Beysenbi, 25 Sәuir 2024
Ádebiyet 208013 21 pikir 3 Mausym, 2015 saghat 10:09

SÝIINBAY MEN QATAGhANNYNG AYTYSY

 1848 jyldyng qonyr kýzinde qyrghyzdyng bay shonjar manaby Ormanhan sheshesine as beredi. Búl jiyngha aralas qúralas otyrghan qazaqtyng Tezek tóre, Bóltirik sheshen bastaghan iygi jaqsylary bir qauym el bolyp qatysady. Astyng aqyndarsyz ótpesin bilgen aqyn jandy Tezek tóre  elge ataghy jayylyp, tanyla bastaghan Sýiinbay aqyndy ala barady.

As ishilip qyzyq duman bastalarda qyrghyzdyng shong manaby Qara Bәitik Tezek tórege Bóltirik sheshenning qasynda otyrghan badana kóz, súlu jigitti kórsetip:

- Ana otyrghan bala Sýiinbay aqyndaryng emes pe dep súraydy.

Bóltirik: «IYә», - dep jauap bergenshe, Sýiinbay dombyrasyn qaghyp-qaghyp jiberip zaulata jóneldi.

 

Assalaumaghaleykým, sәlem berdik,

Mýbәrәk jýzderindi jana kórdik.

Ataqty as jiyndy qúttyqtaugha,

Bauyrlas qyrghyz eli,  saghan keldik.

Jýirikter qosylmaghan qoi shangha,

Qosylar qyran býrkit, qashqan angha.

Han Jantay, Qara Bәitik, Átekene,

Kelip ek amandasa Ormanhangha.

 

Arghy atang er Áteke, batyr Jantay,

Basyna kiydi bórik qyzyl altay.

Qanattas qyrghyz elin kórmek ýshin,

Bolaryn osy astyng kýttik alty ai.

Bas qosqan eki halyq búl jiynda,

Kelgen song sóileu kerek sózden qaytpay.

 

Qol jayyp, qúran oqyp ótkenderge,

Áruaghyn atan, qyrghyz, keldim joqtay.

Aldyna qalyng qyrghyz kelgennen son,

Jaray ma qaytyp ketu kónil aitpay?!

Qyraghy aspandaghy aqiyqpyn,

Qúmary basylmaytyn borandatpay.

 

 

Sýiinbay osylay dep toqtaghanda, Bәitiktin  tasasynda otyrghan  qaghylez qayystay qara jigit qarghyp túryp pernesi joq qomuzyn joghary tómen týsire oinata sabalap, ashshy aiqaydan bet auyzy qúbylyp ashuyn toqtata almay:

 

Au, Sýiinbay, Sýiinbay,

Toqtat endi sózindi.

Oyayyn ba kózindi!

Aqynmyn dep oilaysyn,

Men túrghanda ózindi.

Basynnan óleng jaudyryp,

Bir qúrayyn tezimdi.

Baryng bolsa qaryshta,

Barar jering sezildi.

Kelip qapsyng bayqamay,

Óletúghyn jerine.

Qazuly túrghan kórine,

Kórseteyin kózine.

Ajal aidap kelgen son,

Saghan ólim tegindi.

Tentirep jýrip qanghyryp,

Bylghama shalqar kólimdi.

Qara jalym Ormanhan,

Jantay, Bәitik begimdi.

Syrtynnan izdep, jýrshi em,

Keltirdi Qúday kezindi.

Týstinbe bәlem, qolyma,

Ýrleyin mes qyp terindi.

Qatyrlatyp shaynayyn,

Qybyrlaghan jerindi!

 

Áy, Sýiinbay, Sýiinbay,

Sýiinbay maghan búiymba-ay

Sýiinbaydy jenbesem,

Kirmeymin qaytyp jiyngha-ay.

Aytysatyn aqynsyn,

Bir qalashtyq tiyngha-ay.

Keregi joqsyng qyrghyzgha,

Dombyrandy qoltyqtap,

Qayt aulyna salpaqtap,

Topyraq saghan búiyrmay.

Kelip qapsyng ordama,

Qataghan baryn bayqamay.

Boz japalaq sen edin,

Qiyaqty súnqar men edim,

Tyrnaghyma iliktin,

Qalmaydy jelkeng qiylmay.

