Ghaliya Jorabekqyzy  qazaq tilin orys tildi azamattargha ýiretu mәleselerin zerttep, nәtiyjesinde «Qazaqsha oilaudy qalyptastyru» dep atalatyn kitap jazyp shyqty.

Ózining súhbatynda; "Tildi mengeru degenimiz – adamnyng óz oiyn qinalmastan, qazaqsha erkin jetkizui, sonda ghana, tildik kedergiler, til shorqaqtyghy bolmaydy", - dedi Ghaliya Jorabekqyzy. Onyng aituynsha, ózge tildi ýirenu ýshin, eng aldymen sol tilding grammatikalyq erejelerine, ózindik erekshelikterine kónil audaryp, sózdik qoryn bilu jәne paydalana alu kerek.

 Qazaq tilin ýirenuge bar-joghy 9 ereje jәne 3 qadam jetkilikti. Sol arqyly tildi az uaqytta týsinip, tolyq sóilep, ketuge bolady. Kez-kelgen tildi ýirenu ýshin zat esimmen, etistikti mengeru kerek. Qazaq tilinde zat esimning 4 jalghauy bar, etistikting bastapqy dengeyde 3 shaghy jәne qalau rayy qajet. Oghan kerekti Ýndestik zanyn qosamyz, barlyghy 9 ereje. Osy 9 erejeni paydalana otyryp: 1. Orys tildi sóilem qúryp. 2. Sóilemdegi әr sózge bayandauyshtan súraq qoya otyryp, sózderding oryn tәrtibin anyqtap, 3. Sóilemdegi bar zat esimderdi 4 jalghau boyynsha jýrgizip, al etistikti shaq boyynsha qoy kerek.

Baghdarlamanyng negizi, jýiesining ereksheligi, oqu joly, útymdy әdisteri, birinshi sabaqta týiindelip jetkiziledi. Birinshi sabaqta tyndaushylar oiyn orys tilinde sóilemge qúryp, ony tirek kestelerin paydalana otyryp, qazaqshagha audarady. Tyndaushylar jarty jyldyng ishinde, aitaryn qazaqshagha erkin, tireksiz audara bilu kerek.

Tórtinshi sabaqtan bastap, әr sabaqta kestelerdi paydalana otyryp, orys tilindegi sóilemderdi qazaqshagha audaru, sodan song esh bir jana erejesiz leksikalyq 15 taqyryptardy jalghastyru. Birinshi aida, sol 9 erejeni jan-jaqty týsinip, qoldanyp, jattandy týrge jetkizip, sózderdi oryn tәrtibine layyqtap qoya biluge daghdylandyru qajet. Tyndaushy sózdik qorymen júmys istegende әr sózdi «zat esim jәne etistikting jana sózben júmys isteu kestesine » engize otyryp, sózderdi jattandy týrde emes, oilana otyryp, erejelerdi qaytalay otyra, bar ózgeristerdi bayqay otyra, sanaly týrde qabyldaydy.

Núrsúlu Naymanova

Abai.kz