Beysenbi, 25 Sәuir 2024
Mәiekti 5913 0 pikir 25 Qantar, 2015 saghat 10:48

Túrsyn JÚRTBAY. QOSh, AMERIKA!

Osymen Abay.kz portalynda ýzbey jariyalanyp kelgen jazushy Túrsyn Júrtbaydyn «Amerika kýndelikteri» atty kitabynyng songhy jazbasyn da bir demmen oqyp, tauysyp otyrmyz. Búl joljazba eltanu taqyrybyna qosylghan jana bir olja bolary anyq. Jalpy, derekti prozada azuyn aigha bilegen Amerika turaly qazaqy tanym-týsinikti qalyptastyratyn jazbalar búghan deyin Múhtar Áuezovtyng saparnamalarynda bolyp edi... Al, derekti jazbalardyng búghan jariyalanghan bólimderin myna siltemeler arqyly taba alasyz: 

 

http://abai.kz/post/view?id=2721

http://abai.kz/post/view?id=2690

http://abai.kz/post/view?id=2661

http://abai.kz/post/view?id=2606

http://abai.kz/post/view?id=2587

http://abai.kz/post/view?id=2564

http://abai.kz/post/view?id=2551

http://abai.kz/post/view?id=2533 

http://abai.kz/post/view?id=2505 

http://abai.kz/post/view?id=2489

http://abai.kz/post/view?id=2464     

http://abai.kz/post/view?id=2450

http://abai.kz/post/view?id=2410 

http://abai.kz/post/view?id=2392

http://abai.kz/post/view?id=2365

http://abai.kz/post/view?id=2341

http://abai.kz/post/view?id=2328

http://abai.kz/post/view?id=2298 

http://abai.kz/post/view?id=2264

http://abai.kz/post/view?id=2251

http://abai.kz/post/view?id=2238 

 


 

24.01.2014. Niu-York – Mәskeu – Almaty, sýiikti Almaty.

Tanerteng erte túryp qanyp shәy ishtik. On eki saghattyq jol ýshin búl asa manyzdy sharua. Niu-Djersy men Niu-Yorkti taghy da bir kóz úshynan ótkerip, aeroportqa jettik. Kezek kóp bolghanymen tez jyljydyq. Ózge kedendik ótkelden kóri Amerika kedenshilerining aiyrmasy múnda ayaq kiyimindi sheship, tekseruden jalang ayaq ótesin. Úshaqqa otyrghanda әdeyi tereze jaqtaghy oryndyqty tandaytyn әdetim bar. Búl joly da solay boldy. Atlant múhityn, Islandiya jaghalauyn, qiyr soltýstik araldaryn biyikten kórdim. Kesh qaraya bir ghajayyp bastaldy. Soltýstik aspany kógildir múnarlana shúghyla shashty. Býkil kókjiyek núrgha malynghan. Búl әigili teristik shúghylasy. Eki-ýsh saghat boyy sony tamashalaumen boldym. Skandinaviya elderining astanalary men qalalary da jymyndap tómende qalyp barady. Alda –  Mәskeu, odan Almaty.

Jalpy, Amerika turaly әserim óte tanymdy boldy. Kóp jaydy týsindim. Endi olardyng әdebiyetin oqysam basqasha úghymmen qbyldarym anyq. Barlyq oy men pikirdi qorytugha mýmkindik bolmas. Biraq, mynaday ýstirt týiin týidim. Amerikany sózsiz kóru kerek eken jәne jiyrma ýsh pen otyz jastyng arasynda kóru kerek. Sonda kórgening men týigenindi jýzege asyra alasyn. Al men egde tartqan jasymda keldim. Kórgenim men týigenimdi aityp beruden basqa ne dәrmen bar.

Maghan asa únaghany ýsh týrli nәrse. Birinshi, olar ne nәrseni tez әri júmyla jýzege asyrghandy әdetke ainaldyrghan. Ózara bәsekelestik  – ózara úiymshyldyqqa jeteleydi eken. Biri – bәri ýshin, bәri – biri ýshin júmylyp, neshe týrli ghajayypty tez jýzege asyrady eken. Jarnama soghan jeteleytin amal ghana. Tek Amerikanyng mýddesi týgendelse boldy. Ekinshi, múnda qalanyng duanbasy shahardyng túrghyndary ýshin, solardyng kónilinen shyghu ýshin janyn salady eken. Ár alpauyt, әr kópes kópting pikirinen qatty seskenedi әri eseptedi. Qala túrghyndarynyng kelisiminsiz shybynnyng yzyny da estilmeydi deuge bolady. Áriyne, san qily qiyanpúrystyqtar bar shyghar. Biraq aqsha tabu ýshin janyn qinaugha әzir. Súrastyra jýrip bilgenim, adamdy enbegine qaray baghalaydy eken. Biz millionerlerding balasy әkesinen qaryz alyp oqidy, qatardaghy studentter oquynyng aqshasyn óz enbegimen tauyp, tóleydi – degenge tandanyp, ony әke-sheshesining sarandyghyna jatqyzatynbyz. Mýldem olay emes eken. Ár bala ózining jas mólsherine oray enbekke aralasyp, ata-anasyna qolqabyssyn tigzui kerek. Búl – jәy ósiyet emes, din arqyly bekigen senim. Enbektenbeseng – puritandyq tanymdy moyyndamaghanyn, yaghni, dinge qarsy shyqqanyn. Tipti qyzmetkerlerding ózi júmys uaqytynan keyin qosymsha júmyspen ne ózining jeke saudasymen ainalysady. Qalay qol qusyryp bos otyrugha bolatynyn olargha týsindire almaysyn. Múnday diny tanym olardy, әsirese, jastardy enjarlyqtan, masyl boludan qútqarady. Bizde: ýy ne mashina әpermesen, nesine meni taptyng – deytin kózqaras jappay oryn alghan. Bala ata-analarynyng aldynda ózining jauapkershiligin sezinbeydi. Qazaqtyng «On ýshinde – otau iyesi» degen mәteli qazir ózining mәnin joyghan. Ókinishti.