Osy jerde jenilsen,

Búiyrmas saghan búiymtay.

Elindi tappay qalarsyn,

Kózinning jasy tiylmay.

Armanda qalma, Sýiinbay,

Aqyn bolsang bayqayyn.

Basynnan óleng jaudyryp,

Miyndy biraz shayqayyn.

Aytyspaymyn da senimen,

Ses kórsetip qaytayyn.

Kóptigimdi aitayyn,

Baylyghymdy aitayyn,

Mening atym, Qataghan,

Qonyr Bórik asynda,

Bes jýz jylqy matagham.

Sýiinbay tәuir aqyn dep,

Múnyng nesin ataghan.

Qús moyyndy, qoyan jon,

Túlpar tughan jataghan.

Bay myrzandy qosaqtap,

Aytysam dep menimen,

Óltirip alma qapadan.

Sýiinbay, senen jenilsem,

Qataghan bolmay qatayyn,

Kók sheshekten jatayyn.

Qyrghyzgha әkep malyndy,

Besh tiyngha satayyn.

Ásker tartyp barghanmyn,

Sózimning tapshy jalghanyn.

Ásker tartyp barghanda,

Ózimdiki bolmap pa ed,

Qoynyndaghy jarlaryn,

Atqa mingen jastaryn.

Kenesary tórennin,

Basyn kesip alghanmyn.

Nauryzbayday begindi,

IYtime sýirep salghanmyn.

Zaty jaman Sýiinbay,

Qane kegindi alghanyn?

Kek alam dep jýrgende,

Ishinde keter armanyn.

Kóptigimdi aitayyn,

Qúlaq sap, tynda, Sýiinbay!

Shala sóilep jatpayyn,

Orauyz, qara buraday.

Kýnine shauyp jaraghan,

Qúiryq jalyn taraghan,

Qara Bәitik begim bar,

Aq patshadan shen alghan.

Ormanhangha baghynyp,

Auyzyna qyrghyz qaraghan.

Batyr Jantay begim bar,

Egizek pen Toghyzaq,

Búghy degen qyrghyzym,

Mandaygha bitken júldyzym.

Qyrghyz bolyp attansam,

Ózimdiki emes pe,

Qazaqtaghy bar qyzyn.

Qyzyng túrmaq qúl bolar,

Bosaghandaghy jalghyzyn.

Qanghyryp jýrgen qazaghym,

Qimyldashy, qanekiy,

Minin  tapsang qyrghyzdyn?

Sýiinbay aqyn, jyrlashy,

Menen býgin jenilsen,

Kirgizermin әkennin,

Dayyn túrghan kórine.

Nauryzbayday begine,

Búiyrmaghan janaza,

Jýrmegen song jónine.

Kezendi jerden asyrghan,

Qazaqtyng shauyp jylqysyn.

Aldyna salyp aidaghan,

Baylyq deseng bizde bar,

Batyrlyq deseng bizde bar,

El shetinen aitayyn,

Sarybaq ýsh myng dulym.

Jaghamdaghy qúndyzym,

Mandaydaghy júldyzym,

Búghy degen júrtym bar,

Baylyq deseng múnda bar,

Kóptik deseng múnda bar.

Bektik deseng múnda bar,

Kókshe qoyan qúmda bar,

Bizdey erler qayda bar?

Qasar úry qyrghyzym,

Úrlyqpenen kóz ashyp,

Jylqynyng kórgen qyzyghyn.

Sary rudan qozghasam,

Teng kelmes oghan qaruyn.

Auadan bylay kóp Solta,

Nayzasyn tasqa janyghan.

Túlpar minip jaratqan,

Jandy auzyna qaratqan.

Sol Soltynyng ishinde,

Qalyng qara Qanayym.

Qanayymdy qaptatyp,

Qazaghym saghan salayyn.

Qazaq qanday, men qanday,

Sýiinbay,  sonda kórersin.

Dalada qalar it mýjip,

Kómuge kelmes óleksin.

Aytysam degen aqynnyn,

Zar jylatqam talayyn.

Onan beri  Tanayym,

Tynayymnyng shoqparyn,

Qaq shekennen úrayyn.

