Júma, 19 Sәuir 2024
Tajal-Ghazal 8678 0 pikir 29 Aqpan, 2016 saghat 11:51

JETIMDERDI JIHADQA DAYYNDAP JATQAN JOQPYZ BA?

Juyrda bir balalardyng әleumettik ýiinde (jartylay jetim nemese әke-sheshisining әleumettik jaghdayy tómen, ishimdikke salynghan otbasy balalary túrady) boludyng sәti týsti (Almaty). Jas әnshilermen birge últtyq muzykany nasihattamaq oiymyz әdirem qaldy (olardy shaqyryp, uaqyttaryn alghanym ýshin keshirim súraymyn). Óitkeni, sart-súrt әnderding әdettegishe mysy basyp ketti.

Bir mezgilde sol jerge barghan әldebir auqatty kompaniya men almatylyq uniyversiytetting studentteri jenil-jelpi dýniyelermen balaqaylardy "quantyp-aq" tastady. Satúr-sútyrgha bir elitken song últtyq ónerding qadiri qasharyn úqqan bizding ónerpazdar keyin qaray shegine berdi. Kishipeyildik tanytamyz dep tizgindi qoldan berip alghanymyzdy kesh úqtym... Endi tek qoshtasyp keri qaytu ghana qaldy. 

***

Aytpaqshy, arasynda balalar әn salyp, taqpaq aityp ónerlerin kórsetti. Óte әserli. Sosyn diny әnder de aitty. Ángime din degennen shyghady... Tәrbiyeshilermen, aspazshylarmen әngimelestik. Olar balalardy din arqyly tәrbiyeleytindikterin algha tartty. Ondaghy әiel bitkenning barlyghy da hidjap kiyip, oramalmen túmshalanghan. Memlekettik mekeme sanalatyn múnday oryndarda diny nasihat jasaluy qanshalyqty zandy? Jalpy balany dinmen tәrbiyeleu qanshalyqty dúrys? Onyng ómirlik qaghidalary, tanym-týsinigi qalyptaspay jatyp dinmen "basyn qatyru" ertengi shynayy bilimnen, zayyrly qoghammen "araz" dýmshe moldalardy tudyrmay ma? Ata babamyz balany ejelden últtyq qúndylyqtarmen tәrbiyelegen bolatyn. Besik jyrynan bastap, batyrlar jyryna deyingi aralyqta qanshama qazynaly halyq múralary bar ekenin balalar ýiindegiler bile bermeytin tәrizdi.
Úl balalargha arnap arnayy demeushiler qos qabatty jataqhana salyp beripti. Ishi saltanatty sarayday (qyzdar nege tys qaldy eken?). Búl batpan qúiryqtyng artynda kimder túr degen saual sanamyzda sayrap shygha keldi. Bәlkim, biz qatelesip te túrghan shygharmyz. Biraq, ishki týisik әldenening dúrys baghytta emes ekenin sezdirdi. Bir kezderi diny aghymdar abaqty-týrmelerge kirip, qylmyskerlerdi óz iydeyalaryna baghyndyryp edi. Onyng aqyry Aqtaudaghy týrme ishindegi atys-shabyspen bitti. Sodan keyin ghana týrme ishinde jappay salynghan meshitter jabyldy. Uniyversiytet pen kolledj jataqhanalaryna teris aghymdar qúrban ait, oraza merekelerinde dastarhan jasap, auyldan auyzdaryn ashyp kelgen ashqúrsaq jastardyng sanasyn ulap jýrgeni búrynnan belgili jayt. Diny aghym jetekshilerimen ýlken auditoriyalarda kezdesuler úiymdastyratyn jaghdaylaryn da estip-bilip jýrmiz.  Jastargha aghymdar turaly týsindirip jatqan eshkim joq. Ásirese, sport salasynda jýrgen jastar diny sektalardyng qúryghyna tez týsip jatqandyghyn angharu qiyn emes. Qylmyskerler men sportshylardyng «júmaqpen», «qor qyzymen» bastaryn ainaldyryp, «robat-mashina», qanisher әsker retinde qoldanudy kózdeytin tәrizdi. Sonymen qatar, elimizde jekemenshik diny balabaqshalar barshylyq ekeni kópshilikke ayan... Al endi aghymdar balalar ýii men jetimhanalargha auyz salghan siyaqty. Nege deseniz, ata-ana meyirimin sezinbegen jetim balalar "shash al dese, bas alatyn" naghyz qajetti qúral emes pe? Onyng ýstine, ómirge ókpeli balalar jan әlemine qajetti jylylyqty aghymdardan alyp otyrghan song olar ýshin "ot keship", "janpidagha" baru sóz bolyp pa? Qara basymyzdyng qamyn emes, ertengi balalarymyzdyng bolashaghyn oilasaq, jetimder men balalar ýilerin diny aghymdardan saqtauymyz kerek. Oghan tiyisti memlekettik organdar júmyluy kerek dep esepteymin. Barlyq jetimder men balalar ýii diny túrghydan qadaghalanuy qajet. Búl bir jaghynan balalardy ziyandy aqparattardan qorghau bolyp tabylady. 

Kenes ýkimeti túsynda bizding últtyq qúndylyqtarymyz taghdyr tәlkegine úshyrady. Ata-baba dәstýrin ústaghan qazynaly qarttar kózden búlbúl úsha bastady. Tәuelsizdikting alghashqy jyldary diny aghymdar elding ruhany susap otyrghandyghyn paydalanyp, osynau ruhany súranysty dinmen toltyrugha tyrysty. Sektalar óz iydeyalaryn týrli qylmystar, ishimdik, nashaqorlyqqa qarsy kýres retinde nasihattady. Sonyng saldarynan bir ottan qashqan jastar ekinshi bir otqa týsip, ózderining tól tarihy sanasy men dýniyetanymynan airylyp qalyp jatty. Últty joi ýshin әueli onyng últtyq erekshelikterin qúrtu kerek ekenin biletin aghymdar mynjyldyqtar boyy sýzgiden ótken halyq múrasyna auyz saldy. Salt-dәstýrlerimiz bizding jerimizding erekshe tabighatyna, últymyzdyng tabighy bolmysyna say súryptalyp, ruhany ilim-bilim retinde әbden ornyqqan. Osynau tereng ilim-bilimning filosofiyalyq syryn osy kýnge deyin ashyp kórsete almay, ózimiz tany almay kelemiz. Bar baylyghymyzdy baghalamay aghymdardyng dogmalaryna aldanyp, óz tamyrymyzgha ózimiz balta shauyp jatqandyghymyzdy týsine bermeymiz.

Bir kezderi "Últtyq mәdeniyet" pәnin bilim baghdarlamalaryna engizu mәselesin kótergen edik. Jahandanu, týrli iydeologiyalyq qaqtyghystar uaqytynda qazaqty últ retinde saqtaytyn, tek islamdyq qana emes, týrli-týrli jahandyq diny aghymdargha qarsy qorghanysh bolatyn salt-dәstýrlerimiz ekenin úmytpasaq eken.

Arman ÁUBÁKIR

Abai.kz

0 pikir