizinde qoghamnyng ruhany tútastyghyn saqtau paryzy ózgerissiz saqtalyp, V-VIII gh-ghy Týrik qaghanaty zamanynda abyzdyq qyzmetin Tonykók, Qorqyt Ata atqarghan dep batyl týrde boljam jasaugha airyqsha dәlelder jeterliktey.
Óitkeni Tonykók qoghamnyng aqylgóy kóripkeli boludyng ýstine Qytay men Týrik eli arasyndaghy iydeologiyalyq kýresting dәl ortasynda qyzu atsalysyp, jau jaqtyng qúityrqy iydeologiyalyq aila, tәsilinin  shyrmauyna týsip qalmau jaghyna eskertu  jasap otyruynda kóp maghynaly syrlar jatyr.
Áz Jәnibek zamanynda hannyng abyzy retinde qyzmet etken Asan qayghyny kóremiz. Hangha aqylgóy bolumen birge qazaq qauymynyng keleshegi turaly kóripkeldik pikirin tolghay otyryp:
Búdan song qily-qily zaman bolar,
Zaman azyp, zang tozyp jaman bolar.
Qaraghaydyng basyna shortan shyghyp,
Balalardyng ómiri tamam bolar, – dep hangha aitqan boljau sózinde bolashaqta Resey imperiyasynyng otarlau sayasatyn shortan beynesi arqyly menzeytini bar. Búl qasiretten qútyludyng joly jana qonys izdep, óz tanymyndaghy Jiydeli-Baysyn qonysyn Jelmayasyna minip izdeytin armany jәy qiyal emes, shyndyqtyng ózinen, yaghny bodandyq lebin sezinuden tughan saryn edi.
Asanqayghy abyzdyng dәstýrin jalghastyrushy Abylay han zamanynyng abyzy dep Búqar jyraudy aita alamyz. Búqar jyrau Abylay hannyng aqylgóii, әri kóripkel súnghyla bilikti, ólendi óner tútynghan jyrau ataluy – tarihy shyndyq. Asanqayghynyng әz Jәnibek hangha aitqan kóripkeldik maghynadaghy júmbaghy:
Til alsan, izdep qonys kór,
Jelmaya minip jer shalam
Tapqan jerge el kóshir...
Áy, Jәnibek, oilansan,
Qily, qily zaman bolmay ma?
Suda jýzgen aq shortan,
Qaraghay basyn shalmay ma?
Múny nege bilmeysin...
dep Asanqayghynyng kóripkeldikpen boljap aitqan júmbaghynyng sheshuin Búqar jyraudan súraghanda, Abylaygha bylaysha joryp taratyp jetkizetini bar:
Han Abylay, Abylay...
Qaraghay sudan qashyqtap
Shólge bitken bir daraq.
Shortan – shólge shydamsyz,
Balyqtan shyqqan bir qaraq,
Oylama shortan úshpas dep.
Kýnbatystan bir dúshpan
Aqyry shyghar sol tústan.
Jayaulap keler júrtyna!
Jaghaly shekpen kiygizip,
Baldy may jaghar múrtyna.
Jebirlerge jem berip,
El qamyn aitqan jaqsyny
Sóiletpey úrar úrtyna.
Bauyzdamay isher qanyndy,
Óltirmey alar janyndy,
Qaghazgha jazar malyndy,
Esepke salar baryndy,
Elindi alar qolynnan,
Ásker qylar úlynnan!
Búl aitqanym, Abylay,
Bolmay qoymas artynan, –
dep kóregendikpen tolghay sóilegen óleng joldarynda týbinde Resey  tarapynan otarshyldyqtyng bodandyq qamyty moyyngha ilinerin menzep otyr.
Abylaydyng abyzy Búqar jyraudan keyin, handyq biylikting zamany ótip, el biyleu jýiesi otarshyldyq qalypqa týsken son-aq qasiyeti bar, aqylgóy ónerpaz, aldyn boljay alar kóripkel abyzdar bolsa da, zamany ózgerip óz biyigine órley almay qayghyly oigha túnshyghyp armanda ketken daryndar da ómirden ótip jatty. Osy qúbylysty eskere otyryp Abay «Ol kezde shala-púla hat tanyghan kisisi bolsa – ony «abyz» deydi eken. Ol «abyz» demek әuelde shaman dinindegilerding óz moldasyna qoyatyn aty eken» (Abay. Almaty,  1995, 2 tom, 222 bet), – dep oy jýgirtui arqyly abyzdyng kóne bolmysy ózgerip,  uaqytyna qaray evenki tilindegi elergen, delebesi qozghan shaman degen dengeyge sheyin týsip ketken qalypty anghartady.
Al, Resey patshalyghy men Kenestik zamanda abyz ataulynyng shyghu mýmkindigi bolmaghany kimge de bolsa anyq edi. Shәkәrim qoldan biylik ketken Resey bodandyghy zamanynda «El ghayyptan habar alyp, bolashaqty boljaytyn» dep tabynatyn aqyldy, oishyl, adal qariya Abyz bolghan» (540 bet. 2 tom, 2007 jyl. Almaty), - dep kórsetetini bar. «Enlik-Kebek» dastanynda Nysan abyz Kebekting taghdyryn boljap:
Ajalyng biyik qabaq súrlau qyzdan,
dep kóripkeldigin bildirdi. Shәkәrimning aituynsha Nysan abyz:
Ol kezde balger bolghan Nysan abyz,
