Júma, 29 Nauryz 2024
Biylik 13127 0 pikir 30 Qarasha, 2016 saghat 11:57

«Almaty – 2020». Qalamyzdyng damu joly...

Almaty – elimizdegi iri qala, Qazaqstan Tәuelsizdigining tól besigi. Dәl Almatyda Konstitusiya qabyldanghan bolatyn jәne Memlekettik rәmizder bekitilip, elding manyzdy taghdyrlyq sheshimderi iske asyryldy.

Býgingi tanda Almaty Qazaqstannyng iri ekonomikalyq ortalyghy. Túraqsyz ekonomikalyq jaghdaygha qaramastan megapolis biznes-bastamalar ýshin keleshegi mol investisiyalyq alang bolyp qala beredi.

Býgingi kýnning ózinde elimizding kóleminde Almaty eldegi JIÓ 20,9%-yn, barlyq salyq jәne salyqtyq emes týsimning 32%-yn, barlyq sauda operasiyalarynyng 41%-yn, elimizdegi júmys jasaytyn halyqtyng shamamen 15%-yn júmyspen qamtamasyz etedi. Qalanyng ýlesine bólshek jәne kóterme sauda tauar ainalymynyng barlyq depozitter kólemi men nesiyelerining 40% tiyesili.

2014 jyldyng qorytyndysy boyynsha qala halqynyng jan basyna shaqqandaghy tiyesili jalpy ónirlik ónim 29 myng AQSh dollaryn qúrady. Búl Ortalyq jәne Shyghys Europanyng astanalary men iri qalalarynyng dengeyi. Jyl sayyn adamdardyng ómir sýru sapasynyng kórsetkishi jaqsaruda, әsirese, adamdardyng ortasha ómir sýru úzaqtyghy 74 jasty qúraydy.

Ortalyq Aziya ónirining iri jәne barynsha damyghan megapoliysi bola otyryp, Almaty halyqaralyq úiymdardyn, qarjy instituttary men iri kompaniyalar ókilderining ornalasqan ortalyghyna ainaldy. Halyqaralyq yntymaqtastyq ýshin Euraziyalyq ekonomikalyq odaq jәne dýniyejýzilik sauda úiymy shenberinde halyqaralyq yntymaqtastyq ýshin edәuir mýmkindik berilip otyr.

Halyqaralyq zertteulerding kórsetkenindey, býgingi tanda planetanyng túrghyndarynyng jartysy qalalarda túrady. 2030 jylgha tayau qala halqynyng ýlesi 60% nemese 5 mlrd. adamdy qúraydy. Qala – әlemdik ekonomikalyq ósuding jәne ónimdilikting negizgi dvigateli. Naq osy qalalar iri resurstardy tútynushylar jәne auagha bólinip shyghatyn gazdardyng kózderi bolyp tabylady. Sondyqtan planeta túrghyndary kópshiligining әl-auqaty qalalardyng damuyna baylanysty bolady.

Ghalamdyq konteksti jәne damudyng qazirgi zamanghy tendensiyalaryn eskersek Almatynyng negizgi mindeti – qalalyqtar ýshin ómir sýruding joghary sapasyn qamtamasyz ete otyryp, Qazaqstannyng ekonomikalyq ósimining negizgi drayverlerining biri bolyp aldaghy uaqytta da qala beru. Almaty qalasy Qazaqstan Respublikasynyng Preziydenti, Elbasy Núrsúltan Ábishúly Nazarbaevtyng «Qazaqstan – 2050» Strategiyasynda algha qoyghan 2050 jylgha tayau әlemning airyqsha bәsekege qabiletti 30 elding qataryna kiru jónindegi auqymdy maqsattaryna qol jetkizuding ózekti faktory boluy tiyis.

Belgilengen maqsattargha qol jetkizuding qúraly elimizding strategiyalyq jәne baghdarlamalyq qújattaryna sәikes әzirlengen «Almaty — 2020» besjyldyq damu Baghdarlamasy bolyp tabylady. Baghdarlamany iske asyrudyng negizi Bes institusionaldyq reforma jәne Elbasynyng «100 naqty qadam» Últ Jospary bolyp tabylady.

Baghdarlamada negizgi kórsetkishter, qaghidalar jәne basymdyqtar, sonday-aq maqsattargha qol jetkizu qúraldarynyng tetikteri tújyrymdalghan.

 

ALMATY HALYQARALYQ REYTINGTERDE

 

Býgingi tanda Almaty әlem megapolisterding ghalamdyq bәsekesine qatysuda, búl kóptegen bedeldi halyqaralyq reytingterde kórinis tabuda.

Ekonomikalyq indikatorlardy baghalaytyn indeksterde (makroekonomikalyq kórsetkishter – IÓÓ-ning ósui, inflyasiya, júmyssyzdyq jәne t.b. kapitaldy tartugha, biznesti damytugha qabilettilik) Almatynyng damuy ortasha megapolisterding dengeyine sәikes keledi.

«GlobalFinancialTimes»-ting baghalauy boyynsha Almaty investisiyalyq tartymdylyghy boyynsha 83 qalanyng arasynan әlemdik reytingte 51 oryndy iyelenedi, al «FinancialPost» baspasynyng derekteri boyynsha bizding qalamyz ekonomikasy barynsha qarqyndy damushy 96 qalanyng ishinen Top-10 qalanyng qúramyna endi.

Bedeldi The Economist baspasynyng sarapshylary bergen baghasyna sәikes, 2025 jylgha qaray Almaty kapitaldy, tehnologiyalar men bilikti mamandardy tartu boyynsha әlemdegi bәsekege qabiletti jýz qalanyng qúramyna enedi.

«DoingBusiness» Dýniyejýzilik Bankining indeksine sәikes býgingi tanda Qazaqstan 189 elding arasynan Almatynyng ekonomikalyq kórsetkishterining negizinde 41 oryndy iyelenude.

Sonymen birge, әleumettik ortanyng reytingisi boyynsha ortasha qalalardyng dengeyinen bayau artta qalatyny bayqaluda.

Aytalyq, «Mercer» ómir sapasynyng negizinde Almaty 230 qalanyng arasynan 175 oryndy, al «Economist Intelligence Unit» ómir sapasy indeksinde 140 megapolisting arasynan 100-shi oryndy iyelenip otyr.

Infraqúrylym men ekologiya kórsetkishteri boyynsha Almaty әlemning damyghan qalalarynan edәuir artta qaluda. Sonymen, «Mercer» infraqúrylymynyng indeksinde 230 qalanyng ishinde 172 oryndy iyelengen, «Numbeo» lastanu dengeyining indeksinde – 297 qalanyng ishinde 214 orynda túr.

Sonymen birge, Almatyny әleumettik-ekonomikalyq damytuda ósuding jaqsy dinamikasyn kórsetetin bolsa, infraqúrylymdyq damu jәne ekologiya salasynda kórsetkishterdi sapaly jaqsartu boyynsha jýieli sharalardy qabyldau qajet.

2010-2014 jyldardaghy  DAMU TENDENSIYaSY

 

Almatynyng IÓÓ qúrylymy әlemning kóp damyghan megapolisterine sәikes, onda ekonomika saudanyng 30%-yn qúraydy, al qyzmet sektory jalpy — 50% astam. Óndiriske qalanyng jalpy IÓÓ tek 5% tiyesili, basym bóligi tamaq óndirisimen úsynylghan.

Almaty ekonomikasynyng basym sektorlary ósuding ong dinamikasyn kórsetedi, sonyng ishinde:

 

  1. Ekonomikalyq kórsetkishter boyynsha:

 

  • jan basyna shaqqandaghy IÓÓ 2014 jyly ótken jylmen salystyrghanda 2,6% ósti;
  • enbek ónimdiligi 49% ósti (2010-2014 jj.);
  • júmyssyzdyq 6,3%-dan 5,6%-gha týsti (2010-2014 jj.).

 

  1. Infraqúrylymdy jәne ekologiyany damytu boyynsha:

 

  • qoghamdyq kólikting ýles salmaghy jolaushylar aghymynda 25%-dan 32%-gha ósti (2010-2014 jj.);
  • bólu kezindegi elektr shyghynynyng dengeyi 19%-dan 15%-gha tómendedi (2010-2014 jj.);
  • túrghyn ýimen qamtamasyz etu 10m2/adamgha ósti., 25m2/adamgha jetti (2010-2014 jj.);
  • aua lastanuynyng dengeyi (azot dioksiydi) 194 mkg/m3-tan 140 mkg/m3 deyin tómendedi (2010-2014 jj.);
  • jasyl jelekterding kólemi 12 m2/adam dengeyinde saqtaldy.

