Senbi, 20 Sәuir 2024
Janalyqtar 3556 0 pikir 1 Mausym, 2009 saghat 08:02

Qughyn-sýrgin qúrbandarynyng «qughyndalghan» eskertkishi

 

 

Erteng – Sayasy qughyn-sýrgin qúrbandaryn eske alu kýni. Búl data 1997 jyldan beri túraqty týrde atalyp ótude. Alayda últtyng azattyghy jolyndaghy is-әreketi ýshin nebir zúlmat pen adam tózgisiz azap kórgen bozdaqtardy qalay eske alyp jýrmiz? Jylda bir ghana kórinis – memorial basyna gýlshoqtaryn qoimen ghana shektelip jatamyz. Búdan da “qyzyghy”, memleketimizding altyn ortalyghy – Astanada ótken tarihymyzdaghy qasiretti jyldar qúrbandaryn eske týsiretin, aldyna baryp taghzym etetin birde-bir belgi qalmay qaldy. Eger qylyshynan qan tamghan otarshyl jýieden jazyqsyz japa shekkenderdi eske alam deseniz, at arytyp, týu Aqmol auylyna baruynyzgha tura keledi.
Elordada múnday qaraly kýnderding belgisi bolmady emes, boldy. Osydan biraz jyl búryn boy kótergen qughyn-sýrgin qúrbandaryna arnalghan jalghyz eskertkishting ózining teng jartysyn opyryp alyp, qaladan qyryq shaqyrym Aqmol eldi mekenindegi “Aljiyr” múrajayy aumaghyna aparyp tastadyq. Ne ýshin olay istegenimiz, eskertkishting kimderding kózine kýiik bolghany belgisiz, 2007 jyly “qyrshynynan qiylyp” kete bardy. 10 jyl ghana “ghúmyr keshti”. Sóitsek, Saltanat sarayy men “Duman” oiyn-sauyq keshenining ortasynda túrghan eskertkish olarmen ýilespeydi eken. Qúzyrly mekeme basshylary basqa oryngha odan da ýlken eskertkish qoyylatynyn aityp, júrtty júbatqan bolatyn. Biraq sol uәde әli oryndalghan joq.
Ánsheyinde “Alash arystary” dep attandaghanda aldyna jan salmaytyn shendiler, nege ekeni belgisiz, eskertkish mәselesine kelgende, esiney bastaydy. Osylaysha, jat  dәstýrdi nasihattaytyn atshaptyrym aumaqta Napoleon, Charly Chaplin (ekeui de Qostanayda), sonday-aq “Bitlz” tobyna (Almatydaghy Kóktóbening baurayynan oiyp túryp oryn alghan) eskertkish túrghyzghanda eshteneni ayamaymyz. Al últy ýshin qasiret shekkenderge kelgende, elordadan últaraqtay jer tappay otyrghanymyz orynsyz.
Kezinde Aqmola qughyn-sýrginning naghyz ortalyghy boldy. Talaydyng ómirin tozaqqa ainaldyrghan 953 lageriding ýsheui elimiz aumaghynda qúryldy. Osyndaghy atynan adam shoshyrlyq ALJIR lageri KSRO-daghy әielder qamalghan jalghyz azaptau orny boldy. Múnda 30 mynday әiel jazasyn ótedi.
Derekkózder boyynsha, elimizde 1937-38 jyldary, yaghny bas-ayaghy bir jyldyng ishinde 125 myng adam totalitarlyq rejimning qúrbany bolghan eken. Solardyng 22 myny ólim jazasyna kesilipti. Jalpy, 1921 jyl men 1954 jyldar aralyghynda búrynghy KSRO-da 3 million 777 myng adam jazyqsyz sottalyp, onyng 642 myny atyldy. Dәl osy tústa Túrar Rysqúlov, Álihan Bókeyhanov, Beyimbet Mayliyn, Maghjan Júmabaev, Ahmet Baytúrsynov, Abdulla Rozybakiyev, Magauy Masanchi, Iliyas Jansýgirov, Levon Mirzoyan, Sәken Seyfulliyn, Sanjar Asfendiyarov, Halel Dosmúhamedov pen Jahansha Dosmúhamedov qatarly qazaq ziyalylary, mәdeniyet qayratkerleri jazyqsyz atyldy.

 

 

Býrkit NÚRASYL, Astana
«Alash ainasy» 30 mamyr 2009 jyl

0 pikir