Qimyldashy, qanekiy,

Qay jaqsyng bar ei, qazaq,

Syrtynan baghyp túrayyn.

 

Alataudan tótelep,

Tau eshkidey tik basyp,

Sayaghyma shyghayyn.

Tynay menen Sayaqtyn,

Artyq qylyp nәsilin,

Jaratqan joq pa, Qúdayym,

Sayaghym aman túrghanda,

Sýiinbaydyng ýstinen,

Qalar ma eken tayaghym!

Búrynghy men songhyda,

Onalyp edi bayaghym.

Ormanhanday begimnin,

Qúshaqtap sýigen ayaghyn.

Sýiinbay aqyn bayqadym,

Qaghylyp qaldy saytanyn.

Kezegindi alyp sóileshi,

Syrtynnan bayqap qarayyn?! –

 

Dep entigin basyp «qatyrdym ba?» degendey qasynda otyrghan qara Bәitikke qarap qúptau kýtkendey bolyp edi. Bәitik qúptau yqlasyn bildirmedi de birden sóz bastamay bógelip qalghan Sýiinbaydan kózin audarmady. Qataghannyng ekpinenen jasqanghan Tezek tóre mysy basylghanday bolyp qabaghyn kótermey otyrghanda Bóltirik sheshen:

- Ei, Tórem, kóter basyndy, qashyrma qanyndy! Sýiinbay óleng tappay otyr deysing be? Azdap bulyghyp otyr. Sýiinjan, shyghar dausyndy! – degende Tezek tóreni úiqysynan shoshytyp oyatqanday selk etkizip aiqaygha basty. Sýiinbay bәigeden oza shauyp, shashasyna shang júqtyrmaytyn jýiriktey, qamshy saldyrmay tolghap ketti.

 

Qashyrma tórem, qanyndy,

Kirgizeyin janyndy.

Qataghannan jenilsem,

Talap alghyn malymdy.

Izdegenim osy edi,

Izdegenim tabyldy.

Qataghan sózden janylyp,

Ózinen ózi qaghyndy.

Qyzyp túrghan temirge,

Ózi kelip qaryldy.

Narkeskenge jolyqtyn,

Shashamyn suday qanyndy.

Bolattan soqqan qylyshpyn,

Altyndatqan sabymdy.

Qabaghyn shytsa Sýiinbay,

Tartu qylyp tartarsyn,

Qoynyndaghy jaryndy.

Aydap kelip berersin,

Aldyndaghy malyndy.

Malyng týgil baryndy.

Jýirik attay kósilsem,

Kóre almassyng shanymdy.

Aljyghan tazy sekildi,

Andamay shaptyng anyndy.

Zaty jaman Qataghan,

Ittiging qashan aryldy!

 

Maqtanyp jýrsin, Qataghan,

Bes-alty bitken tanagha.

Kenesary, Nauryzbay,

Qyrghyzdy kelip bes shauyp,

Keltirgen auyzyn tobagha.

Manaptaryn kergilep,

Aparyp tyqqan molagha.

Búl Qúdaydyng qazasy,

Qazagha qarsy bola ma?

Zaty jaman Qataghan.

Qayta tusang jaqsy edi,

Kýnәdan pәk bop anadan.

Ár nәrseni bir sóilep,

Árkimdi bir dattaysyn.

Aljyp aqyn bolghansha,

Ýide nege jatpaysyn.

Baylyghyng sening belgili,

Bútyndy otqa qaqtaysyn.

Jazday egin aidaysyn,

Jalghyz búzau baylaysyn.

Týlkilikti qoymaysyn,

Sýiinbay syndy aqyndy,

Jenemin dep oilaysyn.

Qarsy shapqan qyrghigha,

Ajaly jeten torghaysyn.

Kók shoqayyng búltyldap,

Kómekeying jyltyldap,

Az qonaqqa aq súrap,

Kóp qonaqqa et súrap,

Qazaq jaqyn qonghanda,             

Kelushi eding mal súrap.

Kóppin deysin, Qataghan,

Kóptiging sening qayda bar,

Ýsh atanyng úlysyn.

Qazaghymdy qaptatsam,

Júrtta qalghan kýshiktey,

Aydalada úlyrsyn.

