Beysenbi, 25 Sәuir 2024
Ádebiyet 8037 1 pikir 20 Nauryz, 2015 saghat 10:40

L.N.Tolstoy. JÚMYRTQADAY BIDAY

Osydan 100 jyl búryn "Qazaq" gazetinde jaryq kórgen Álihan Bókeyhanovtyng Lev Tolstoydan audarghan myna әngimesinde ghibrat mol. Oqynyz. Ángimeni tauyp, oqyrmangha úsynghan M. Áuezov atyndaghy әdebiyet jәne óner institutynyng ghylymy qyzmetkeri Jylbek Senbekúlyna alghys bildiremiz.

Abai.kz


Balalar oinap jýrip, júmyrtqaday bir nәrse tauyp alady. Ortasynda biday syzyghynday syzyghy bar. Túrpaty naq bidayday.
Bir jolaushy balalardan 5 tiyngha satyp alyp, qalagha aparyp, tabylmaytyn nәrse dep patshagha qymbatqa satady.
Patsha danyshpandardy jiyp súraydy «bú júmyrtqa ma, biday ma?» dep. Danyshpandar olay-búlay alyp qarady, biraq patshanyng súraghan sózine jóndi jauap bere almady. Tereze aldynda jatqan nәrseni tauyq kelip shoqyp tesedi. Júrt biday ekenin bildi. Danyshpandar patshagha aitypty: «búl kәdimgi arysh biday eken» dep. Patsha bidaydy tan-tamasha qylyp, qayda hәm qay uaqytta shyqqan biday búl, tabyndar dep danyshpandargha jarlyq qylady.
Danyshpandar oilaydy-oylaydy, talay kitaptardy tintti, týk taba almay, patshagha kelip aitady: «Biz týk tappadyq. Kitapta búl turaly eshnәrse aitylmaghan eken. Múnyng jayyn mújyqtan súrau kerek».
Búl siyaqty biday qay jerde hәm qay kezde egilgenin estigenderi bar ma eken desedi. Patsha shabuyl shaptyryp, kәrining kәrisi shal mújyq tauyp әkeluge búiyrady. Aytqanynday shaldy tauyp, patshagha alyp keledi. Auzynda tisi joq, boyynda kýshi joq, tәninde et joq, kóz shala, qúlaq mýkis adam syny joq qurap túrghan bir shal eki tayaqqa sýienip patshagha keledi. Patsha bidaydy kórsetedi. Shaldyng kózi shala, ondy kóre almay, kórgenin kórip, kórmegenin qolymen sipap qaraydy.
— Aqsaqal, búl biday qaydan shyqty eken bilesing be? Ózing múnday bidaydy egip kórgening bar ma? Ózing ekpeseng de satyp alghany bar ma? Qayda hәm qay uaqytta satylghanyn bilesing be? — dep patsha shaldan súrady. Shal qúlaghy mýkis aitqan sózderdi әzer estip, әreng týsinip, әzer jauap beredi:
— Joq, men múnday bidaydy egip te, oryp ta, kisiden satyp alyp ta kórgenim joq. Satyp alghan biday múnday iri emes, qu shólmek bolatyn. Mening әkemnen súrau kerek. Múnday biday qaydan shyqqanyn sol bilmes pe eken? — deydi ólimtik shal. Patsha shaldyng әkesine kisi jiberedi. Jigitter tayaghyna sýiengen bir shaldy patshagha alyp keledi. Patsha búghan bidaydy kórsetedi. Shaldyng kózi kórmeydi eken. Bidaydy alyp qaraydy. — Kәne, aqsaqal, búl qay jerge shyqqan biday hәm qashan shyqqan biday? Ózing egip kórgening bar ma? — dep patsha shaldan súrady.
Qúlaghynyng azyraq qaghysy bolsa da, balasynan anaghúrlym pysyq, boyy sergek, jas kórinedi. 