 

  1. Áleumettik salada:

 

  • ómir úzaqtyghy 3 jylgha ósip, 74 jasqa jetti (2010-2014 jj.);
  • 1000 tuylghangha sәby ólimi 16-dan 8-ge deyin tómendedi (2010-2014 jj.);
  • 1 múghalimge oqushylardyng sany, halyqtyng edәuir ósuine qaramastan, 13-ten 14-ke deyin ósti (2010-2014 jj.);
  • mektepke deyingi bilim berudi qamtu 26%-gha artty, 60% qúrap otyr (2010-2014 jj.);
  • 100 myng túrghyngha eseptegende úrlyq sany 295-ten 221-ge deyin tómendedi (2010-2014 jj.)

Almaty halqynyng ósui songhy 5 jylda jyl sayyn 3% qúrady, 2014 jyly 1,6 mln. adamgha jetti. 2014 jyly túrghyndardyng ortasha jasy 37 jasty qúrady.

 

ALMATYNYNG BÁSEKELESTIK ARTYQShYLYGhY JÁNE NEGhÚRLYM PROBLEMALY TÚSTARY

 

Megapolisting bәsekelestik artyqshylyqtary mynalar:

  • Damyghan qyzmet kórsetuge baghdarlanghan ekonomika
  • Halyqtyng salystyrmaly týrdegi joghary tólem qabilettiligi
  • Adam kapitaly damuynyng joghary dengeyi (halyq sany, densaulyq saqtau, bilim jәne t.b.)
  • Damyghan bilimdik infraqúrylym
  • Damyghan sporttyq infraqúrylym
  • Biregey tabighat (iri qalagha tikeley jalghasqan biyik taulardyng boluy jәne t.b.)
  • Aytarlyqtay kóliktik-tranzittik әleuet (әuejay, temirjol, halyqaralyq avtojoldar)

 

Megapolisting problemalyq tústary mynalar:

  • Qylmys dengeyining ósui, edәuirkóshi-qon qysymy
  • Qolaysyz ekologiya
  • Avtojoldardyng neghúrlym bos emestigi
  • TKSh-infraqúrylymynyng neghúrlym tozugha úshyrauy
  • Qala audandary damuynyng әrqilylyghy
  • Túrghyn ýimen tolyqtay qamtylmauy
  • Júmyssyzdyqtyn, onyng ishinde jasyryn týrining joghary ýlesi
  • Jergilikti organdardyng jetkiliksiz ýilesimdiligi

 

Megapolis damuynyng negizgi qaterleri

  • Ghalamdyq ekonomikalyq daghdarys
  • Salyq bazasy men qala budjetining azangy
  • Iskerlik belsendilikting tómendeui

 

Almaty qalasyn damytudyng payymy

 

Adam ómiri men qyzmetine jayly, turisterdi, jýk tasymalyn, innovasiyalyq biznes pen kapitaldy tartu ortalyghy bolyp tabylatyn halyqaralyq dengeydegi zamanauy qala.

 

Baghdarlamany jýzege asyrudyng negizi retinde

 

Baghdarlamanyng 5 qaghidasy belgilendi:

 

  1. Árbir adamgha qamqorlyq
  2. Ozyq tәjirbiyeler negizindegi tiyimdi jәne ýnemdi sheshimder
  3. Ekonomikanyng qozghaushy kýshi retinde biznesti yntalandyru
  4. Azamattyq qoghamdy mýmkindiginshe tartu
  5. Jergilikti organdardyng eseptiligi men jariyalylyghy

 

Megapolisting damu dengeyi men mýmkindigi taldau negizinde

 

DAMUDYNG 7 NEGIZGI BASYMDYGhY:

 

  1. Jayly qala
  2. Qauipsiz qala
  3. Áleumettik baghyttaghy qala
  4. Ekonomikalyq túraqty qala
  5. Biznes pen jeke kapitalgha arnalghan qala
  6. Integrasiyalanghan qala
  7. Belsendi azamattar qalasy

 

Almatyny 2020 jylgha deyin damytudyn  negizgi indikatorlary

 

Álemdik dengeydegi damyghan megapolis retinde qalyptasuda Almaty әlemning aldynghy qatarly qalalarynyng tәjiriybesine sýienedi.

 

Jan basyna shaqqanda IAÓ (5,25 mln. tenge yaghny – 29 myng doll.)  Almaty Kuala-Lumpurdan (28 myng doll.) alda, әitsede Mәskeuden (46 myng doll.)  60 %, Varshavadan (49 myng doll.) 70%-gha tómen.

2020 jylgha qaray búl kórsetkishti 50% nemese 7,9 mln. tengege kóbeytu josparlanuda.

 

Qaladaghy 1  júmysqa jaramdy jannyng enbek ónimdiligi 10,7 mln tenge nemese 59 myng doll., búl Varshavadan (38 myng doll.), Kuala-Lumpurdan (38 myng doll.) jәne Mәskeuden (43 myng doll.) әldeqayda joghary.

2020 jyly enbek ónimdiligi 50% ósip, 16,4 mln. tengege jetedi.

 

Júmyssyzdyq dengeyi 5,6% qúrap, Varshavadan (5%) 0,6% Mәskeuden 3 ese, Kuala-Lumpurdan 2 ese, Bostonnan 1,4 ese joghary.

2020 jylgha qaray búl kórsetkishti 5% tómendetu kózdelgen.

 

Almatynyn sheteldik investisiya kólemi (420 mln. doll.) Kuala-Lumpurdan 4 ese joghary, al Varshavadan (900 mln. doll.) 2 ese jәne Mәskeuden (11,5 mlrd. doll.)  27 ese kem.

2020 jyly  sheteldik investisiya kólemi 19% artyp, 500 mln. doll. ósuge tiyis.

 

Jolaushylar tasymalyndaghy qoghamdyq kólikting ýles salmaghy Almatyda songhy jyldary 25%-dan 32% deyin ósti. Alayda, búl Torontodan (46%) 44%, Varshavadan 1,5 ese, Mәskeuden (60%) 2 ese kem.

2020 jyly qoghamdyq  kólikting ýles  salmaghy 50 payyzgha deyin ósui tiyis.

 

         Elektr shyghynynyng dengeyi  Almatyda songhy on jylda 19 payyzdan 15 payyzgha deyin tómendedi, múnyng ózi Budapeshtting (12%) kórsetkishterine sәikes keledi, alayda Mәskeudegiden (10%) ýsh esege kóp jәne Torontodaghydan (8%) 2 esege kóp.

Qala osy kórsetkishti 2020 jyly 14,5%-gha deyin jetkizudi  josparlap otyr.

 

Túrghyn ýimen qamtamasyz etu 2010 jyldan bastap 15 sh.m-den 25 sh.m-ge deyin ósti, múnyng ózi Mәskeudegimen salystyrghanda 32 payyzgha kóp, biraq Budapeshtegimen (41sh.m.) jәne Kuala-Lumpurdaghymen (43 sh.m.) salystyrghanda 65-70 %-gha az.

Halyqtyng 2020 jylgha tayau edeuir úlghayatynyn eskerip, osy kórsetkishti aghymdaghy dengeyde saqtau qajet.

 

Auanyng lastanuynyng dengeyi 194-ten 140 mkg/tekshe metrge deyin tómendedi. Sonymen birge osy kórsetkish Mәskeudegimen jәne Varshavadaghymen (36 mkg/tekshe metr) salystyrghanda  4 esege joghary.

2020 jyly  auanyng lastanuynyng kórsetkishi  36 mkg/tekshe metrge deyin tómendetu  josparlanyp otyr.

 

Qoqysty qayta óndeuding ýlesi Almatyda  5%-gha juyq, múnyng ózi Torontadaghydan (36%) jәne Mәskeudegimen salystyrghanda (46%) az.

2020 jyly Almaty túrmystyq qaldyqtardyng 40 % qayta óndeudi qamtamasyz etui tiyis.

