BIZGE PREMER-MINISTR DEGEN LAUAZYMNYNG QAJETI JOQ
Qazir Ata-Zangha ózgeris engizu mәselesi qyzu talqylanyp jatyr. Ár-kәllәda - bir qiyal. Bireuler "әrkim" degen sózben alyssa, endi bireuler islam dinining ornyn Konstitusiyagha bekitkizip almaq. Áriyne, memleketting bolashaghy ýshin qoghamnyng búlay alan-kónil boluy quanarlyq jaghday. Búl orayda jastar jaghy da óz ýnderin qosyp jatyr. "Aqyl jastan" demekshi batysta oqyp jýrgen Núrmúhammed Baygharaevting myna bir úsynysy meni eleng etkizdi. Ol Feysbuktegi paraqshasynda bylay dep jazady.
Núrmúhammed Bayghara:
"Konstitusiyalyq reforma boyynsha qúrylghan komissiyagha menen bir úsynys:
Kelesi preziydent premier-ministrding de qyzmetin qosa atqarsa jón bolar edi, yaghny premier degen qyzmetti Ata Zannan alyp tastau kerek. Dәl AQSh-tyng jýiesindey.
Artyqshylyghy:
- Problema tuyndasa, Preziydent ýkimetti synap, jauapkershilikti solargha artpaydy.
- Ministrler "preziydentting tapsyrmasy, preziydentting arqasy" dep jauapkershilikti preziydentke laqtyrmaydy.
- Parlament Preziydent pen ýkimet mýshelerin birdey baqylaydy, yaghny ekeuin de júmys nәtiyjesi boyynsha, sebebi olar bir komanda bolyp júmys isteydi.
- Sheshimder tez qabyldanady. Yaghni, qazirgi 1-ýkimet 2-parlament 3-preziydent degen úzaq sikl qysqarady. Sәikesinshe, ýkimet júmysynda mobilidilik, jyldamdyq artady.
- Preziydent әkimshiligi men premier kanselyariyasy otchet, hattarmen atyspaydy, әr ministrlik ekeuine eki bólek hat, esep dayyndap uaqytyn, resursyn ketirmeydi. Ol әr ministrlikke qarasty vedomstvalardyng da qaghazbastylyghyn azaytady. Jalghyz ortalyq bolady.
P.S. Biraq onday ýkimetti baqylaugha duhy men kýshi jetetin myqty Parlament kerek..."
Jalpy, bizding elde qysqartyp tastaugha bolatyn qúrylymdar jeterlik. Mәselen, senattyng qajettiligine joq ekeni jayly da syny pikirler boy kótere bastady. Senat - qariyalar kenesine ainalyp bara jatqanyn ótkende jazghan bolatynbyz.
Premier-ministr oryntaghy elding kóp talqysyna týsetin - oryn. Tikeley Ýkimetti basqarudy - Preziydent qúziretine berip, ministrlerdi taghayyndau qúqyghyn parlamentke ústatsaq, tarazynyng basy tensheler me edi?
Shyndyghyn aitu kerek, bizde jasalghan әr bastamanyng jauapkershiligin moynymen kóteretin qúrylym joqqa tәn. Mysaly, osy uaqytqa deyin bilim salasynda qanshama reforma jasaldy. Onyng dúrys, búrystyghy kimning moynynda? Qanshama qarjy jelge úshyp jatyr? Búghan ýkimet te, sol tústaghy ministr de jauapty emes. Sonda halyq esepti kimnen alady?
Bizde jauapkershilikti moynyna alatyn sheneunik joq. Esesine halyqtyng aqshasymen kýn kórip otyrghan qajetsiz memqyzmetker qúmyrsqaday qaptap jýr. Bir ghana mysal keltireyik. Japoniyada 128 mln. halyqqa nebәri 9 myng sheneunik qyzmet etedi, al 18 mln halqy bar Qazaqstanda 99 myn sheneunik bar eken.
Búl birinshiden, jalpy biylik qúrylymyn jýieley almauymyzdan bolyp otyr.
Ekinshiden, bizding elde memlekettik qyzmet bangdyn, jaghday jasaudyng kilti ispetti. Qazir kez-kelgen jas 30 myng ailyqqa bolsyn memlekettik qyzmetke barudy oilaydy. Sebebi, әkimiyattyng ainalasynda jýrgenderding kiyimi kók, qarny toq bolatyny aksiomagha ainalghan.
Eger de memlekettik qyzmetting jogharghy satysynan bastap, auyldyq dengeyge deyingi bóligine jauapkershilikti artyra alsaq, bir-birine siltep, sýtten - aq, sudan - taza bolatyn býgingi jýie ózgerer edi.
Qosh! Negizgi premier-ministr degen lauazymgha oralayyq. Preziydent pen premier-ministr lauazymyn biriktiru qanday elderge tәn?
Dos Kóshim, sayasattanushy:
- Jalpy, óz basym búl bastamagha qarsymyn. Álemning birshama elderinde premier-ministr lauazymy preziydentten de joghary ekenin bilemiz. Preziydent degen - simvolikalyq lauazym bolyp sanalady. Jalpy, sayasy partiyalary tabighy jolmen payda bolghan elderde saylau da әdil ótedi. Sol әdil saydaumen biylikke kelgen partiyanyng basshysy premier-ministr lauazymyn iyelenip, el tizginin qolyna ústaydy. Bizde әdil saylau ótken emes, tabighy jolmen iri partiyalar qúrylghan emes. Sondyqtan, búl eki lauazymdy biriktiruding әzirge mýmkindigi joq.
Shәriphan Qaysar
Abai.kz
