Júma, 29 Nauryz 2024
Janalyqtar 6946 0 pikir 29 Nauryz, 2016 saghat 14:56

KÓPTILDILIK – UAQYT TALABY, EL BOLAShAGhY

HH ghasyrda bastalghan memleketter men qúrlyqtardyng sayasi, ekonomikalyq, mәdeny aralasuy HHI ghasyrda búrynghydan da keremet qarqynmen óristep, tútas planetanyng tynysy men tirshiligi barshamyzgha sonshama jaqyn, sonshama tanys bolyp, jer sharynyng taghdyry ortaq adamzat taghdyry ekeni búrynghydan da aiqyndala bastady. Adamzat balasynyng osylaysha etene aralasuy, tym jaqyndasuy, әlbette, ózara tildik týsinistikti qajetsinedi. Álemning әr aluan tarapta aralasuy men birigui ýshin ortaq halyqaralyq til - esperanto tili  oilap tabylyp, ol biraz uaqyt nasihattyng sanyna ainaldy. Tipti, kóptegen elderde osy jasandy tilding kurstary ashylghany da sol kezenning kuәgerlerine mәlim. Biraq varshavalyq Lazari Zamengof  alghash 1887 jyly oilap tapqan búl til jasandy bolghan sebepti de býkiladamzattyq qatynas qúralyna ainala almady.

Ghalamda barshasy da tabighy súryptaudan ótetin siyaqty dýniyejýzilik qatynas qúralyna ainalyp otyrghan qazirgi aghylshyn tili de osynday ekonomikalyq, sayasy súryptau kezeninen ótti deuge bolady. Áriyne, adam tirshiligining barlyghy derlik qajettilik pen súranysqa tәueldi. Janalyqty qajettilik jasaydy, súranys qay qúbylystyng bolsyn auqymyn anyqtaydy. Ony, әlbette, negizinen kelgende, adamzat tirshiligining ómir sýru qaynary – materialdyq sana aiqyndamaq. Osylardy jiktey kelgende, biri tarihtaghy, ekinshisi qazirgi kezendegi eng iri qos imperiyanyng tili – aghylshyn tili aldynghy qatargha shyqty. Bәlkim, jahandatudyng qarqyny bir ghasyrgha erterek bolghanda aghylshyn tilining ornyna fransuz tili shyghar ma edi?! Alayda, bәigening basy da, bәsi de Úlybritaniya men Amerika Qúrama Shtattarynyng negizgi tiline búiyrdy. Búl - jeke últtardyng nemese әldebir yqpaldy túlghalardyng úigharymy emes, tarihtyng úigharymy.

Adamzat alysa kelip, ayaghynda aralasugha bet búrghan HH ghasyrdyng sonyna qaray tәuelsizdik alghan Qazaq eli tәuelsizdik tanyn qarsy alghanda, egemendik tuyn tikkende osynday әlemdik aralasu bastalyp ketken bolatyn. Sondyqtan tәuelsizdik biz ýshin qalay manyzdy bolsa, ony bekitu sonday manyzdy boluymen birge bargha aldanbay, qoldaghygha maldanbay adamzat kóshining tórine úmtylu bizge múrat boldy. Osy sәuleli múrat pen bayandy baghyttyng bastauynda túrghan Qazaqstan Respublikasynyng túnghysh preziydenti, Elbasy Núrsúltan Ábishúly Nazarbaev ózining ekonomika, әleumettik, sayasy salalardaghy óristi reformalarmen birge Qazaqstannyng әlemdik alamanda oza shabu ýshin bilim men ghylymnyn, tehnologiyanyng elimizde keng aidyngha bet almaghy – halyqaralyq tәjiriybelerdi iygeru dep úghyndy. Múnday iygeru jekelengen nemese tandalynghan túlghalardyng ghana ýlesi emes, barshanyng da atsalysatyn alany bolghan song ýshtúghyrly til sayasatyn úsynyp, ony ýnemi bayandy etuge kýsh salyp keledi.

IYә, qazaq balasy ózge júrttar siyaqty osynau qazynaly atamekeninde әlemdik sybaghadan tys qalmauy tiyis.  Núrsúltan Ábishúlynyn: «Bizding úrpaq aldynda babalar qol jetkizgen iygilikterdi saqtau, qayta qalpyna keltirilgen memlekettigimizdi nyghaytu jәne dýniyejýzilik qauymdastyq talaptaryna say jana sapalyq dengeyge qóterilu mindeti túr» degen sózi Qazaqstannyng damuyndaghy dәstýr men janashyldyqtyng araqatynysyn jaqsy anghartady. Yaghni, elimiz ózining tól qasiyetterin saqtaumen birge adamzattyng jana zamanghy jasampazdyq múrattarynda negizge almaghy jón bolmaq. Zymyran uaqyt pen damudyng qarqyny osyny tileydi. Eger egemen elimiz kóshten qalmasyn, óz ýlesinen qaghylmasyn desek, osy baghyttaghy júmystargha júmylghanymyz abzal, qadirmendi aghayyn. Baghzy babalarymyz: «Jeti júrttyng tilin bil» degende aralasudy, kóp qatarly boludy aitqan. Sol atalar aqyly dәl qazirgi uaqytta airyqsha kókeykesti. Álemning janalyghynyng mol qory aghylshyn tilinde bolghandyqtan biz de osy tildi biluge, úrpaghymyzgha ýiretuge kýsh salghanymyz jón. Ol ózindi úmytyp ózgelerding shalghayyna jarmasu emes, jahandyq ýrdisting jayy men japsary osylay etudi tileydi. Mәsele, óreli oi, óristi bastamanyng dabyra nauqanshyldyqqa ainalmauynda, kәsiby túlghalardyng memlekettik júmysty sәtimen atqaruynda.

Gharifolla Esim

QR ÚGhA akademiygi,

Memlekttik syilyqtyng laureaty

Abai.kz

0 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1582
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2281
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3616