 

 Jasyl jelekterding kólemi bir adamgha eseptegende 12 sh.m. qúraydy. Osy kórsetkish boyynsha Almatyny Kuala–Lumpurmen salystyrugha bolady, biraq Varshavadaghymen (414 sh.m.) salystyrghanda 3,4 esege jәne Mәskeudegimen salystyrghanda 11 esege artta qaluda.

2020 jyly jasyl jelekterding kólemin 1 adamgha eseptegende 12,5 sh.m-gha úlghaytu josparlanyp otyr.

 

Ómir sýruding kýtilip otyrghan ortasha úzaqtyghy Almatyda 71-den 74 jasqa deyin ósti. Alayda qala osy kórsetkish boyynsha Mәskeudegimen salystyrghanda 2 jylgha, Varshavadan – 3 jylgha, Torontodan 7 jylgha keyin qaluda.

2020 jyly osy kórsetkish Almaty boyynsha 77 jasty qúrauy tiyis, múnyng ózi Mәskeudegi jәne Varshavadaghy kórsetkishterge sәikes keletin bolady.

 

Bala ólimi   2010 jyldan bastap 2 esege tómendedi, yaghny әrbir tuylghan 1000 balanyng 8-inde osynday jaghday boldy, múnyng ózi Mәskeudegi kórsetkishke sәikes keledi, alayda Berlindegimen (4), Torontodaghymen salystyrghanda 1,6 esege kóp.

           2020 jyly bala ólimining dengeyin 6,7 jaghdaygha deyin tómendetu josparlanyp otyr.

 

Balalardy mektepke deyingi bilim berumen qamtu 60% qúraydy jәne qazirding ózinde Budapeshttegi (60%), Mәskeudegi (60%) kórsetkishterge sәikes keledi, alayda Bostondaghydan (81 %) jәne Berlindegiden (94%) tómen.

2020 jyly Almatyda balalardyng 71% mektepke deyingi bilim jәne tәrbie berumen qamtyluy tiyis.

 

Býgingi tanda Almatyda 1 múghalimge orta eseppen 14 oqushydan keledi, múnyng ózi Mәskeudegimen (15) salystyrghanda tәuir, biraq Bostondaghymen (13) salystyrghanda  nasharlau jәne Budapeshttegi kórsetkishke sәikes keledi.

Edәuir kóshi-qon qysymyn eskere otyryp, osy kórsetkishti aghymdaghy dengeyde saqtau qajet.

 

100 myng túrghyngha eseptegendegi úrlyq jasau sany 221-di qúraydy, múnyng ózi Budapeshttegimen (48), Mәskeudegimen (92), Berlindegimen (156) salystyrghanda edәuir joghary.

Qala osy kórsetkishti 2020 jyly 150-ge deyin tómendetudi josparlap otyr. 

 

DAMU BASYMDYQTARYNYNG SIPATTAMASY

 

  1. Qolayly jaghdaylar jasalghan qala

 

Sapaly joldar

2014 jyldyng Dýniyejýzilik ekonomikalyq forumynyng esebi boyynsha Qazaqstan 144 elding arasynda avtomobili joldarynyng sapasy jaghynan әlemdik reytingte 117 oryndy iyelenedi. Sarapshylar Qazaqstandaghy jol tósenishining sapasyn 7 mýmkin baldyng 2,7-ne baghalady. Qalanyng damu baghdarlamasy jaqsy jәne qanaghattanarlyq jaghdaydaghy jergilikti manyzy bar avtomobili joldarynyng ýlesin úlghaytudy maqsat etip otyr, ol 2020 jyly 80 %-gha deyin jetkiziledi (2014 jyly — 65%).

Sapaly jol jelilerin damytudy baghdarlamada qala joldaryn keshendi týgendeu kartasynyng negizinde qalyptastyru qarastyrylghan.

Jol infraqúrylymy nysandarynyng qúrylysy turaly sheshimder qúrylys/jóndeu júmystaryn jýrgizuding nәtiyjesinde olardyng ótkizu qabiletin arttyrugha jasalghan taldaudyng negizinde qabyldanady. Sonday-aq baghdarlamada janadan qosylghan aumaqtardyng jol jelilerimen qamtamasyz etiluin úlghaytu qarastyrylghan.

 

Qoghamdyq kólik

Qala boyynsha qozghalystyng ortasha jyldamdyghy 2020 jyly 19 km/saghattan 25 km/saghatqa deyin artuy tiyis. Qala túrghyndarynyng jәne qonaqtarynyng mobilidik mýmkindigi qoghamdyq kólikter esebinen qamtamasyz etiletin bolady. Búl jeke kólikke balama bolmaq. Qoghamdyq kólik atmosferagha ziyandy zattardy az bólip, ekologiyany jaqsarta otyryp, jeke kólikke qaraghanda energiyany 3-4 ese az tútynady. Qoghamdyq kólikti damytu joldardaghy keptelisterdi azaytugha, qalalyqtardyng uaqytyn jәne kólikke, infraqúrylymgha arnalghan shyghyndardy ýnemdeuge әkeledi. 2020 jyly qoghamdyq kólikting ýles salmaghy 32 %-dan 50 %-gha deyin ósedi.

Osy mindetke qol jetkizu ýshin, birinshi kezekte jeke kólikpen salystyrghanda qoghamdyq kólikting tartymdylyghyn arttyru qajet.

Damyghan elderding tәjiriybesine sәikes yntalandyru sharalary qoldanylady (ayryqsha avtobus jolaqtarynyng sanyn kóbeytu, seriktes qalalar men kólik qatynasyn úiymdastyru, metrony damytu jәne t.b.) jәne shekteu sharalary (aqyly túraqtar engizu, tengermeli tarifter jәne t.b.).

Jayau jýrginshilerge, mýmkindigi shekteuli adamdargha, sonday-aq velokólikke infraqúrylymdy damytugha airyqsha kónil bólinedi. Velokólikti yntalandyrudyng basty tәsili – velosiyped infraqúrylymyn jasau.

 

Taza qorshaghan orta

Almaty qorshaghan ortasy qazirgi әlemdik talaptargha say keletin adamdardyng ómir sýruine qolayly qala bolugha tiyis. Atmosferanyng lastanu dengeyi 140 mkg/m3-dan 36 mkg/m3, qalanyng IAÓ-ning energosyiymdylyghy 2020 jyly 0,3 shjt/mln. doll. bolady.

Osyghan oray auagha taratu kózderin monitoringileu men tabighat qorghau polisiyasynyng qyzmetin jandandyryp, kәsiporyndardyng auagha taratuyn tómendetu boyynsha sharalardy qabyldaudy Qazaqstannyng ekologiyalyq kodeksi normalaryna engizudi qamtamasyz etu qajet. Jeke túrghyn ýilerdi gazdandyru, JEO-tarda tazartushy qondyrghylardy montajdau, shaghyn jәne orta qazandyqtardy tabighy gazgha nemese elektr quatyna auystyru josparlanuda.

Investorlardy tarta otyryp, túrmystyq qatty qaldyqtardy qayta óndeu men kәriz tazartu boyynsha quat kózderin qalyptastyru josparlanyp otyr. Nәtiyjesinde qaldyqtardy qayta óndeu 2020 jyly 5%-dan 40%-gha deyin ósui tiyis.

Qalany kógaldandyru boyynsha landshaftyq dizayn, jasyl-jelekterdi otyrghyzu men kýtim salasynyng tiyisti mamandary tartyla otyryp, jýieli sharalar iske asyrylady, jasyl aimaqtardy zandastyru men týgendeu jýrgiziledi, qajetti suaru jelileri salynady jәne t.b.

Sayran kóli, Bas botanikalyq baq, Ortalyq mәdeniyet jәne demalys sayabaghy, Almaty hayuanattar baghy jәne basqa da jasyl aimaqtardy janartu boyynsha investisiyalyq jobalardy jýzege asyru josparlanyp otyr. Qala aumaghyn su basu mәselesin sheshu ýshin ózen arnalaryn janartu, su qorghau aimaqtaryn kóriktendiru, aryq jelileri men nóser kәrizderin salu jalghastyrylady.

 

TKSh senimdi infraqúrylymy

Almaty qalasynyng jylu energetikalyq keshenining janaruy men damuy túrghyn ýy qúrylysy men ónerkәsipting qarqyndy damuyna oray qalanyng jylu jәne elektr energiyasyna degen súranystyng ósuimen baylanysty.

Injenerlik jelilerding ortasha tozuy 60-70%-dy qúraydy.

