«Merki ónimderi» kooperatiyvi Jambyl oblysy Merki audanyndaghy 42 auylsharuashylyghy kәsipkerlerining basyn qosty. Olar audan sharualarynyng týrli problemalaryn sheshumen qatar,  sýt ónimderin eksporttaudy josparlap otyr.

Biylghy jyly elimizde auylsharuashylyghy subektilerin  kooperativterge biriktiru erekshe qarqyn aldy. Aytalyq, Jambyl oblysynda  sharua qojalyqtaryn biriktirgen birneshe kooperativ qúrylsa, al onyn  eng auqymdysy Merki audanynda boy kóterdi. Osy  «Merki ónimderi» óndiristik kooperatiyvi ónirdegi iri sýt klasterine ainaludy kózdep otyr.  Osy jәne ózge de mәselelerding jay-japsaryn  «Merki ónimderi» AÓK-ning diyrektory Dastan Aytýlenov myrza óz  súhbatynda aityp berdi.

–  Qazirgi tanda elimizde sýt klasteri  damy bastady.  Osy orayda atalghan salany ilgeriletuge kooperasiyalar qanday ýles qosa alady?

  -  «Merki ónimderi» auylsharuashylyghy óndiristik kooperatiyvi kәzirding ózinde  Qazaqstannyng sýt klasterin kooperasiyalar arqyly damytugha bolatynyn dәleldedi. Bizde oghan qajet alghysharttardyng bәri bar. Yaghny ónirdegi sýt fermalary men sharua qojalyqtary kooperativterge birige otyryp, osy salanyng qordalanghan problemalaryn sheship,  qúqyqtyq-qújattyq mәselelerin birge retteuge mýmkindik aldy. Óitkeni, jeke sharualargha óz ónimderin naryqqa shygharu qiyn, әri tiyimsiz. Sonymen birge, olargha memleket tarapynan kómek alu, qajetti mamandardy ústap túru da onay emes. Sharualar  iyeligindegi maldardy qadaghalaugha, seleksiyalyq júmystardy atqarugha da kýshi jete bermeydi.  Sondyqtan osynday júmystardy jenildetu ýshin sýt óndiretin sharua qojalyqtary  kooperativterge birigude.

– «Merki ónimderi» AÓK-ning qazirgi tanda atqaryp jatqan júmystaryna kenirek toqtalyp ótseniz.

- «Merki ónimderi» óndiristik kooperatiyvi Merki audany kólemindegi sýt óndirushilerding shiykizattaryn qabyldap, naryqqa shygharugha kómek kórsetude. Qazirgi tanda qatarymyzda 42 kәsipkerlik bar.  Óndiristik kooperativ retinde 2015 jyldyng 30 qarasha kýni qúrylyp, biylghy «Auylsharuashylyghy kooperasiyasy turaly»  jana zang qabyldanghannan keyin «Merki ónimderi» auylsharuashylyghy ónimderi kooperatiyvi bolyp qayta tirkeuden ótti.

Osylaysha kooperativ jana zang shenberindegi damu mýmkindikterine qol jetkizip, aimaqtyq sýt klasterining tynysyn keneytti. Qazaqstandaghy sýt klasterindegi negizgi mәsele – ónimdi satu jәne qayta óndeu ýshin shiykizat qabyldaytyn óndirushilerding jetkiliksizdigi. Sondyqtan «Merki ónimderi» kooperatiyvi eng aldymen shiykizat qabyldaytyn óndiris oryndarymen túraqty baylanys ornatyp, ózderi de sýt ónimderin qayta óndeudi jýieli týrde qolgha aluda. Sýt klasterindegi óndiristik kooperasiyalardyng tiyimdiligi sol, sharualar shiykizatty  ózderine qolayly, jalpygha ortaq baghada sata alady. Sóitip olar bastapqy shiykizattyng qúnyn bir dengeyde ústap túrady.  Bizding kooperativtegi 5-6 sharua qojalyghy jem-shóp dayyndap, kooperativ ishindegi ózge sharualargha  arzan baghagha satady.  Jәne kooperativ mýsheleri ortaq tehnikany paydalanyp, ortaq mamandardyn, zootehnikter men mal dәrigerlerining kómegine jýgine alady. Mәselen, mal dәrigerin jaldau jekelegen sharua qojalyqtaryna qiyndyq tudyrsa, al kooperativtegi tórt-bes mal dәrigeri barlyq sharua qojalyqtarynyng maldaryn emdep, seleksiyalyq júmystarmen ainalysady.  Sharua qojalyqtarynan jinalghan shiyki sýt óndirushi kәsiporyndargha jetkizip otyramyz nemese ózimiz qayta óndeu arqyly sauda oryndaryna  túraqty týrde shygharamyz.

