Júma, 19 Sәuir 2024
Mәiekti 6499 0 pikir 1 Sәuir, 2016 saghat 10:32

NAZARBAEV: ÁLEMGE TAGhY QAUIP TÓNIP TÚR

Qazaqstan preziydenti Núrsúltan Nazarbaev AQSh-tyng Vashington qalasynda AQSh-tyng qogham jәne sayasy qayratkerlerimen kezdesti dep habarlaydy Aqordanyng baspasóz qyzmeti.

Kezdesuge qatysushylar aldynda sóz sóilegen memleket basshysy osy dialogty úiymdastyrghany ýshin Qorgha alghys aitty jәne búl institut ghasyrdan astam uaqyt boyy halyqaralyq qatynastardyng damuyna eleuli ýles qosyp kele jatqanyn atap ótti.

Qazaqstan preziydenti qazirgi zamanghy әlem qúrylymynyng problemalary men  Qazaqstannyng halyqaralyq arenadaghy róline qatysty oi-pikirin ortagha saldy.

Núrsúltan Nazarbaev jiyrmasynshy jәne jiyrma birinshi ghasyrlar toghysyndaghy shiyrek ghasyrdyng auqymdy tarihy ózgerister dәuiri bolghanyna, búdan 25 jyl búryn Qazaqstannyng tәuelsiz memleket retinde ómir sýre alatyny kýmәn tudyrghanyna nazar audardy.

"Bizge jana memleketti «nólden» bastap qúrugha, josparly әkimshilik jýieden naryqqa, totalitarizmnen demokratiyagha kóshuge tura keldi. Qysqa uaqyt ishinde memlekettilikti nyghaytu, zamanauy naryqtyq ekonomika qúru jәne qoghamdy janghyrtu jóninde zor júmystar atqaryldy", – dedi memleket basshysy.

Núrsúltan Nazarbaev elimiz jýzege asyryp jatqan «100 naqty qadam» Últ jospary turaly da aitty.

"Jospardy jýzege asyru HHI ghasyrda barynsha tengerimdi sayasy jýiesi, damyghan azamattyq qogham instituttary men bilimge negizdelgen ekonomikasy bar Qazaqstandy qúrugha baghyttalady", – dedi memleket basshysy.

Sonymen qatar, Qazaqstan preziydenti elimizding jahandyq antiyadrolyq qozghalysqa qatysuy mәselesine de egjey-tegjeyli toqtaldy.

"Ortalyq Aziyada yadrosyz aimaq qúru arqyly biz ornyqty әlem geografiyasyn qalyptastyrugha shaqyramyz. Búl – Euraziyada, Latyn Amerikasynda jәne Afrikada alty yadrosyz aimaq kenistigin keneytu degen sóz. Tómen bayytylghan uran bankin Qazaqstanda ornalastyru turaly MAGATE-men kelisimge 2015 jyly qol qoyyluy manyzdy qadam boldy. Búl – jahandyq auqymdaghy oqigha. Álem ony atomdy qauipsiz әri beybit maqsatqa paydalanu isindegi manyzdy shara retinde baghalauy tiyis", –dedi Núrsúltan Nazarbaev.

Memleket basshysy Irannyng yadrolyq baghdarlamasy jónindegi halyqaralyq kelissózder ýderisine Qazaqstan әrdayym qoldau kórsetip, oghan is jýzinde qomaqty ýles qosqanyn atap ótti.

Qazaqstan preziydenti bizding el Jahandyq yadrolyq qauipsizdik jónindegi sammitterge belsene qatysudy manyzdy sanaytynyna nazar audardy.

"Ajal sebetin qarulardy gharysh kenistiginde, әlemdik múhit tabany men beytarap sularynda, sonday-aq Arktikada ornalastyrugha tyiym salatyn irgeli sheshimder qabyldaytyn uaqyt keldi. Ghylymy janalyqtardy jappay qyryp joy qarularynyng jana týrlerin jasaugha qoldanudy tyn jónindegi halyqaralyq kelisim men BÚÚ reestrin әzirlegen jón", – dedi Núrsúltan Nazarbaev.