Osy mәselelerdi sheshu ýshin qaynar kózder men injenerlik jeliler janartylady. 2020 jylgha deyin tozu ýlesin tómendetu josparlanuda: sumen jabdyqtau jelileri boyynsha – 64,5 %-dan 56%-gha deyin; su búru — 62%-dan 54%-gha deyin; jylumen jabdyqtau — 65%-dan 57%-gha deyin, elektrmen jabdyqtau — 69%-dan 65%-gha deyin.

Býgingi tanda ortalyqtandyrylghan sumen qamtamasyz etu jýiesine qoljetimdilik  95%-dy  qúrasa, ol 2020 jyly 100% kórsetkishke jetkiziledi. Sudy әketu boyynsha – 77%-dan 86%-gha, jylumen qamtamasyz etu boyynsha – 77%-dan 81%-gha jetkizu josparlanyp otyr.

Qazaqstan Respublikasy Preziydentining Joldauynda energiya ýnemdeu salasy boyynsha ­IJÓ-ning energiya syiymdylyghyn azaytudy 2020 jylgha deyin 25%-gha jetkizu mindeti qoyylghan. Josparlanghan energiya ýnemdeu sharalary osy kórsetkishterge qol jetkizuge baghyttalghan.

Sonymen qatar, elektr quaty salasyna jana tariftik sayasat engizu josparlanyp otyr. Osy salagha investisiya yntalandyru arqyly tarifting qúrylymyn ózgertu  qarastyrylyp otyr.

Zamanauy tehnologiyalardy qoldanu arqyly kәrizdik tazalau jelilerin qayta janghyrtu josparlanyp otyr.

 

  1. QAUIPSIZ QALA

Qoghamdyq qauipsizdik

Beynebaqylau jýiesin jetildiru jәne útqyr qimyl qoldanu, qylmyspen kýresuding tiyimdiligin artyru jәne júmyssyzdyqty azaytu arqyly Almaty qalasy әlemning basqa qalalaryndaghyday adamdar ózderin qauipsiz sezinetin qala boluy tiyis. Qauipsizdik turaly sóz bolghanda Almaty qalasynyng seysmikalyq – seldi apattyq aumaqta ornalasqandyghyn eskeru qajet.

Birinshi kezekte qúqyq qorghau organdary qyzmetkerlerining sapasyn kóteru qajet. Búghan әkimge jәne jergilikti qauymdastyqqa esep beretin munisipalidi polisiyalyq qyzmetting qúryluy baghyttalghan.

Sonymen qosa polisiya qyzmetkerlerin qauipsizdikti qamtamasyz etuding zamanauy qúraldarymen jabdyqtau jaqsartylady jәne janartylady.

Túrugha arnalghan audandardy jaryqtandyrudy jaqsartu basty baghyttardyng biri bolady. Qoghamdyq tәrtipti saqtaugha jedel jәne jastar otryadtaryn qúru arqyly jastardy tartu júmystary besendi jýrgiziledi.

Jol kólik apattaryn qysqartu ýshin «apat profiylin» jasau josparlanuda. Sonymen qatar, bastamalar tizimin anyqtau, zamanauy foto jәne beynemonitoringi jýiesin keneytu, qauipsizdik mәselesi boyynsha әleumettik jarnamalar ornalastyru, jýrgizushilerdi oqytudy jaqsartu qolgha alynady.

Úrlyq jasau dengeyi 100 myng adamgha 2020 jyly 221,5-ten 150–ge deyin, adam óltiru – 5,6-dan 4-ke deyin, JKA qúrbandary – 12-den 5,9-gha deyin tómendeui qajet.

 

Tabighy kataklizmderdi eskertu

Almaty seysmoqauipti aimaqta ornalasqan (zilzala, sel, lay kóshkini). Osyghan baylanysty qala túrghyndary men qala qonaqtarynyng tabighy kataklizmdermen tehnogendik apattardan qauipsizdigin qamtamasyz etuding basty baghyttary tótenshe jaghdaygha tótep beru jәne eskertu infraqúrylymyn damytu bolyp tabylady.

Tiyesili infraqúrylymdy damytu ýshin әleumettik nysandardy seysmokýsheytu josparlanuda(densaulyq saqtau, bilim beru), eski túrghyn ýilerdi sýru, órt sóndiru depolaryn salu, qala әkimining mobilizasiya qoryn tolyqtyru, halyqaralyq standarttargha sәikes zamanauy apattyq qútqaru tehnikalary men jabdyqtaryn satyp alu qajet.

Qauipti territoriyalar men tótenshe jaghdaylar tuyndauy mýmkin aimaqtarda túrghyndardy aqparattandyru jәne tótenshe jaghdaylardy eskertu boyynsha túraqty monitoring jýrgiziledi, arnasynan tasyp ketu qaupi bar tau kólderining suyn aghyzusharalary jýrgiziledi. Sonymen qatar, TJ eskertu ýshin qalanyng qauipti aimaqtarynda qúrylys nysandaryn saludy retteu kýsheytiledi. Aqparattyq jәne oqytu materialdaryn taratu arqyly óndiristik nysandardyng qyzmetkerlerimen túrghyndardy jattyqtyru júmystaryn jýrgizu manyzdy mindetterding biri bolyp tabylady. TJ salasy boyynsha túrghyndardyng aqparattanu dengeyi barlyq kezenderde 100 % boluy kerek.

2020 jylgha qaray TJ tótep beru infraqúrylymynyng qamtamasyzdandyryluy 57%, apatty–qútqaru qúrylymdarynyng tehnikamen jabdyqtaluy – 44,5%-dy  qúrauy tiyis.

 

«Aqyldy qala» (Smart City) tújyrymdamasy

«Aqyldy qala» (Smart City) tújyrymdamasyn iske asyru jana ýrdisting biri bolyp tabylady. Qala basqaruyna aqparattyq tehnologiyalardy qoldanu, Smart tehnologiyasyn engizu Almaty qalasynyng basty sipattamasy bolyp tabylady.

Jobanyng maqsaty ómir qauipsizdigi men sapasyn arttyru, infraqúrylymdar men investisiyalyq tartymdylyqty arttyru, kólik jәne ekologiyalyq mәselelerdi sheshu, energiya men sudy qoldanu tiyimdiligin, kommunaldyq qyzmetter jәne aqparattyq–kommunikasiyalyq tehnologiyalardy qyzmet kórsetuge paydalanu tiyimdiligin arttyru bolyp tabylady.

«Aqyldy qalalardy» jýzege asyrudyng tiyimdiligi men zamanauilyghy әlemde iske asyp jatqan mysaldarmen rastalady. Londonda qoghamdyq kólikting keshigui 40 %-gha qysqartyldy, jol siymdylyghy 15 % artty, ziyandy zattardyng auagha taraluy 25% qysqartyldy. Jyludy paydalanu 25% qysqartyldy, kósheni jaryqtandyru shyghyny 40%, elektr jәne jylu ýshin ortasha eseppen 20 %-gha, al  JKO sany 20% qysqartyldy.

«Aqyldy qala» tújyrymdamasynyng halyqaralyq tәjiriybesining esepke alynuy qalanyng óndiristik ýderisteri men qyzmetterining edәuir transformasiyasyn talap etedi. Transformasiya ýderisterdi ontaylandyru boyynsha úiymdastyru keshenin qayta qarau, qarjylandyru joldary men qyzmetter standarttaryn, sonday-aq yqpaldastyrylghan aqparattyq jýielerdi engizudi qamtyghan 3 jyldan 7 jylgha deyin sozylady.

 

  1. ÁLEUMETTIK BAGhYTTALGhAN QALA

 

Almaty adamdardyng ortasha ómir sýru úzaqtyghy europalyq standarttargha say keletin, barlyq azamattar óz mýmkindikteri men qajettilikterine say bala baqshadan uniyversiytetke deyingi aralyqta bilim alugha qol jetkize alatyn qala boluy tiyis.

 

Sapaly bilim beru

Orta bilim beru salasynda Nazarbaev Ziyatkerlik mektepterining tәjiriybesi engiziletin bolady.

Mektep bitirushilerining arasynda jaratylystanu-matematikalyq pәnder boyynsha bilim beru baghdarlamalaryn oidaghyday mengergen (ýzdik/jaqsy) oqushylardyng ýlesi negizgi kórsetkishterding biri bolyp tabylady, ol 2020 jyly 60%-gha jetedi.