Ekinshi, Amerikanyng býkil ruhaniyatynyng salmaghy – alpauyttar men amerikandyqtardyng ózining moyynynda eken. Múrajay, kitaphana, kórmen jәne konsert zaldary, mektepter men bala baqshalary, joghary oqu oryndary tek jeke adamdardyng demeushiligimen qyzmet kórsetedi jәne kedey de emes. Demeushilik, amerikandyqtar ýshin ar-ojdannyng isi eken. Bizding bayshykeshter óz aqshasyn ýiindegi jamaghatynan jasyryp ómir sýredi. Al ghylym men mәdeniyetke qarjy júmsau qisynsyzdyng qylyghy siyaqty kórinedi, al kitaphana men múrajaygha qamqor bolu odan beter sýikimsiz әri týsiniksiz, kýlkili jyt retinde qabyldanady. Amerika tarihy – olar ýshin eng qasiyetti úghym bolyp tabylady. Shirkin, qazaq eli ýshin qazaq elin basqaryp otyrghandardyng jany ashymaghanyn eske alghanda, zyghyrdanyng qaynap-aq ketedi. Amal qaysy.

Ýshinshi, Amerikanyng eng qauipti jauy – júmyssyzdyqpen kýresi eken. Júmyssyzdar, әleumettik túrghydan qamtamasyz etilmegender bar. Tipti soghan boyyn ýiretip ap, aramtamaq bop ómir sýrip jatqandar da jetkilikti. Olar aiyna bir jarym-ýsh myng dollar ayasynda jәrdemaqy alady. Bir ýide ýsh-bes jan bolsa,  әjeptәuir qarajat. Al júmysqa bir túrdyng ba, odan shyghyp ketuing qiyn-aq eken. Óitkeni bir júmystan shyqsan, qashan kelesi júmysqa túryp, birinshi ailyq aqyndy alghansha búrynghy júmys orynynnyng esebinde túrasyn. Shygharugha qaqysy joq. Kәsipodaq, qalalyq ókimet, odan keyin júmys berushi mekeme banki arqyly baqylap otyrady. Egerde osynyng bireuinen kiltipan shyqsa, olar Amerikanyng mýddesin satqandardyng tizimine ilinedi, baspasózge jariyalanady. Millioner ýshin de, kәsipodaq ýshin de, duanbasy ýshin de odan asqan masqara joq. Ýkimet tarapynan ayausyz aiyppúl da salynady. Óitkeni, júmyssyzdar Amerikanyng qaltasyna ýsh týrli ziyan keltiredi. Birinshi, tegin jәrdemaqy alady, ekinshi, ol jәrdemaqydan ýkimetke salyq tólemeydi, ýshinshi, janúyasyn jәne asyramaydy. Odan kóri júmystan shygharmay qoyghan abzal. Sóitip, amerikalyqtar júmyssyzdyqpen – adamdy júmystan shygharmau arqyly kýresedi eken. Qanday aqyldy da әdil jýie. Eger júmyssyzdyqpen biz osylay kýressek, onda tәuelsiz Qazaqstanda osydan on jyl búryn júmyssyzdyq joyylghan bolar edi. Oghan senimim kәmil.

Sonymen, azdy-kópti dәm tatyp, tandayymyzgha tausap,  ashyly-túshyly sezimge bólegen Amerikamen de qoshtastym. Kóp nәrse turaly búlynghyr týsinikter ashyldy. Ol da ýlken olja. Amerika – Europa – Qytay – Altyn Orda tarihyn salystyra otyryp bir tújyrym jasasam – degen iyirimdi oy keldi. Ókinish pen júbanyshtyng órimi siyaqty dýnie shyghar ma eken, kim bilsin? «Toqash toyy» men «Toqtyq toyy» bizding «Alqakól súlamamen» shendes-kezendes keledi. Ýndistermen ýndesetin túsymyz da qaraylas eken.

Qosh, Garlem! Qosh, Manhetten! Qosh, Niu-York, qosh bir týndik bolghan Niu-Djersi! Sen mening jýregime úya saldyn. Qosh, Amerika!

Armysyn, qasiyetti Otanym, ayaly Almatym. Senderge jeter jer qaydan tabylsyn maghan. Sonday bir tebirenisti saghynyshpen úshaqtan týstim. Týu, jerimiz – jer emes, torqa eken ghoy!

(Sony.)

 

Abay.kz 

0 pikir