Memleket basshysy Jahandyq antiyadrolyq qozghalys qúrudy manyzdy mindet retinde atady.

"Qazaqstan bastamashylyq etken, halyqaralyq qoldaugha keninen ie bolyp kele jatqan «ATOM» halyqaralyq jobasy osy maqsatqa arnalghan. Yadrolyq synaqtargha qatysty barshagha birdey tyiym salu turaly sharttyng kýshine enuine atsalysu jónindegi 9-konferensiyanyng teng tóraghasy retinde Qazaqstan onyng tolyq әmbebaptanuyn qamtamasyz etuge kýsh saluyn jalghastyra beredi", – dedi Qazaqstan preziydenti.

Núrsúltan Nazarbaev qazirgi zamanghy halyqaralyq qauipsizdikting ózekti mәselelerine de toqtaldy.

"Adamzat HHI ghasyrgha beybitshilik pen jahandyq yntymaqtastyqtyng jana dәuiri retinde ýmit artty. Ókinishke qaray, barynsha qauipsiz jәne túraqty әlem qalyptastyru mýmkindigin jiberip aldy. Álemge taghy qauip tónip túr, ony elemeuge bolmaydy. Búl qater – jahandyq auqymdaghy joyqyn soghys", – dedi memleket basshysy.

Qazaqstan preziydenti 1968 jyly qol qoyylghan Yadrolyq qarudy taratpau turaly shart óz maqsatyn oryndap otyrmaghanyn, al jahandyq oiynshylar arasyndaghy senim daghdarysy yadrolyq qaru qoldanudy boldyrmau kepildigining әlsireuine әkele jatqanyn aitty.

"HHI ghasyrdyng eng ózekti mәselelerining biri yadrolyq terrorizm qateri men yadrolyq jәne radioaktivti materialdardyng zansyz ainalymy bolyp otyr. Álem әldeqayda qauipti әri boljausyz jana yadrolyq ghasyrgha qaray jyljyp keledi. 60 jyldan astam uaqyt búryn әigili ghalymdar A.Eynshteyn men B.Rassel maniyfest jariyalap, «Adam úrpaghy joyyla ma әlde adamzat soghystan bas tarta ma?» degen manyzdy saual qoydy. Soghysty joy adamzat órkeniyetining eng kýrdeli mindeti bolyp otyr. Biraq odan basqa jol joq", – dedi Núrsúltan Nazarbaev.

Memleket basshysy búl maqsatqa jetu ýshin әlem damuynyng paradigmasynda sapaly da tereng ózgerister jasau, әlemning barlyq kóshbasshylarynyng sayasy erik-jigeri men barlyq memleketting kýshin júmyldyru qajettigine senimdi ekenin aitty. Qazaqstan preziydenti osy mindetterdi sheshu jolynda elimiz qabyldap jatqan sharalardy atap ótti. Olardyng qatarynda Jahandyq strategiyalyq bastama – 2045 Josparyn әzirleu bastamasy, halyqaralyq qúqyq qaghidattaryn quattaugha jәne senimdi qalpyna keltiruge baghyttalghan BÚÚ-nyng joghary dengeydegi halyqaralyq konferensiyasyn shaqyru jónindegi úsynys, BÚÚ ayasynda halyqaralyq terrorizmge jәne ekstremizmge qarsy is-qimyldyng birynghay jahandyq jelisin qúru, Belarusi, Qazaqstan, Resey jәne Ukraina liyderlerining Minsk kezdesuin, sonday-aq «normand tórttigi» kelissózderin úiymdastyrugha yqpal etu sharalary bar.

Memleket basshysy jahandyq daghdarystyng sebebi әlemdik ekonomika men qarjy jýiesining ózeginde jatqan olqylyqtarda ekenine senimi ekenin aitty.