Bala baqshalar men mektepterding jetispeushiligi jeke menshik kapitaldy keninen tartugha baghyttalghan arnayy Baghdarlamany qabyldau arqyly sheshiletin bolady.

Tehnikalyq jәne kәsiptik bilim beru salasynda dualidy jýieni engizu jalghasady, al memlekettik tapsyrys boyynsha bilim alghan jәne oquyn ayaqtaghannan keyingi alghashqy jyly júmysqa ornalasqan TjәneKB oqu oryndaryn bitirushiler ýlesining kórsetkishi  75% jetui tiyis.

Inkluzivtik bilim berudi damytu shenberinde damuynda erekshelikteri bar balalardy oqytu ýshin tendey mýmkindikter jasaugha baghyttalady. Mýmkindigi shekteuli balalardyng jalpy sanynan balalardy inkluzivtik bilimmen qamtu 2020 jylgha qaray 33,2% jetui tiyis (2015j. – 20%).

Balanyng jeke túlgha retinde jan-jaqty damuy ýshin qosymsha bilim beru jýiesi damytylady. Búl ýshin sport seksiyalarynyn, pәndik, muzykalyq jәne shygharmashylyq ýiirmelerdin, aula klubtarynyn, robotehnika ortalyqtarynyng sanyn arttyru josparlanyp otyr.

Jan basyna shaqqanda qarjylandyru engizilgennen keyin jeke menshik mektepterdi «vaucherlik» qoldau tetigi engiziledi, búl budjet shyghyndaryn ontaylandyrady.

Ashyqtyq, qol jetimdilik jәne halyq aldynda esep beru bilim beru jýiesi júmysynyng basty baghyttarynyng birine ainalady. Qaladaghy bilim beru mekemelerining kiristeri men shyghyndary turaly aqparatty jariyalau jalghasatyn bolady.

 

Sapaly densaulyq saqtau

Qalalyq biylikting kýsh-jigeri pasiyentter ýshin keri baylanys tetikterin (elektrondyq portal, koll-ortalyqtar, senim telefondary) engizu jolymen medisinalyq qyzmetterding sapasyn baqylaugha baghyttalady. Barlyq emdeu ýderisterin standarttaudyng negizinde basqaru jýiesi janghyrtylatyn bolady.

Sonymen birge dualidy bilim beru jýiesin engizu arqyly medbiykeler qyzmetining sapasyn jaqsartu josparlanyp otyr. Mysalgha, qalalyq medisina kolledji men medbiykelik kýtim auruhanasyn biriktiru jýzege asyrylady.

Qalanyng bilim beru salasyndaghy taghy bir basymdyq emdeuding joghary tehnologiyalyq әdisterin arttyru bolady.

Dәriger mamandyghynyng bedelin arttyru manyzdy baghytqa ainalady. Búl ýshin júmys sapasyn jeke baghalau, otbasylyq jataqhanalardy salu arqyly medisinalyq qyzmetkerlerding túrghyn ýy mәselelerin sheshu siyaqty dәrigerlerdi kótermeleuding týrli tetikteri engiziledi.

Aurulardy erte diagnostikalau ýshin medisinalyq-sanitarlyq alghashqy kómekti (MSAK) damytugha, sonymen irge MSAK pen vertikalidi qyzmetterding (tuberkulez, onkologiya, AITV/JITS) integrasiyalanuyna erekshe kónil bólinetin bolady.

Densaulyq saqtau jýiesine mindetti әleumettik medisinalyq saqtandyru engiziledi. Júmys berushi, memleket jәne júmys jasaytyn adamnyng ózi densaulyq ýshin jauapkershilikti ózara bólisui tiyis. Osylaysha, ortaq jauapkershilik qaghidasy iske asyrylady.

Gerontologiya jәne palliativtik kómekti damytu baghdarlamalary engiziledi, mýmkindigi shekteuli adamdargha jәne dispanserlik nauqastargha arnalghan birynghay onaltu ortalyghyn qúru jobasy iske asyrylady.

Ana ólimining jәne bosandyrugha kómek kórsetuding barlyq úiymdarynda akusherlik asqynulardyng erekshe jaghdaylarynyng qúpiya audiytin damytu qolgha alynady. Ekstragenitaldy patologiyasy bar jýkti әielderdi erte kezennen qamtu jәne dispanserik baqylau qamtamasyz etiledi.

Budjetten tys qarajattardy tartu maqsatynda kýsh-jiger memlekettik-jekemenshik seriktestik tetikterin damytugha baghyttalatyn bolady.

Kórsetiletin qyzmetterding ashyqtyghyn jaqsartu, sybaylas jemqorlyqtyng aldyn alu ýshin qaladaghy densaulyq saqtau mekemelerining qarjylyq esepterin qoghamdyq baqylau ýshin jariyalau tәjiriybesi jalghasady.

2020 jylgha qaray ana ólimi kórsetkishteri 100 myng tiri tuylghandargha eseptegende 4-ke deyin, bala ólimi – 1000 myng tiri tuylghandargha eseptegende  6,7-ge deyin, onkologiyadan ólim-jitim – 10 myng onkonauqastargha eseptegende 100-ge deyin  tómendeui tiyis.

 

Sapaly әleumettik qyzmetter, onyng ishinde halyqtyng osal toptary ýshin sapaly әleumettik qyzmetter

Qalamyzdy әri qaray damytu maqsattaryna qol jetkizu jana әleumettik sayasattyng sapasy men tiyimdiligine baylanysty.

Júmsyssyzdyq dengeyin 5%-gha deyin qysqartu enbek naryghyn damytu men qala halqyn әleumettik qorghaudyng negizgi baghyttaryna ainalady. «Júmyspen qamtu 2020 jol kartasy» baghdarlamasynyng shenberinde qoghamdyq júmystar men әleumettik júmys oryndary arqyly júmyspen qamtamasyz etu boyynsha sharalar qabyldanady. Júmyspen qamtylu dengeyin arttyru ýshin kýsh-jiger júmyssyzdardy enbek naryghynda barynsha súranysqa ie kәsipter boyynsha qayta dayarlau jәne biliktiligin arttyrugha baghyttalatyn bolady.

Túrmysy tómen adamdargha әleumettik qoldau kórsetu atauly әleumettik kómekke jәne túraqty jәne nәtiyjeli júmyspen qamtu jolymen halyqtyng tabysy dengeyin arttyrugha negizdeledi. Aldaghy 5 jylda memlekettik әleumettik jәrdemaqylardyng mólsheri  jýieli týrde kóterilip, al atauly әleumettik kómek eng tómengi kýn kóris dengeyining 60%-gha deyin jetkiziledi.

Búl rette memleketten beriletin kómekke múqtaj adamdardy tek jәrdemaqy alushylar rólimen ghana shekteuge bolmaydy. Kómek sandyq mólsherde ghana emes, sonymen birge qalanyng kómekke múqtaj túrghyndarynyng barynsha ózin-ózi tanytuy (samorealizasiya) jәne әleumettenui ýshin jaghdaylar jasaudan kórinui tiyis.

Arnauly әleumettik qyzmetterge múqtaj adamdardy 100%-dyq qamtu byynsha sharalar qabyldanady.

Mýmkindigi shekteuli adamdar ýshin kedergisiz qalalyq ortany qúru mәselelerine erekshe kónil bólinedi. Osyghan baylanysty mýgedektigi bar adamdar ýshin әleumettik jәne basqa da infraqúrylymdy beyimdeu júmystary jalghasyn tabady.

Jergilikti ókildi organdardyng sheshimi boyynsha әleumettik qyzmet azamattardyng jekelegen sanattaryna kórsetiletin bolady (túrmysy tómen azamattargha bir jolghy materialdyq kómek kórsetu, ÚOS qatysushylar men mýgedekterine Jenis Kýnining qarsanynda materialdyq kómek kórsetu, ÚOS qatysushylaryna tenestirilgen adamdargha, ÚOS jyldary, Aughanstanda jәne Chernobyli AES apaty kezinde qaytys bolghan adamdardyng jesirleri men otbasylaryna bir jolghy materialdyq kómek kórsetu jәne t.b.).

