Júma, 29 Nauryz 2024
Qogham 7865 0 pikir 30 Mamyr, 2016 saghat 09:04

31 MAMYR. QAShANGhY «JAUYRDY JABA TOQIMYZ»?

31 mamyr – sayasy qughyn-sýrgin qúrbandaryn eske alu kýni. Qazaqstandyq aqparat qúraldarynyng osy kýni úsynatyn materialdarynyng auanyna, auqymyna kónilimiz tolmaytynyn jelide jylda jazatynymyz bar. Jazghanmen ne payda, jyl sayyn sol bayaghy taptauryn jol, óz jauyryn jaba toqyp, ózgening jarasyn jan auyrtu ýrdisinen esh janylghan emes. Áriyne, jel qaydan soqsa...

Ótken ghasyrdyng basynan bastap eluinshi jyldaryna deyin sozylghan týrli sayasy nauqandar, zúlmat-sýrginderding ashy zardabyn barsha kenes halqy tatty degenimizben, dәl qazaq halqy siyaqty ruhani, demografiyalyq apatqa, orny tolmas qasiretke úshyraghan birde bir últ joghy jәne ras. On altynshy, jiyrma birinshi, otyz ekinshi jylghy sýrginder men ashtyqta últymyzdyng ýshten eki bóligi opat boldy. Jiyrmasynshy, otyzynshy, qyrqynshy jyldardaghy jazyqsyz jazagha úshyrap qyrshyn ketken myndaghan últ qaymaqtarynyng taghdyryn oilaghanda jan týrshigedi.

Esti el, el bolamyn degen el – óz tarihynyng qasiretti betterin úrpaq sanasynda janghyrtyp, sabaq alugha shaqyryp otyrady. Búghan evreyler men armyandardyn, polyaktardyng is-әreketi aiqyn mysal. Bizding memleketimiz de kýntizbede arnayy kýndi belgilep, mәn berip otyrghany quanyshty, әriyne. Endeshe, «jauyrdy jaba toqyp» dep nege kónilimiz orta bolady?

Qazirgi Qazaqstanda qazaqtan ózge de kóptegen últ ókilderi mekendeytini, bayyrghy qazaq jerinde barlyghy «bir qoldyng salasynday, bir atanyng balasynday» tirlik keship otyrghanyna shýkir aitamyz. Olardyng әrqaysysynyng qazaq jerine keluining birneshe sebebi bar. Kavkaz halyqtary, polyaktar men nemister, qalmaqtar men kәrister t.b. – stalindik biylik tarapynan sayasy senimsiz halyqtar retinde tughan jerlerinen kýshpen kóshirilip, qazaq jerine toghytyldy. Odan beri talay su aqty, zaman ózgerdi, qogham ózgerdi. Zorlyqpen kóshirilgenderge tughan ólkesine, tarihy otandaryna oralugha mýmkindik tudy. Qazirgi múnda jýrgenderi – ata-babasynyng sýiegi jatqan jerden qazaq dalasyn artyq kórip, tirligine qolayly bolghany sebepti osy memleketting azamaty bolyp qaludy jón kórgender. Áriyne, olar tәuelsiz Qazaqstannyng nyghayyp, gýldenuine ýles qospay jýr, olar elimizding patrioty emes deuden aulaqpyz.

Sayasy qughyn sýrgin qúrbandaryn eske alu kýni bizding telearnalar materialdarynyng auany negizinen osy halyqtardyng ókilderimen súhbat qúryp, bastan keshken qiyn-qystau kýnderin eske aldyryp, aqyryna kelgende qazaq halqy men preziydentine raqmetin aitqyzugha qúrylatyny ras qoy. Búl – әriyne, dúrys, solay bolugha da tiyis. Alayda, bolsa bolmasyn Qazaqstan halqy assambleyasy kýni men Birinshi mamyrda, tipti Tәuelsizdik kýni men Nauryz merekesinde de osy bauyrlardy kóbirek kósiltip aluymyz jetpey me? Qasiret-qayghyny, kórgen qiynshylyqty salystyrugha bolmaydy, әriyne. Degenmen, kýshtep kóshirilip kelgen aghayyndardy qansha qatygez bolsa da, qyzyl biylik qazaqtar men ukraindar sekildi әdeyi ash qaldyryp aidalada qyrylyp qalsyn degen joq, jýk vagonyna tiyep aparyp, ózi ólmesting kýnin kórip otyrghan qazaq pen qyrghyzdyng moynyna ajyrghy etip artqany ótirik pe? Múny qazirgi shyghyp jatqan kóptegen filimder de aighaqtaydy.

Al qoldan úiymdastyrghan demografiyalyq apat saldarynan aldyndaghy malynan, talshyq etken dәninen airylyp ashtyqqa úrynyp, tughan jerinen bosa kóshken qazaqqa kimning jany ashyp edi? Ortalyq ólkedegiler ashtyqtan búralyp, isip-keuip japan týzde shybynday qyrylyp jatsa, shekaragha tayau ólkedegiler arghy bettegi atam zamannan beri túryp jatqan óz qazaghyna jetip, ólimnen aman qalyp, es jighany ras emes pe? Toqsanynshy jyldary shyqqan «Qyzyldar qyrghyny» atty jinaqty oqyghanda, sol jyldardyng súmdyq oqighalarynan tóbe shashynyz tik túrady!

Ótkendi orynsyz qazbalau emes, ótkenning óreskel isterinen sabaq alyp, býgingi, ertengi úrpaqty saqtandyru túrghysynda jadymyzda janghyrtyp otyruymyz kerek emes pe? Qyzyldardyng ashtyq qyrghynyna erekshe úshyraghan eki halyq bolsa, bireui – qazaq, bireui – ukraindyqtar. Kekildi aghayyndar siyaqty arnayy kýn belgilep, metropoliyadan aqyryp tendik súray almasaq ta, qolda bar mýmkindikti paydalanyp, súm zamanda súrausyz ketken múnlyqtarymyzdy nege osy kýni tebirene eske aludy aldynghy plangha shygharmaymyz?

Keybir qazaq tildi BAQ ókilderi orys tilindegi «velikiy djut» degen tikesti «úly jút», «úly ashtyq» dep pәruaysyzdyq tanytyp jýr. O zamanda bú zaman, qazaqtyng qynaday qyrylghany stalinshil-goloshekinshil qanisherler ýshin «úly» bolmasa, esi dúrys qazaq ýshin múnday epiytetting týkke de keregi joq.

Úzyn sózding qysqasy, dәl osy 31 mamyr kýni qazaq halqynyng basynan ótken qasiretti jyldargha basa mәn berip, qyrshyn ketken esilderimizdi layyqty egile joqtap, tәubagha keletin kýn qylayyqshy! Óz qotyrymyz túryp, ózgening shiqanyn shúqyghannan ne tabamyz? Óliske úrynyp, ózegi talyp jetken ózge últ ókilderining býgingi baquatty úrpaqtary renjimes, búghan. Siz ne deysiz, qandasym!

Asylbek Baytanúly

Abai.kz

0 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1578
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2272
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3590