Shapyrashty elim bar,

Asqar tauday belim bar,

Baytaq jatqan elimnen,

Shapyrashtygha senim bar.

Túlpar minip jaratqan,

Jaudy jenip qaratqan.

Maghan qanday tening bar?

Súranshy, Sauryq attansa,

Syrtqy jaugha ólim bar.

Qarasaylap attansam,

Dúshpangha qazghan kórim bar.

Shapyrashty qalyng el,

Jaudy kórse qaptaghan.

Kóptiginen qoryqpay,

Sabyr qylyp saspaghan.

Qarasay ýlken er edi,

Esimi elge belgili,

Bahadýrlerding biri edi.

Áruaghy dýrkirep,

Basylmay әli keledi.

Bar qazaqtyng úlynda,

Odan asqan bolmaghan.

Danqty batyr er edi,

Qol bastasa joryqta,

Qarasay bilsin der edi.

Men Qarasay úlymyn,

Nar keldening týrimin.

Aytuly erding birimin.

Menmensingen myqtynyn,

Talayyn jengen er edim.

Súranshy, Sauryq kezinde,

Qayssyng betke kep edin?

Qúdiyar men Ormandy,

Qarshygha tiygen shildey ghyp,

Aldyma salyp qughanda,

Bilinbey ketti deregin.

Býrkittey býrgen jonynnan,

Sondaghy tughan men edim.

Qyrghyz, Qazaq eldesip,

Tynyshtyqta túrghanda,

Tilindi tartyp sóilegin.

Shapyrashty ishinde,

Shybyl menen Ayqynym,

Mandaydaghy aibynym.

Ekey degen aqyn el,

Óleng tappay qinalsan,

Kómek súrap bizge kel.

Esqoja degen batyr el,

Úly jýzding ishinde,

Oghan erlik jetpegen.

Onan beri aitayyn,

Qalyng jatqan Oshaqty,

Atamyz qoyghan osy atty.

Batyrlary kóp shyghyp,

Altynnan sauyt jasatty.

 

Qataghan aqyn onbaydy,

Til tiygizgen halyqqa.

Áruaqqa tas atty,

Bararsyng әli-aq, Qataghan,

Dozaq emes tamúqqa.

Onan beri Ystym bar,

Alatauday kýshtim bar.

Ystylar atqa qonghanda,

Artynnan sening jel shyghar.

Sol Ystynyng ishinde,

Oyyq penen Tiligim.

Barlyghy týgel qozghalsa,

Syrqyrar sening jiligin.

Eldesip otyrghan eki eldin,

Qalaymysyng býligin?

Shatastyrghan júrtymdy,

Jaqpady maghan qylyghyn.

Qarghys atqan Qataghan,

Qúrysyn sening yrymyn.

Onan beri Saryýisin,

Úly jýzding bәri Ýisin.

Osylardy qaptatsam,

Esengirep eldespey,

Qayta kóship ketersin,

Jer týbine jetersin,

Sýiinning kim ekenin,

Qataghan sonda bilersin.

Kóship qonyp  jýrgende,

Úmyt bolar tarihyn.

Onan beri Qanlym bar,

Qanlylardy qaptatsam,

Auyzy basyng qan bolar.

Qatar jatqan qayratty el,

Shanyshqylyny qaptatsam,

Ne bolady jaghdayyn,

Tasqa tiyer mandayyn.

Arasynda olardyn,

Qoja menen Tobashyq,

Sәldeleri bir qúshaq.

Qaly pirim, óz júrtym,

Saharany jaylaghan,

Myndap týie aidaghan.                                                                   

Bostan bosqa, Qataghan,

Sala berme  baybalam.

Odan beri Sirgeli,

Ol da bir júrt irgeli.

Jigiti de,  qyzy da,

Teke jәumit mingeni.

Sal serilik dәstýrmen,

Qyzyq dәuren sýrgeni.

 

Al tynday ber, Qataghan,

Ileden әri óteyin.

Barmaghyn basqan qyrghyzgha,

Jalayyrgha jeteyin.

On eki atadan taraghan,

Abaq, Taraq  júrtym bar.

Aq Kóbikti óltirgen,

Oraq batyr sonda bar.

Arghy atasyn aitayyn,

Qoghaly kóldi  shalqytqan,

Tughan aidy balqytqan.