 

Mәdeniyetti damytu

Últtyq tarihiy-mәdeny múranyng óner salasyndaghy zamanauy trendtermen ýilesimdiligi qalanyng mәdeny kelbetin aiqyndaushy ról atqarady. Qalanyng sәuletinde, onyng kelbetin qalyptastyruda últtyq naqysh eskeriletin bolady.

Múrajaylardy damytugha, qalanyng jana Tarih múrajayyn jәne Zamanauy óner múrajayynyng qúrylysyna edәuir kónil bólinetin bolady.

Osy saladaghy qyzmetkerlerdi kәsiptik oqytu men olardyng biliktiligin arttyrugha erekshe kónil bólinedi. Almaty qalasynyng múrajay qorlarynyng elektrondyq bazasyn qúru manyzdy mindet bolyp tabylady.

Qalanyng biylik organdarynyng kýsh-jigeri qalanyng jana kelbetin jәne kitaphanalarynyng formatyn qalyptastyrugha baghyttalady. Olar shygharmashylyq ýiirmeler men kovorking-ortalyqtar qúru, sonday-aq IT-tehnologiyalardy keninen paydalanu esebinen ghylymy jәne shygharmashylyq damu ortalyqtaryna týrlendiriletin bolady.

Mәdeniy-búqaralyq is-sharalargha baratyn qala túrghyndarynyng sanyn arttyru qolgha alynady. Eng ýzdik әlemdik újymdardyng týraqty negizde gastrolideri úiymdastyrylyp, basqa elderding mәdeniyet mekemelerimen tәjiriybe almasu jýzege asyrylady. Jyl sayyn qalanyng mәdeny jәne tarihy ózindik bolmysyn kórsetetin jәne qalanyng «erekshe belgisine» ainalatyn birneshe brendtik is-sharalardy úiymdastyru josparlanghan  (mysaly, «Rio-de-Janeyrodaghy karnaval», «Venesiyadaghy biyennale» jәne t.b.).

 

Sportty damytu

Almaty elimizding sport jәne sporttyq turizm ortalyghy bolyp tabylady. Qalanyng biylik organdarynyng kýsh-jigeri elimizding sporttyq astanasy retindegi qalanyng mәrtebesin saqtap qalugha baghyttalady. Búl baghyttaghy manyzdy basymdyq «28-shi 2017 jylghy Qysqy Dýniyejýzilik Studentter oiyndaryn» eng joghary halyqaralyq standarttar boyynsha ótkizu bolyp tabylady.

Búl rette, qysqy Uniyversiada shenberinde salynghan sporttyq nysandar Almaty qalasynyng sporttyq infraqúrylymyna belsendi týrde yqpaldastyrylatyn bolady. Qala túrghyndary ýshin búl nysandardyng qol jetimdiligin qamtamasyz etu, balalar jәne búqaralyq sport ortalyqtaryn úiymdastyru ýshin keshendi sharalar qabyldanady.

Búqaralyq sportty damytu júmystyng manyzdy baghytyna ainalady. Búl ýshin jana sport jәne oiyn alandaryn belsendi týrde salu, sporttyq infraqúrylymdy damytu, onyng ishinde jeke menshik qarajattardy tartu (MJS) arqyly  damytu jalghasady.

Salauatty ómir saltyn nasihattau boyynsha júmys jalghasady. Halyqtyng barlyq toptarynyng arasynda sporttyq-búqaralyq jәne dene shynyqtyru-sauyqtyru is-sharalarynyng sany artady.

Múnyng barlyghy 2020 jylgha qaray sportpen túraqty týrde shúghyldanatyn qala túrghyndarynyng dengeyin 30% jetkizuge mýmkindik beredi, búl Batys Europa elderining normalaryna sәikes keledi.

 

Tilderdi damytu

Almatynyng zamanaui, halyqaralyq kenistikke integrasiyalanghan megapolis retinde qalyptasuy ýshin Elbasynyng «Tilderding ýsh túghyrlyghy» biregey mәdeny jobasyn iske asyru lәzim. Yaghny memlekettik til retinde qazaq tilin, orys tilin – últaralyq qarym-qatynas tili jәne aghylshyn tilin jahandyq ekonomikagha tabysty integrasiyalanu qúraly retinde túrghyndardyng tereng mengeruin jýieli týre iske asyru júmystary jalghastyrylady.

Til sayasatyn iske asyru Qazaqstanda túryp jatqan barlyq etnostardyng tilderin saqtay otyryp, últtyq birlikti nyghaytudyng manyzdy faktory retinde memlekettik tilding auqymdy qyzmet etuin ýilesimdi týrde qamtamasyz etetin bolady.

Osyny eskere otyryp, qalalyq budjetting sheginde qazaq tilinde oqytatyn bala baqshalar men mektepterding sanyn arttyru, memlekettik tildi erkin jәne qol jetimdi mengeru ýshin jaghdaylar jasau boyynsha júmys jýrgiziledi. Búdan basqa, bilim beru mekemelerinde jýieli týrde mynaday is-sharalardy úiymdastyru josparlanghan: jergiliktiemesúlt balalarynyng arasynda memlekettik tildi biluge qalalyq konkurs, orys tilinde bilim beretin mektepterde apta sayyn «Qazaq tilining kýnderin» ótkizu jәne t.b.

Últaralyq qarym-qatynas tili retinde orys tilinin, sonymen birge Qazaqstan halqynyng basqa tilderining jalpy mәdeny funksiyalaryn saqtau boyynsha sharalar qabyldanady.

Qala túrghyndary ýshin aghylshyn tilin tereng mengeru manyzdy bolyp tabylady, sebebi Almaty iri qarjy ortalyghy jәne halyqaralyq turizm men biznes ýshin ashyq әri tartymdy boluy tiyis.

 

  1. EKONOMIKALYQ TÚRAQTY QALA

 

Dәstýrli sektorlardyn túraqty ósui

Ónerkәsip, shaghyn jәne orta biznes, azyq-týlik sektory, sauda-sattyq siyaqty dәstýrli damyghan salalar, sonymen birge turizm, kólik jәne logistika, innovasiyalar sekildi bolashaghy tyng sektorlar da ósuding qozghaushy kýshine ainalady.

         Ónerkәsip damuynda qosylghan qún salyghy joghary bәsekege qabiletti ónimder shygharatyn joghary tehnologiyalyq jәne eksportqa baghyttalghan óndiristerdi qúrugha erekshe kónil bólinedi.

Qazaqstandyq qamtu ýlesi 80%-gha deyin artady.

Enbek ónimdiligining ósu kórsetkishterine qol jetkizu ýshin tehnologiyalar transferti esebinen kәsiporyndardyng innovasiyalyq qúramdas bólikterin arttyru, týbegeyli jana, ekologiyalyq jaghynan taza óndiristerdi qúru boyynsha belsendi júmys jýrgiziletin bolady.

Innovasiyalyq-belsendi kәsiporyndardyng ýlesi qyzmet etetin kәsiporyndar sanynyng 15%-na deyin artuy tiyis.

Industriyalyq-innovasiyalyq damudyng negizgi ósu rezervterining iri Alatau audanyndaghy Industriyalyq aimaq bolyp tabylady. Industriyalyq aimaqta 430 mlrd. tenge investisiyalardyng jalpy kólemimen, sonymen birge 120 myng júmys ornyn qúrumen jәne 174 mlrd. tengege ónimderdi shygharudyng boljamdy kólemimen 53 jana zamanauy óndiristerdi ornalastyru jәne iske qosu qarastyrylady. Industriyalyq aimaqtyng kәsiporyndary mashina jasau, tamaq, qúrylys, farmasevtika, himiya, jihaz jәne jenil ónerkәsip ónimderin shygharatyn bolady. Bolashaqta tartylghan investisiyalardyng esebinen jekemenshik industriyalyq aimaqtardy damytu josparlanyp otyr.

           Shaghyn jәne orta kәsipkerlik salasynda memlekettik qoldaudyng qoldanylyp jýrgen qúraldaryn belsendi paydalanu, GhÓK jәne basqa da úiymdarmen tyghyz ózara is-qimyl jasau, sonymen birge qala kәsipkerlerining mýddesin qorghau ýshin biznes-ombudsmen institutyn nyghaytu arqyly biznesti jýrgizu ýshin qolayly jaghdaylar jasau júmysyna erekshe kónil bólinetin bolady.