"Tórt jyl búryn biz barlyq elderding daghdarysqa qarsy kýsh-jigerin júmyldyrugha baghyttalghan «G-Global» bastamasyn úsyndyq. Álemdik damu problemalaryn 8 nemese 20 memleket emes, býkil halyqaralyq qoghamdastyq sheshui tiyis. «G-Global» ayasynda Astana ekonomikalyq forumynda keninen qoldau tapqan Dýniyejýzilik daghdarysqa qarsy jospar әzirlendi", – dedi Qazaqstan preziydenti.

Sonymen qatar Núrsúltan Nazarbaev bizding el óz kandidaturasyn BÚÚ Qauipsizdik kenesining 2017-2018 jyldardaghy túraqty emes mýsheligine úsynghanyn eske saldy jәne ol qoldau tabady dep senetinin aitty.

Memleket basshysy Euraziya ónirining damuyna qatysty da óz oilaryn ortagha saldy.

"Euraziya óniri – әlemdik sayasattaghy negizgi geosayasy jәne geoekonomikalyq faktor. Búl jerde Qytay men Resey, AQSh jәne Euroodaqtan bastap, Ýndistan, Iran jәne Týrkiyagha deyingi barlyq jahandyq oiynshylardyng mýddeleri toghysyp otyr. Ónirdegi qaqtyghys yqtimaldyghyn yntymaqtastyq pen yqpaldastyqty terendetu arqyly azayta otyryp, ónirlik ýderisterdi syndarly arnagha búru óte manyzdy. Sondyqtan da men Birikken Euraziyalyq ekonomikalyq kenistik qúrudy úsyndym", – dedi Qazaqstan preziydenti.

Núrsúltan Nazarbaev Euraziyalyq ekonomikalyq odaqtyng qyzmeti turaly aityp berdi.

"Búl – tauar, qyzmet, kapital, enbek resurstary qozghalysynyng birynghay erejeleri bar ekonomikalyq birlestik. KSRO-ny qayta qúru turaly әngime mýlde joq ekenin atap aitqym keledi. «Qyrghiqabaq soghystyn» osy stereotipterinen arylu kerek. Olar bolashaqqa kóz jiberuimizge kedergi keltiredi. Euraziyalyq ekonomikalyq odaq – tek ekonomikalyq joba", – dedi memleket basshysy.

Qazaqstan preziydenti biyl elimiz ben AQSh arasynda diplomatiyalyq qatynastar ornatylghanyna 25 jyl toluymen erekshelenetinine nazar audardy.

"Qauipsizdik jәne yadrolyq  qaru taratpau – yntymaqtastyghymyzdyng uaqyt synyna ótken túghyrnamasy. Biz halyqaralyq qauipsizdik salasyndaghy manyzdy qadamgha ainalghan Yadrolyq qauipsizdik sammiytin ótkizu turaly Vashingtonnyng bastamasyn tolyq qoldadyq", – dedi Núrsúltan Nazarbaev.

Sonynda memleket basshysy elimiz yadrolyq qarusyzdanu jәne yadrolyq qaru taratpau salasynda kýsh-jiger júmsauyn tabandy týrde jalghastyra beretinin aitty.

"Bolashaq turaly oilaghan kezde men búrynghy KSRO-dan bizge múra bop qalghan eng songhy yadrolyq zaryad Qazaqstan aumaghynan әketilgen tarihy datany – 1995 jylghy 24 sәuirdi jii eske alamyn. Eki jýz jyl búryn AQSh preziydenti Avraam Linkolin: «Jauapkershilikten býgin jaltaru arqyly odan erteng de qútyla almaysyn» degen eken. Ondaghan jyldar boyy jer titiretken  jarylystardan japa shekken halqymnyng mún-zaryn sezinip, qoldauyna sýiengen men yadrolyq qarudan ada әlem turaly armangha riyasyz senemin", – dep týiindedi Qazaqstan preziydenti.

Núrsúltan Nazarbaev sózining sonynda kezdesuge qatysushylardyng birqatar súraqtaryna jauap berdi.

Abai.kz

0 pikir