Sózge sheshen Balpyqtan,

On eki ata Jalayyr,

Arshyngha qolyn sermegen,

Manyna dúshpan kelmegen.

Batyr degen sol elde,

Nayzamen shanshyp et jegen.

Ajaldan búryn óledi,

Ynghayyna kónbegen.

Túlpar degen sol elde,

Altyn ordada baghylyp,

Astaudan jent, jem jegen.

Súlu degen sol elde,

Ashpaghan betin pendege.

Kýieulerin ardaqtap,

Basqa erkekti kórmegen.

Batyrlary jasanyp,

Attary ketpes kermeden.

Qazaq degen batyr el,

Jauyna namys bermegen.

Onan әri Dulatty,

Batyrlary kóp shyghyp,

Talay jerdi shulatty.

Sadaq tartyp nayzamen,

Qylyshpen kesip turapty.

Tórt Dulattyng balasy,

Kýnning kózin jasyrghan.

Bir balasy Siqymym,

Siqymymdy qozghasam,

Basyna salar qiquyn..

Onan әri Janysym,

Janysymdy qozghasam,

Ayaghyndy serippey,

Tarylar sening tynysyn.

Onan beri Botpayym,

Botpayymdy qozghasam,

Ketersing janyp ottayyn.

Etim qyzyp kelgende,

Sabyr qyp qalay toqtayyn.

Menmenen egessen,

Jerge úramyn doptayyn.

Onan beri Shymyrym,

Shymyrymdy qozghasam,

Keudennen shyghar shybynyn.

Artynnan shyghar dybysyn.

Sózimdi endi bayqap kór,

Qataghan qayda barasyn?

Kóptigine qazatyn,

Áli de bar ma, talasyn?

Alty ataly Albanym,

Albanymdy qozghasam,

Saghan týser salmaghym.

Kóbikti sózdi kóp sóilep,

Mazany aldyn, Qataghan.

Árkimge tiydi saldaryn,

Tumay ketkir atadan.

Onan әri Suanym,

Azda bolsa juanym.

Tyrp etkizbey qyrghyzdy,

Shógip jatqan múnarym.

Eshkisindey kedeydin,

Azghantay ghana qyrghyzsyn!

Aldymnan jútyp, Qataghan,

Artymnan qayta tyshamyn.

Ayta bersem tausylmas,

Jalpaq jatqan Úly jýz.

Orta jýzge keleyin,

Áuselendi kóreyin.

Saryarqanyng jerinde,

Arghyn degen júrtym bar.

Tyghylatyn jer tappay,

Jatar kóring tarylar.

Arghynym atqa qonghanda,

Basynnan sening qarghydym.

Eshkim basyp kórgen joq,

Olardyng ekpin, arynyn.

Arghyn degen sansyz el

Qonys qylyp jaylaghan,

Dýniyening jarymyn.

Jerge kirip ketersin,

Bassang onyng tamyryn.

Sýiinbay pirin, men bolam,

Endi bayqap tanyghyn.

Qataghan degen adam ba?

Aytqanda sózding anyghyn!

Sol Arghynnyng ishinde,

Qaraksek elim bar.

Mening de aitar jónim bar!

Qarakesekting kindigi,

Kerney degen qalyng el.

Qondyrsam atqa qaptatyp,

Ketemin seni taptatyp.

Kókshetaudy jaylaghan,

Atyghay men Qarauyl.

Ár qaysysy әr auyl.

Odan әri barayyn,

Jaughan qarday borayyn.

Tobyqty men Uaqpen,

Aldy artyndy orayyn.

Baylyq penen tektikte,

Myrzalyq pen kóptikte,

Bar qyrghyzdy jisang da,

Kóre almaysyng manayyn.

Bes ata degen kóp júrtym,

Ol da mening bek júrtym.

Janqúty degen shesheni,

Eshkimge des bermegen.

Uyqqa altyn jaqtyrghan,

Kerney syrnay tartqyzghan,

Sen siyaqty, Qataghan,

Aqyly joq aqyndy,

Qúl qylyp qoyyn baqtyrghan.

Odan әri barayyn,

Kereyge qolqa salayyn.

Atqa minse nayza ústap,

Qalay bolar jaghdayyn.