Nәtiyjesinde 2020 jylgha qaray subektilerding jalpy sanyndaghy ShOB belsendi subektilerining ýlesi  92%-gha deyin, ShOB-tan qalanyng budjetine týsimderding ýlesi 55%-gha deyin ósui, shygharylghan ónimderding kólemi 5 trln. astam tengeni qúrauy, al ShOB-ta júmys jasaytyn adamdardyng ekonomikalyq belsendi halyqtyng jalpy sanynan  ýlesi 60%-gha deyin ósui tiyis.

           Azyq-týlik sektoryn damytu jәne qalanyng azyq-týlik qauipsizdigin qamtamasyz etu ýshin azyq-týlik beldeuin, auylsharuashylyghy ónimderin qayta óndeu jónindegi óndirister jelisin jәne sauda-logistika ortalyqtaryn damytu josparlanyp otyr.

Sauda-sattyqta sauda infraqúrylymyn damytugha, bazarlardy jayly etuge qoyylatyn talaptardy qatandatugha, «súrqay tauar ainalymynyn» ýlesin azaytugha baghyttalghan sharalar qabyldanady. Bәsekelestik ortany qalyptastyru, tauarlardyng sapasyn arttyru jәne baghalardy tómendetu ýshin qalanyng biylik organdarynyng kýsh-jigeri halyqaralq bólshek sauda jelilerin qatystyrugha baghyttalatyn bolady.

 

Jana sektorlardy serpindi damytu

«100 naqty qadam» baghdarlamasynda Almaty qalasyn әlemdik dengeydegi jana әuejay, jana jol airyqtary jәne kólik magistraldary (onyng ishinde ÝAAJ) qúrylysyn salu, sonymen qatar logistikalyq qyzmetterdi damytu,  halyqaralyq kólik, logistikalyq hab retinde damytu qarastyryluda.

Turizmdi damytu qaladaghy Uniyversiada-2017, basqa da halyqaralyq dengeydegi sporttyq sharalar, sonymen qatar halyqaralyq kórmeler men festivalidar siyaqty iri halyqaralyq oqighalardy úiymdastyrugha mýmkindik beredi. Sol ýshin Aziada-2011, sonymen qatar salynyp jatqan múz sarayy nysandary tartylatyn bolady.

Qaladaghy qonaqtardy habarlandyru men turisterge ynghayly bolu dengeyin jaqsartu boyynsha (sayttardy damytu, aqparattyq ortalyqtar kartasyn qúru, nysandarda QR-kodtaryn ornalasytyru, turistik jol baghdarlaryn qúru, CityPass jәne basqa da sharalardy endiru) maqsatty júmystar jýrgiziledi.

Almaty innovasiyalyq klasterdi damytu ýshin jaqsy bazalyq infraqúrylymgha iye. Innovasiyalyq klasterdi damytu shenberinde aqparattyq tehnologiyalar, bilim jәne densaulyq saqtau salasyna kónil audarylady.  Bolashaqta AEA ATB damytuda aqparattyq tehnologiyalar segmentinde bilikti halyqaralyq mamandardy tartu, әrtýrli organdar men mekemelerding qyzmetterin ontaylandyru úsynylady. «Innovasiyalyq tehnologiyalyq baghyna» IYT-tehnologiyalar, telekommunikasiya jәne baylanys salasynda innovasiyalyq ónimder men qyzmetterdi shygharugha baghyttalghan iri halyqaralyq kompaniyalar tartylady. Baqtaghy qatysushylar sany 210-gha deyin artyp, óndiriletin ónimder kólemi 20,2 mlrd. tenge qúruy kerek.

 

  1. BIZNES PEN JEKE KAPITALGhA QOLAYLY QALA

 

Biznesti jýrgizu qolaylylyghy

Atalghan baghyt shenberinde biznes ortagha tartymdy jaghdayjasau boyynsha belsendi («Easy of DoingBusiness» reytinginde 50-shi oryn) júmys jýrgiziledi.

Halyqaralyq qarjy instituttary men yntymaqtastyqty keneytu negizinde investisiya tartudy kýsheytu úsynylady.

Atalghan maqsatqa qol jetkizu nәtiyjesining birden-bir kórsetkishi -negizgi kapitalgha qúyatyn shetel investisiyasynyng ýlesin 50%-gha deyin kóbeytu arqyly úzaq merzimdi jobalargha shetel investorlaryn tartugha qalanyng ózindik mýmkindikke ie ekendigin kórsetu, sonymen qatar qalada júmys isteu ýshin transúlttyq kompaniyalardy tartu (TÚK)  (2020 jylgha deyin 2-3 kompaniyany).

Sonymen qatar investorlar ýshin salyq jenildikteri men ynghayly infraqúrylymdar úsynu josparlanuda.

Strategiyalyq seriktestikterdi izdestiru men tartu, «bir tereze» tәsilderin endire otyryp ekonomikanyng basym sektorlaryna investorlardy tartu boyynsha sharalar qarastyrylghan. Álemdik jetekshi sarapshylardy jәne iri halyqaralyq korporasiya ókilderin tartu arqyly investisiyalyq forumdar ótkizilip, sauda qatynastary jәne birlesken jobalardy iske asyrudy damytu boyynsha halyqaralyq biznes-delegasiyalardy qatystyru úiymdastyrylady.

 

Jemqorlyqty týbegeyli tómendetu

Almaty 2025 jyly Ghalamdyq Bәsekelestik Indeksining «Etika jәne jemqorlyq», «Memlekettik qarajatty zansyz paydalanu» kórsetkishteri boyynsha Qazaqstannyng birinshi 30 elding qataryna enu drayveri boluy tiyis. Ol ýshin azamattyq qogham, memlekettik organdar jәne jemqorlyqqa qarsy mәseleler boyynsha sarapshylardyng iydeyalary men oi-pikirlermen tiyimdi qúrylymdyq almasu jәne qarym-qatynasty qamtamasyz etu qajet.

Biznes pen investisiyagha manyzdy memlekettik qyzmetterdi kórsetu kezinde jemqorlyq kedergilerdi jon men rúqsat beru jýielerining aiqyndylyghyn jaqsartu júmystary basym baghyt bolyp tabylady. Ol ýshin memlekettik satyp alu aiqyndyghy men memlekettik qoldau aluda talap qoidy aitarlyqtay jaqsartu jәne artyq bógetterdi joy josparlanuda. Barlyq rúqsat beru rәsimderin saraptau, sonymen qatar biznesti tekserudi jýieleu isteri túraqty jýrgiziledi.

 

Memlekettik-jeke әriptestikting damuy (MJÁ)

Ekonomikadaghy daghdarysty qúbylystardy jәne onymen baylanysty budjettik shekteulerdi  eskere otyryp, memlekettik-jeke әriptestikting qúraldaryn paydalanu jeke kapitaldy, transúlttyq koorporasiyalardy, halyqaralyq qarjy instituttaryn tartu iri kapitaldyq syiymdy infraqúrylymdyq jobalardy qarjylandyrugha mýmkindik beredi. Memlekettik-jeke әriptestikting tetikterin qoldanudyng qosymsha artyqshylyqtary — konsessiya merzimining ayaqtaluyna qaray qúrylghan nysandar memleket menshigine ótedi.

Konsessiya tetigi arqyly iri infraqúrylymdyq jobalardy qarjylandyru, sonday-aq qúrylghan nysandardy tiyimdi basqaru qamtamasyz etiletin bolady. Múnday jobalardyng qataryna «Batys Europa – Batys Qytay» magistralining bóligine ainalatyn Ýlken Almaty Aynalma Avtokólik Jolyn jatqyzugha bolady. Atalghan joba tranzittik kólikti qayta baghyttaudyng esebinen qalalyq kólik jelisindegi qiynshylyqty alyp tastaugha mýmkindik beredi. Keleshegi bar jobalardyng taghy bir týri – jenil relisti kólik jelisin salu (jyldam tramvay) qalanyng ortalyq bóligin Alatau audanyndaghy túrghyn jәne Industrialdy Aymaqtarmen baylanystyru ýshin qajet. Qalany ónirdegi iri kóliktik-logistikalyq ortalyqqa ainaldyrugha mýmkindik beretin Almatynyng jana halyqaralyq әuejayynyng qúrylysyn konsessiyalyq negizde jýrgizu qarastyrylatyn bolady.