— Joq, men múnday bidaydy ómirimde ekkenim de joq, orghanym da joq, kisiden satyp alghanym da joq. Men ómirimde aqsha degendi estigenim joq. Bizding zamanymyzda halyq óz nanyn ózi jeytin, asharshylyq bolsa, bar nanyn kórshisimen bólip jeytin. Búl biday qashan hәm qay jerge shyqqan biday ekenin men bile almadym. Bizding bidaylar osy kýngi bidaydan shyghym da, ýlken bolushy edi, biraq naq múnday iri bolmaytyn. Ákem aitushy edi, onyng zamanyndaghy bidaylar óte ýlken hәm shyghymdy bolushy edi dep. Sonan súrasang eken, — deydi búl shal da.
Patsha shaldyng әkesin shaqyrtady. Baladay oinap jympyndaghan, qúp-qunaq shal patshagha jýgirip kelip sәlem beredi. Qúlaghy sap-sau, kózi jaynaghan shoqtay, sózi suday syrghidy.
Patsha bidaydy shalgha kórsetedi. Shal bidaydy qolyna alyp, ainaldyryp qarady.
— Kóp zaman boldy shyraghymdy kórmegeli, — dep shal bidaydy tistep, ýzip alyp, shaynap, naq ózi deydi.
— Aytshy, ata, qay uaqytta, qay jerde múnday biday shyqqan? Ózing egip, ózing oryp pa eding múnday bidaydy? Joq, ekkenderden satyp alushy ma edin? — dep patsha múnan da súraydy.
— Mening zamanymda, — deydi shal — búl biday qayda bolsa, sonda shyqqan. Mening jep ósken nanym, kórshimdi syilaghanym osy biday. Mening egetinim de, ora bastyratynym da osy biday edi.
— Búl bidaydy, ata, ózing egetin be edin, joq satyp alushy ma edin? — dep patsha taghy qaytadan súrady.
Shal múrtynan kýldi.
— Bizding zamanymyzda satqandy kim kórgen? Satqan kýnә emes pe? Onda aqshandy kim bilgen? Árkimning óz nany ózine jeterlik bolatyn, — deydi shal.
— Búl bidaydy qaydaghy egindikke ektin, ol egindik ózindiki me edi? — dep patsha taghy súrady.
— Mening egindigim — qúday jeri. Qay jerdi jyrtsam, sol jer mening egindigim. Enbegim, terim singen jer meniki. Qúday jeri kim enbek sinirse, sonyki. Jerding meniki — seniki boluynyng jalghyz sharty jalghyz-aq enbek. Taghy da taban aqy, manday ter meniki-seniki bolady. Jerding meniki-seniki boluy taban aqy, manday ter sinuinen, — deydi shal.
— Taghy eki auyz sózime jauap etshi, ata, — dep patsha súrady:
— Búryn nege múnday biday shyqqan, endi nege shyqpaydy? Búl — biri. Sening nemereng eki tayaqpen sýiretilip keldi. Balang tayaqqa sýienip keldi. Sen tayaqsyz keldin. Kózing shoqtay jaynap túr, tising týgel, pyshaqtay ótkir, sózing anyq, boyyng qunaq, keskining jaqsy, pishining týzu. Búl neden múnsha eki týrli boldy? — deydi.
— Adam balasy qúday kórsetken taban eti, manday terimen kýneltken taza joldan shygha jayyldy. Syghalaghany kórshi qazynasy, kórshi púly boldy. Búrynghylar óz taban eti, manday terine jaldanghan. Qúday kórsetken haq jolmen jýrgen. Endigi adam izdegeni aramzalyq, kórshi qazynasy, bótenning púly. Sen súraghan eki týrli kýy osydan bolghan, — deydi shal.


Tәrjimә etken Qyr balasy (Álihan Bókeyhanovtyng laqap aty)
Qazaq, 1915, № 139, 30 iili.

Abai.kz

1 pikir