Mamagha atyn baylaghan,

Daladaghy attary,

Qúlyn tayday oinaghan.

Qarsy kelgen dúshpanyn,

Qoraly qoyday aidaghan.

          Ór Altaydy jaylaghan,

Naymandargha keleyin,

Qaptaghaylap qaptatyp,

Áuselendi kóreyin.

Qabanbay shyqan Naymanym.

«Jayyl qyrghynynda» jayratyp,

Qúlashty keng jayghanmyn.

Beybit kýnde toy toylap,

Ýige kelgen meymanyn,

Qúdayynday silaytyn.

Áy, Qataghan, Qataghan,

Týlkilikti qoymadyn,

Sýiinbay syndy aqyndy,

Jenemin dep oiladyn.

Ajaly jetken qarghasyn,

Býrkitpenen oinadyn.

Sýiinbaygha jetem dep,

Qan qúsyp jýrme, Qataghan!

Qazanymnan as ishken,

Sadagha ket, Qataghan.

Sol Naymannyng ishinde,

Begimbet pen Qyzayym.

Qyza-qyza kelgende,

Tóbennen óleng qúyayyn.

Tóbennen óleng saulasa,

Sonda bolar uayym.

Oral taugha bir qonyp,

Qighashtan tómen týseyin.

Baq ornap qyzyr jaylaghan,

Myndap týie saughyzghan.

Qarsy kelgen dúshpanyn,

Qan josa etip jatqyzghan.

Kishi jýzge jeteyin.

Elimning qanday ekenin,

Týsingen shyghar kókeyin.

Kókten týsken kók túman,

Kishi jýzding balasy.

Aynalasy kók teniz,

Sol tenizge qúyatyn,

Edil, Jayyq eki ózen.

Syrdariya, Araldyn,

Shartarabyn jaylaghan,

Súltansiyq, Baqsiyq.

On eki ata bayúly,

Jeti ataly jeti ru,

Álim menen Shómekey,

Alshyn menen Jappasym,

Qaneky betke qarashy,

Jete aldyng ba sanyna?

Kele almas eshkim manyna.

Odan әri shu deyin,

Esken jeldey guleyin.

Qayta búrdym at basyn,

Arasyna barugha,

Toqsan bauly Qonyrattyn.

Toqsan eki úly bar,

Bilushi me edin, Qataghan,

Kim ekenin Qypshaqtyn?

Estip pe edin, Tamanyn,

Kókbórisi dalanyn.

Jabylyp atqa qonghanda,

Kózinning jasyn tóguden,

Ashylmas sening qabaghyn.

Tilindi shaynap, qan qúsyp,

Astynda tastyng jatarsyn.

Áy, Qataghan, Qataghan,

Kýning qanday bolady?

Qazaqty jinap alghanda.

          Qaneky betke, qarashy,                                                                   

         Tolyp jatqan kóp qazaq,

         Kók penen jerding arasy.

         Kóppin degen qazaqtan,

         Qataghannyng joq sanasy.

Manaptary qyrghyzdyn,

Qataghandy aqyn dep,

Alyp kelding úyalmay,

Qataghan aqyn sóilse,

Kýlesing ezu jiya almay.

Endi mine otyrsyn,

Orynynnan túra almay.

Myna otyrghan Qataghan,

Qayta-qayta maqtanyp,

Jantaydyng shenin qoymaydy.

Angha shyqqan tazygha,

Oghanda qarghy baylaydy.

Emennen kýshti aghashpyn

Mayyssa da synbaytyn.

Aldaspangha jolyqtyn,

Basyndy kespey tynbaytyn.

Top bastaghan búlbúlmyn,

Sóz bastaghan jýirikpin,

Sudan shyqqan sýirikpin,

Bәigeden ozghan dýldilmin

Shygharma Qataghan ýnindi,

Esine saqta býgingi,

Qanatyng synghan kýnindi.

Jardaghy ósken japalaq,

Búralqy ittey abalap,

Keltirme mening jynymdy.