Áleumettik infraqúrylymnyng nysandaryn damytu ýshin memlekettik-jekeәriptestiktin senimdi basqaru men jalgha beru sekildi kishi formalary qoldanylatyn bolady. Atalghan qúraldar otandyq kәsipkerlerdi ortaq yntymaqtastyqqa shaqyrugha mýmkindik beredi.

Osy maqsatta halyqaralyq qarjy instituttarymen yntymaqtastyqty ornatu, investorlar men kәsipkerlerge investisiyany memlekettik qoldaudyng sharalary turaly aqparat beru, granttardy úsynu, sonday-aq infraqúrylymdy nysandar men investorlargha arnalghan jergilikti salyq jenildikterin úsynu jalghasady.

Bas kapitalgha salynatyn syrtqy investisiyanyng kólemi 2020 jylgha qaray 75 mlrd. tengeni qúrap, 50%-gha ósui qajet. Jalpy alghanda, Almaty qalasynyng damu Baghdarlamasynyng ayaqtaluyna qaray memlekettik emes investisiyalardyng kólemi qala ekonomikasynda 350 mlrd. astam tengeni qúrauy mejelenude.

 

Jekeshelendiruding ashyqtyghy

Qala ekonomikasyna investisiyany tartudyng qosymsha qúraly jyljymaytyn mýlikting memlekettik nysandaryn jekeshelendiruding ashyqtyghy bolyp tabylady.

Tiyimsiz júmys isteytin vedomstvolyq úiymdar jekeshelendiriledi, nemese jeke biznesting senimdi basqaruyna beriledi.

Ol ýshin barlyq kommunaldy menshik nysandaryn týgendeuden ótkizu, iyesiz nysandardy tengerimge ornalastyru, strategiyalyq manyzdylyqqa ie emes, biraq ózine memlekettik budjetting resurstaryn kóptep tartatyn nysandar men kәsiporyndargha taldau jasau qajet bolady. Atalghan nysandar men kәsiporyndar jekeshelendiru sharalarynaqatystyrylatyn bolady.

Jekeshelendiru boyynsha sharalar shenberinde budjettik shyghyndardyng qysqaruynyn, jeke kәsipkerlikti yntalandyrudyng jәne bәsekeli ortany jasaudyn, kәsiporyndarynyng tiyimdiligin arttyrudyn, ekonomikany demonopolizasiyalaugha kómek kórsetudin, sonday-aq sheteldik investorlardy tartudyng aiqyndylyghyna erekshe ekpin beriledi.

 

  1. INTEGRASIYaLANGhAN QALA

 

Kóportalyqtyq qaghidasyn eskere otyryp, qosylghan aumaqtardyng ómir sýru standarttaryn kóteru

Qalany damytu kóp ortalyqtardyng boluy qaghidasyna, yaghny kólik jaghdayyn jaqsartugha jәne qalanyng barlyq audandaryn birynghay damytugha mýmkindik beretin tolyqqandy jәne balama ortalyqtardy qalyptastyrugha negizdeletin bolady.

Qosylghan aumaqtardaghy әleumettik-ekonomikalyq jaghdaylardy tendestiru ýshin birinshi rettegi әleumettik nysandar qúrylysy jalghasady (mektepter, balabaqshalar, emhanalar men t.b.), sonday-aq ekonomikalyq ósuding jana nýkteleri jasalady (Uniyversiada-2017 nysandary, Industrialdy aimaq, biznes-ortalyqtar, sauda oiyn-sauyq oryndary jәne t.b.).

Alatau jәne Nauryzbay audandaryndaghy baspana, jol, qoghamdyq kólik jelileri, elektrmen qamtamasyz etu men gazdandyrugha, ortalyqtandyrylghan sumen qamtamasyz etu men sudy búrugha, jylytugha qarajat bólinetin bolady. Búl osy audandarda ómir sýru men biznesting damuynyng tartymdylyghyn artuyna yqpal jasaytyn bolady.

Qosylghan aumaqtar halqy memlekettik qyzmet kórsetuding zamanauy ýlgilerimen qamtamasyz etiledi. Sonday-aq, qarjy qyzmetterine qol jetkizu ýshin qolayly jaghdaylar jasalady.

Qauipsizdikti qamtamasyz etu, sonyng ishinde qosylghan aumaqtardaghy tehnogendi mәselelerge nazar audarudy kýsheytu josparlanuda.

 

Almaty aglomerasiyasyndaghy yqpaldastyq

Qalanyng bolashaq damuy Almaty aglomerasiyasynyng damuyna sәikes jýrgiziletin bolady.

Almaty aglomerasiyasynyng yqpaly aimaghyna: aglomerasiya ortalyghy (ózek) – Almaty qalasy, Almaty oblysynyng bes әkimshilik audany: Qarasay, Talghar, Ile, Enbekshiqazaq jәne Jambyl audany, sonday-aq Qapshaghay qalasynyng aumaghy enedi.

Damudyng manyzdy baghyty aumaqtyng kenistik jәne funksionaldy tútastyghyn qamtamasyz etuge arnalghan ontayly kólik torabyn, halyqtyng negizgi qyzmet ortalyqtaryna qoljetimdiligin, sonday-aqaglomerasiya aimaghynyng tranzittik funksiyalaryn iske asyrudy qalyptastyru bolyp tabylady.

Qalagha týiisken audandardyng auyl sharuashylyghy qalanyng azyq-týlik ónerkәsibining shiykizat kózi bolyp tabylady. Sondyqtan aglomerasiya aimaghy sauda jelisi retinde damityn bolady. Osyghan oray auylsharuashylyq ónimderin óndirushiler ýshin Almaty naryghyna ónimderdi әdil baghamen beruge jaghday tughyzu etu qajet. Osylaysha ónirding sauda qauipsizdigi qamtamasyz etiletin bolady.

 

Almatyny halyqaralyq dәrejede tanystyru

Almaty iri qalalardyng biri retinde juyq arada Euraziyanyng iskerlik jәne mәdeny ortalyghy retinde tanylu әleuetine iye.

Túraqty sayasy jәne ekonomikalyq damu jaghdayyna jәne әri qaray damu әleuetine ie qala retinde Almaty Birikken Últtar úiymy men basqa da halyqaralyq úiymdardyng ónirlik Hab-kensesine ainaluy qajet.

Osyghan oray, Almatyny halyqaralyq dengeyde týrli tilderde jaghymdy tanystyratyn  kórsetkishter tizbesi, on-layn tәrtipte tanystyratyn «Almaty kýntizbesi» jәne Almatynyng jarqyn halyqaralyq brendi әzirlenetin bolady.

Qalada ýsh tilde navigasiya jýiesi (baghdarlaushy aqparat) engiziletin bolady. Aghylshyn tilin bilu memlekettik organdar qyzmetkerleri men qalanyng qyzmet kórsetu sektoryndaghy júmysshylardyng biliktiligin arttyru men daghdylaryn damytudyng manyzdy bóligine ainalady.

 

  1. BELSENDI AZAMATTAR QALASY

 

Mәselelerdi tiyimdi sheshu ýshin azamattardyng belsendiligi Almaty damuynyng basty sharty bolyp tabylady.

Býgingi tanda damyghan elderdegi eshbir qala halyqtyng belsendi qatysuynsyz mәselelerdi sheshe almaydy. Qalanyng basty resursy – adamdar men olardyng aqyly, shygharmashylyq qabiletteri. Almaty halqynyng joghary belsendiligimen erekshelenedi, búl – damyghan ýkimettik emes sektory men kýshti biznesi bar qala.

Qalada jergilikti atqarushy organdar men halyqtyng ózara әreket etuining jana sipattamasyn jasau qajet. Osylaysha, eng basty qaghida ayqyndylyq, esep berushilik pen sybaylas jemqorlyqqa qarsy túru boluy kerek.

Qala halqymen qarym-qatynas jasau ýshin býgingi tanda qala túrghyndary qalagha qatysty mәseleler men olardy sheshu joldaryn úsynghan hattardy jazatyn әleumettik jelilerding akkaunttary júmys isteude.

Qalalyq әkimdikpen әriptestikting negizinde azamattyq qoghamnyng damuy әleumettik jylju men tiyimdi reformalardy ótkizu ýshin qolayly jaghdaylardy jasaugha kómektesetin bolady. Búl — qala sayasatynyng tiyimdiligin kóterudin, ekonomikalyq ósu men demokratiyalyq damudyn, janghyrudyng manyzdy sharty.

Abay-aqparat

0 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1575
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2271
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3584