Beysenbi, 28 Nauryz 2024
Talqy 6307 0 pikir 2 Qazan, 2016 saghat 16:43

EL TYNYShTYGhYN BÚZGhYSY KELETIN KAZAKTY ÓZIM ÚSTAP BEREMIN

Qazaq jerinde osy kýni birneshe diaspora ókilderining ómir sýrip jatqany belgili. Olardyng birsypyrasy elimizdegi últtar arasyndaghy tatulyqty saqtaugha eleuli ýles qosyp jýrgeni de ras. Degenmen, býirekten siraq shygharyp, berisi etnikaaralyq, arghysy memleketaralyq daudy qozdyrghysy keletinderi de joq emes.

Ásirese, songhy kezderi BAQ-ta ýlken dau tudyrghan mәsele – kazaktardyng býlik shygharyp, qosyn ishinen qos tikpekke әreket etui turaly aqparat. Biz búl mәselening elimizdegi últaralyq arazdyqty qozdyryp, arty ýlken daugha ainalyp ketui әbden mýmkin ekendigin jasyrmaymyz. Sondyqtan Almatydaghy QR "Jetisu kazaktary" (olar ózderin osylay ataydy) odaghyna arnayy baryp, Jogharghy atamannyng orynbasary, Qazaqstandaghy Orys qauymdastyghynyng jauapty hatshysy Mashkansev Sergey myrzamen tildesip qayttyq.

- Sergey myrza, songhy kezderi Qazastandaghy kazaktargha qatysty týrli әngimeler aitylyp jatyr. Keybir qazaqstandyq kazaktar Ukrainagha soghysqa attanbaq kórinedi. Sonday-aq, Qazaqstandaghy kazaktar «Orys marshy» jalauyn jelbiretip jýr eken. Osy tektes әngimelerdi jipke tizer bolsaq, búl tizimning sony býgin bitpeytini taghy ras.

- Ras, búnday әngimeler kóp. Birinshiden, janaghy Ukrainagha nemese basqa elge baryp soghysqysy keletinderding bizge esh qatysy joq. Mening ózim qansha jyl QR Qaruly kýshterinde qyzmet ettim. Men osy elding nanyn jep, suyn iship jýrgen son, maghan Qazaqstannyng tynyshtyghy, ondaghy últtardy tatulyghy birinshi kezekte manyzdy. Sondyqtan bizding odaq onday teris niyetti toptardyng әreketin mýlde qoldaghan emes, qoldamaydy da. Bizding Qazaqstandaghy kazaktardyng eng jogharghy atamany – Elbasymyz Núrsúltan Ábishúly Nazarbaev.

- Jana odaq ghimaratyna kirgende bayqap qaldym...


- 2006 jyldyng 2 qantary kýni bizding odaq Elbasyna eng jogharghy ataman lauazymyn úsyndy. Ony Núrsúltan Ábishúlynyng óz qolyna tapsyrdyq. Dәl sol jyldary Ukrainada kóterilis bastaldy. Myna Qyzghyzstanda da revolusiya boldy. Sol daulardyng barlyghyna derlik basu aityp, azamattyq qoghamdy túraqtandyrghan – Núrsúltan Ábishúly. Bizding tikeley basshymyz da sol kisi. Endi qaranyzshy, Memleket basshysynyng tikeley basshylyghymen júmys jasaytyn bizding úiym әlgi teris niyettilerdi qoldaydy degen qay qisyngha sayady?!

- Estuimshe, Qazaqstandaghy kazaktar óz ishinen bólinip jatyr eken. Biz biletin Respublikalyq Jetisu kazaktarynyng odaghy men basqa kazaktar qauymdastyghy arasyndaghy dau sotqa deyin barghan...

- Ras aitasyz, ony ótkende men de bir sayttan kórip qaldym. 2006 jyly búl odaq qúrylghanda әuelgi atauy – Birtútas kazaktar qauymdastyghy bolghan. Búl - qoghamdyq úiym. Eshqanday da memlekettik nemese oppozisiyalyq úiym emes. Sondyqtan biz Memleketting Konstitusiyasyna sәikes júmys jýrgizemiz. Al ishten, syrttan bizdi arandatushylar joq emes, bar, әriyne...

- Janaghy radikaldy әreketti jasaugha niyet etkender de osy odaqtyng mýsheleri emes pe?

- Olar búl odaqtan sonau 2009 jyly shyghyp ketken. Búrynghy - atamandar. Biri - Shihotov Vladimiyr, ekinshisi - Ovsenikov Vladimiyr. Bizding odaqtan belgili bir sebeptermen quylyp ketken son, ózderin әli kýnge «atamanmyn» dep úrandatyp, әr jerde bas kóterip jýr.

- Janylyspasam, daudy shygharyp jýrgen de dәl osy Shihotov myrza emes pe? 

- Búl odaqty Reseydegi ataman Vodolosky degen qúrdy. Búl janalyqty estigende biz de kýldik. Sonda janaghy Shihotov pen Ovsenikovtyng oilarynsha, jay kazaktar bir basqa da, әskery kazaktar bir basqa eken. Búl kisi 2015 jyldyng qazan aiynda Resey kazaktarynyng basshylyghymen úiymdastyrylghan siezdge qatysty. Eshqanday zandy qúqysy joq bolsa da Qazaqstandaghy barlyq kazaktardyng atynan sóz sóiledi. Zansyz deytin sebebimiz, jana óziniz aityp qalghan sot. Búlar әr jerde kazaktar atynan týrli pikirler aityp, býlik shyghara bergen son, biz sotqa jýgindik. Almaty qalalyq soty 2016 jyldyng 16 mamyrynda ýkim shygharyp, Shihotov pen Ovsenikovqa Qazaqstan kazaktary atynan sóz sóileuin zansyz dep tapty. Sottyng sheshimi boyynsha resmy týrde olardyng odaqqa esh qatysy joq, ataman dәrejesinen aiyrylghan. Sodan búl kisiler Resey kazaktarynan shaqyru hat alghan.