Qyrghyz, Qazaq qosylyp,

Endi topqa kirgizbe,

Aqyn dep maqtap múnyndy?! -  dep toqtaghanda batyr Jantay:

- Sýiinbay botam! Sen jendin. Qataghan jenildi. Kóppin dep maqtanghany basyna sor boldy. Attyng týgindey qazaqtan qyrghyz qashan kóp bolyp edi? Qazaqtyng alauyz halyq ekenin aita almady, - dep ashulanghan Jantay ekpindegen Qataghangha sóz bermey, keyin serpip tastady. Aytysty qortyndylghan Qara Bәitik:

        -Ózindey qazaqtyng jýirik, alghyr aqynyna qanday silyq jasasaqta jarasady. Erligindi, erkeligindi qyrghyz halqy kóterip alady. Jengen jýldene ne tandaysyn? Sony ólenmen jetkizshi, Sýiinjan! - deydi eki elding aitysyn basqaryp otyrghan Qara Bәitik.

 

Ayt deseniz, aitayyn,

Myrzalyghyndy bayqayyn.

Er toqymy altynnan,

Bir at mingiz arghymaq.

Keregesi kýmisten,

Bosaghasy asyl tas,

Bir aq otau ýy bergiz.

Altyn qynap qylysh ber,

Bilegime ilerge.

On jeti jasar bir qyz ber,

Onymen oinap kýlerge.

On bes atan týie ber,

Jýgimdi artyp jýrerge.

Bir qos jylqy berersin,

Elime aidap barargha.

Qos jambas altyn berersin,

Sandyghyma salargha.

Aytysty jengen Sýiinbay,

Kem berseng búdan alar ma?!

Kelistirip sóilese,

Jaqsylardan sóz qalar.

Suyrylghan jýirik bolmasa,

Topqa týsip ne tabar?

Aq, qarany sheshetin,

Kórip túrghan Alla bar! - deydi Sýiinbay.

 

-         Sýiinbay botam, eki elding bas qosqan ýlken aitysynda Qataghandy jengening ýshin Ystyqkólding aq kóbiginen jaralghan asqan súlu Meyiz atty qyz, alty qanat aq orda, altyn besik, bir býrkit, moyynynda kýmis qarghysy bar eki tazy silaymyz. Riza bol, qaraghym! - deydi Qara Bәitik asqa jinalghan kýlli qazaq pen qyrghyzdyng ortasynda.

 

P.S. 1966 jyly, oktyabri revolusiyasynyng 50 jyldyghyn merekeleuge dayyndyq qarsanynda, audandyq partiya komiytetining birinshi hatshysy Japar Týiebekov aqyndar aitysyn úiymdastyr dep maghan  tapsyrma berdi. Audannan alty aqyn dayyndap (Baltabay, Sauran, Rahiya Qyzdarbekova - Abay atyndaghy sovhozdyng sauynshysy, ol turaly maqala «Pravda» gazetine shyqqan. Súltan Kenbaev - «Jas qazaq» әnin aityp Jýsipbek Elebekovtyng ózin tamsandyrghan. Sәdu Shәkirov - Sovet Odaghynyng batyry, «Drujba» sovhozynyng partkom hatshysy. Smail Qalipanov - Sәken Seyfullinning kózin kórip, Moyynqúm audanynyng jerinde Shu ózeninen ótkizuge kómektesip, ólenderin tyndatqan aqyn.) kórshi jatqan Qorday, Merki audandaryn aralap aqyndarmen kezdesip aqyndarymyz sóz sayystyrdy. Sol kezde merkelik Ómirzaq aqynmen tanystym. Ómirzaqtyng aqyn ghana emes, tógilip túrghan jyrshy bolyp shyqty. Sol jyrshylyghyn  únatyp Ómirzaqty ýiime eki kýn qonaq etip, Sýiinbay men Qataghannyng aitysyn jazyp alghan edim. Sypatay turaly da kóp syrdy sol kezde estip, qaghazgha týsirgen edim. Qadege jarady. Ótken jyldarda abai.kz portalynda jariyalandy. Topyraghy keppey, qazaqtardyng ashu yzasy basylmay túrghanda Kenesary hannyng kegin alghan jalghyz aqyn – Sýiinbay. Ómirzaqtyng auzynan jazyp alghan aitysty, yaghny Sýiinbay  men Qataghannyng aitysyn úsynyp otyrmyn, qabyl kóriniizder.

SADYQ SMAGhÚLOV

Abai.kz

21 pikir