Shyn dәulesker baqsynyng ózi naghyz.
Jyny aita ma, kim bilsin, shyny aita ma,
Aytqany keledi dep qylady anyz. (Sonda 376 bet)
dep abyzdyng bodandyqqa týsken elining kezindegi qyzmeti memlekettik dengeyden tómen týsip, iri ru, taypa ómirindegi qalpyn suretteytini bar.       M. Áuezov te «Enlik-Kebek» piesasynda Nysan abyz tobyqty ruynyng kóripkel, qobyzyn sarnatqan abyz retinde suretteledi.
Arabtar Túrangha VIII gh. ghana ayaq basty emes pe? Abyz arab sózi emes, kóne týrik sózi. Etimologiyasy  zerttelmeui sebepti, maghynasy ashylmay keledi.
Biraq tәuelsizdik zaman jeli altyn kýrek jeldey mandayymyzdy jelpy soqqan tústa gazet-jurnal betteri men kógildir ekranda ataghy shyqqan aqyn-jazushy, ghalymdardy pәlenshe abyz, týgenshe abyz dep jamyratyp jatyrmyz. Biraq bizding ýstirt týsip jatqan búl maghynasy auysqan jasampaz abyzdarymyz dәstýrli abyzgha mýldem úqsamasa da sóz maghynasyn búzyp «abyzdap» jatuymyzgha jol bolsyn?
Býkil qazaq baspasózi parsylardyng әshkereleymin, masqaralaymyn degen «pash» sózin teris qoldanyp, ony maqtan etu, madaqtau maghynasynda qoldanysqa týsirip jiberdi. Ár sóz qoldanysyn ýlgi tútatyn «Egemen Qazaqstan» gazeti osy «pash» sózining tútqynynan shygha almay-aq qoydy. Qasterli ata sózimiz «abyz» sózin de osy «pash» sózi siyaqty maghynasyn búzghan qalpynda qoldana bastadyq.
Ótken tarihymyzgha nazar salyp, dәstýrli el biyleu jýiesinen tuyndaytyn lauazymdyq qyzmet satylary qalyptasyp, zaman ózgerip, tәuelsiz memleket retinde әlemge tanylyp jatqan zamanda elding dýniyetanymy men ruhany әlemin birtútas ruhany birlikke keltiruge úiytqy bolatyn býgingi tәuelsizdik zamanymyzdyng abyzyn izdeudemiz. Álem tanyghan kóregen preziydentimiz bar. Onyng premer ministri bastaghan lauazymdy oryndargha taghayyndaghan ondaghan ministrleri bar. Solardyng biri – kóne zamandaghy ýisin memleketindegidey erekshe mәn berip taghayyndalatyn resmy lauazymdy abyzdyq dәstýrdi jalghastyratyn qajettilik tuyp-aq túr.
Kenestik zamanda KPSS OK-nin  iydeologiyalyq hatshysy sayasy buronyng beldi mýshesi retinde sanalyp, kommunistik mýddesi túrghysynan ol býkil Odaq halqynyng dýniyetanymy men kózqarasyn birtútas, bir qalypta qalyptasuyn qalt jibermey qadaghalap otyratyn. Biraq ol hatshynyng boyynan kóripkeldik aldyn boljay alatyn kóregendikti kórgen emespiz. Tek sayasi-iydeologiyalyq joldan auytqymaudy sauysqannan da saqtyqpen qadaghalaytyn qatygezdik bolmysynan ziyaly atauly seskenetinin                 Sh. Aytmatovtyng «Kassandra tanbasy» romanynda keninen surettep, oy tanymy jaghynan bir standartqa týsken mәngirt úrpaq qalyptastyrugha jan sala kirisken sekseuildey siresken Suslov obrazyn kórsetui KPSS OK ústanghan qúpiya syrdy ashqanday sezimge oraltatyny bar.
Tәuelsiz Respublikamyzdyng senimdi bolashaghy ýshin biylik satysynda abyzdyng jauapty qyzmettin atqarar kóripkel, túla boyyn óner qúdyreti  biylegen últtyq iydeologiyanyng kórigin jaghatyn abyzdyq lauazymnyng orny kýn ótken sayyn sezilude. Óitkeni kóp diasparaly halqymyzdyng dýnie tanymy qyryq qyrau kórpedey shúbarala qalypqa týsip barady. Osy arada  b.z.b. VI-V ghasyrda ótken parsy patshasy Dariyding (b.z.b., 522-486 j) jartasqa jazdyrghan «Bayandy memleket bolu ýshin halyqtyng bir tilde, bir dinde boluyn qamtamasyz etu qajet», – dep kórgendikpen aitqan ósiyeti dәl bizge arnalyp aitylghanday estiletini bar. Últtyq dilimiz, tilimiz, dinimiz birtútas monolittik qalyptan auytqyp, qazaqtyng qúraq kórpesindey qyryq qúrau alabajaq bolyp jatuy – asa qauipti qúbylys. Oghan samarqaulyqpen qarau – qylmys, jay qylmys emes memlekettik qylmys. Olay bolsa osy osal jerimizdi  týzetip, qoghamdyq sanamyzdy sýttey úiytatyn memlekettik dengeydegi iydeolog-abyz qajet bolyp-aq túr!

 

 

(«Jas qazaq» gazeti, №21, 29.05.2009)

0 pikir