- Ol hatta ne aitylghan? Qazirgi geosayasy jaghdaydy jaqsy bilesizder ghoy. Resey men Ukraina arasyndaghy kiykiljin, әsirese reseylikterding arasynda antiukrainalyq kózqaras órship túr.

- Shyndyghyna keler bolsaq, ol hatta ne jazylghany, ne aitylghany maghan belgisiz. Degenmen sodan beri olar sol jaqpen júmys jasaytyn boldy. Ózderi jinalystar, siezder ótkizip túrady. Bizding óz ústanymdarymyz bar. Biz Qazaqstandaghy últtar arasyndaghy túraqtylyq, beybitshilik jolynda qyzmet etemiz. Al Reseyding óz pozisiyasy bar. Oghan bizding qatysymyz joq.

- Qazir olardyng sonynan qansha kazak erdi sonda?

- Ary ketse 15-20 adamnan aspaydy.  Sondaghysy 4 úiym ghana.

- Sizderde she?

- Bizding qatarymyzda býkil Qazaqstandaghy kazaktar bar. Biz Qazaqstan halqy Assambleyasymen, Talghat Mamashev myrza basqaratyn Dýniyejýzi qazaqtary qauymdastyghymen birlesip qyzmet etip kelemiz. Osy jaqynda, 22 qyrkýiek kýni Qazaqstandaghy etno birlestikter forumy ótti. Sonda deputat Vladimir Bojko jetekshilik etetin «Orys-slavyan-kazaktar» birlestigining sessiyasy boldy. Ol jerge biz de bardyq. Resmy tizimdelip, әlgi jiyngha qatystyq. Sol jerde Bojko myrza kazaktardyng atynan bizge emes, janaghy Shihotovqa sóz berdi. Men qarsylyq bildirip edim, Bojko pysqyrghan da joq. «Búl Assosasiyanyng ishki mәselesi» dep jyly jauyp qoydy.

- Bojko myrza Shihotovqa qatysty sot sheshimi shyqqanyn, onyng atamandyghy zansyz ekenin bile me?

- Bilgende qanday. Jaqsy biledi. Bile túra sóitti. Keyin bylay shyqqanda maghan: «Seni kim shaqyrdy?» dep doq kórsetti. Bojko - deputat. Zang shygharushy organnyng ókili. Zang boyynsha sot sheshimining Qazaqstan aumaghynda kýshi bar, oryndaluy tiyis. Sonda janaghy zandy shygharushy adamnyng ózi zandy belshesinen basyp, oryndamaytyn bolsa, qalghandaryna ne ýlgi kórsetpek?!

- Assosasiya Bojko myrzanyng basqaratyn úiymy ghoy sonda?

- IYә, dәl solay. Tipti bizge, tek bizge emes, barlyq siezge qatysushylargha Vladimir Karpovich ózi basqaratyn úiymnyng emes, Parlament blankasymen shaqyrtu joldaghan. Demek, qyzmettik mansabyn óz úiymynyng paydasyna qoldanghany da ras.

- Aynalyp kelgende Bojko men Shihotovtyng arasynda qanday da bir kelesimning boluy mýmkin demeksiz ghoy.

- Faktiler solay sóilep túr ghoy.

- Jaqsy. Al endi "sizderding úiym Konstitusiyany ózgertuge tyrysyp jatyr eken, sol ýshin Parlamentke úsynystar aitypty" degen sybys turaly ne deysiz?

- Búl turaly ótkende bir sayt jazypty. «Mine, kazaktar Konstitusiyany ózgertpek eken» dep. Bizding Konstitusiyany ózgertetindey esh qúqyghymyz, qúzyretimiz joq. Biz tek birli-jarym úsynysymyzdy aittyq. Onyng ózi sonau nauryzda, Parlament saylauy bolatynnyng aldynda aitylghan. Jana saylanatyn Parlamentke úsynys aitugha qúqymyz bar ghoy.

- Sonda naqty qanday mәseleler kóterildi?

- Ol jerde tek bizding kazaktardyng problemalary emes, ózge de etnikalyq úiymdardyng mәselesi sóz boldy.  Mәdeny birlestikter júmysyna qoldau kórsetu, Mәdeny ortalyqtar ashu sekildi problemalardy aittyq.

- Bizding elimiz - birneshe diaspora ókilderi túryp, ómir sýrip jatqan el. Búl jerde etnikaaralyq, últaralyq taqyryptargha kelgende óte múqiyat bolghanymyz jón ghoy. Sizding sózinizge qarasaq, qúrylghanyna 10 jyl tolghan QR Jetisu kazaktary odaghy jogharydaghy shataqtargha esh qatysy joq. Degenmen, jogharydaghy jayttardy odaqtyng búrynghy mýsheleri qozghap jýr ghoy...

- Ras. Tolyqtay qosylamyn. Jәne óz atymnan mynany aitqym keledi: Qazaqstannyng tynyshtyghyn, territoriyalyq tútastyghyn  búzudy kóksegen kez kelgen kazakty nemese basqasyn birinshi bolyp ózim ústap beremin. Maghan jәne bizding odaq ýshin elimizding tynyshtyghy kerek.

- Uaqyt aiyryp, súhbat bergeninizge raqmet!

- Sizderge de raqmet.

Súhbattasqan Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz

0 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1562
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2253
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3512