– Jogharyda auylsharuashylyghy kooperatiyvi turaly jana zang ayasynda jana mýmkindikterge qol jetkizdik dep aityp qaldynyz.  Jana zang kooperativterge qanday mýmkindikter beredi? 

 - Biylghy qabyldanghan «Auylsharuashylyghy kooperatiyvi turaly zan» ayasynda «Merki ónimderi» kooperasiyasynyng   qúqyqtyq jәne qújattyq júmystaryn bir jýiege keltirdik.  Jana jarghy jasap, kooperativting qúqyqtyq qarym-qatynastary zang ayasynda jýrgiziletin boldy. Yaghni, búryn kooperativterge jeke túlghalar ghana mýshe bola alatyn bolsa, jana zang boyynsha zandy túlgha da, jeke túlgha da mýshelikke qabyldanady.  Sonymen birge, qazir kooperasiyanyng qosalqy mýshesi retinde ýlken óndiris oryndarymen birlesip júmys jasaugha mýmkindigimiz bar.    Qabyldanghan jarghygha sәikes, kez-kelgen sharua újymnyng mýsheligine óte alady. Árbir sharuanyng qúqyn qorghaytyn erejeler bar.  Jarghygha say, kooperativting әrbir mýshesi jyl sonynda enbek kólemine qaray ózine tiyesili enbek ótemin ala alady.  Kooperativting negizgi ústanymy –sharua qojalyqtarynyng qabyldanuyna jәne mýshelikten shyghuyna erkindik beru. Úiymdastyru jәne basqaru ashyq әri demokratiyaly týrde jýrgiziledi.  

–  Jergilikti sharualardyn  kooperasiyagha biriguge yntalary qanday?

-  Áriyne, bastapqyda týsinispeushilikter boldy.  Biraq,

jergilikti audan әkimdigining kómegimen audandaghy sharua qojalyqtaryn jinap, jinalystar ótkizdik.  Kooperativting róli men manyzdylyghyn týsindiru baghytynda «Atameken» ÚKP  ókilderining ónirlerde  atqaryp otyrghan júmysynyng nәtiyjesinde, halyqtyng qyzyghushylyghy artyp, taghy 15 jeke sharua qojalyghyn iriktep, qatarymyzgha qabyldadyq.  Kooperasiya júmysynyng tiyimdiligin bayqaghannan keyin, óz erkimen bizge qosylugha niyet bildirgen sharualar kóbeyip, býgingi tanda sanymyz 42- ge jetti. Áli de qatarymyz arta týseri sózsiz.

- «Merki ónimderi» AÓK-ning aldaghy uaqytqa arnalghan josparlary qanday?

- «Atameken» ÚKP-nyng kómegimen ýsh baghyttaghy memlekettik qoldaugha ie bolghaly otyrmyz.  Birinshisi, «Atameken» ónirlik kәsipkerler palatasy kooperativ qúramyndaghy iri qara maldy asyldandyru jónindegi úsynysymyzdy birden qoldap, oblystyq atqarushy biylikke jetkizuge arqau boldy. Endi budjetten 580 mln tenge bólingeli  jatyr.  Búl qarajatqa tәuligine 8-9 litr sýt beretin asyl túqymdy 1000 bas iri qara malyn satyp aludy josparlap otyrmyz.  

Ekinshiden, «Yrys» baghdarlamasy boyynsha  kooperasiyagha qaraytyn 100 iri qarasy bar 7-8 ferma ashylatyn bolady. Ýshinshi baghyt boyynsha  Merkidegi eski sýt zauyty kýrdeli jóndeuden ótip, jana qondyrghylarmen jabdyqtalady. Ne bolmasa jana sýt zauyty  salynyp, iske qosylady.  Búl zauyt  kooperasiya qúramyndaghy sharua qojalyqtarynyng shiykizatyn qabyldap, sýt jәne sýt ónimderin qayta óndeumen ainalysady.  Zauyt kýnine 50 tonna sýt qabyldap, 50 týrli ónimdi eksportqa shygharugha qauqarly bolmaq.  Sonday-aq,   ónirdegi ózge de sharualardyng shiykizattary satyp alynady dep kózdelude.  Qazir jobanyng barlyq smetalyq qújattary dayyn, zauyt orny da belgilenip qoyghan.  Endi ministrlikting jobany naqtylauyn kýtip otyrmyz. Jana zauyt iske qosylsa, 300-ge juyq jana júmys oryndary ashylyp, audan agrosalasynda  tyng serpilis bolar edi. 

– Súhbatynyzgha raqmet!  Isterinizge tabys tileymiz! 

Abai.kz