Beysenbi, 28 Nauryz 2024
Alashorda 5770 0 pikir 1 Qazan, 2015 saghat 02:00

QAZAQ HANDYGhY TURALY ELBASY NE DEDI?

Qazaq handyghynyng 550 jyldyghyn atap ótip jatqan tústa Preziydent Nazarbaev tarihymyzdyng tym terendigine mәn berip bylay degen bolatyn:

«Qazaq handyghy búdan bes jarym ghasyr búryn ghana shanyraq kóterse de, Euraziyanyng úly dalasynda ornaghan arghy dәuirdegi saq, ghún, ýisin memleketterinin, bergi zamandaghy Úly týrik qaghandyghy, Deshti Qypshaq pen Altyn Orda memleketterining zandy múrageri boldy».

Mine, osy sózge endi tarihshylar den qoyyp, Elbasynyng sózin memlekettik tarihtyng dәpterine engizip, dәiektey týsui kerek shyghar degen oidamyz. Sonymen, Qazaq handyghynyng 550 jyldyghyna baylanysty Elbas taghy qanday oilar aitty. Oqyp kóreyik:  

 

Qúrmetti hanymdar men myrzalar!

Mәrtebeli meymandar!

 

Qazaq handyghynyng 550 jyldyghyna jinalghan barsha qauymdy býgingi torqaly  toymen shyn jýrekten qúttyqtaymyn!

Býkil әlemdi daghdarys jaylap, damyghan elderding ózderi ýlken ekonomikalyq kýizeliske úshyraghan mynau almaghayyp zamanda alys-jaqyn aghayynnyng basyn qosyp, Qazaq handyghynyng 550 jyldyq úlan-asyr toyyn ótkizuding ózining erekshe sebepteri bar. Býgingi toy, eng aldymen, batyr babalarymyzdyng biyik ruhyna taghzym etu jәne taghdyrdyng san aluan qiyndyqtarynan sýrinbey ótken ata tarihynan taghylym alu ýshin ótkizilip otyr.

Kenes Odaghy zamanynda Qazaqstan mektepterinde oqushylar «KSRO tarihy» atty ortaq oqulyqtan bilim aldy. Sondyqtan, jas úrpaq ata tarihynan mýlde alshaqtap qaldy. Onyng ýstine Qazaq handyghynyng shanyraghyn kóterip, aibynyn asyrghan úly handarymyz ben danqty batyrlarymyzdyng esimderi birtindep el jadynan óshirile bastady. Óz ishimizden shyqqan olardy jamandaghyshtar qúrmetke bólendi. Elimizde hannyn, ne batyrdyng eskertkishi túrmaq, olardyng atynda bilim men mәdeniyet nysandary, kerek deseniz, jalghyz-jarym kóshe de bolghan joq. Qazaq handarynyng aty atala qalghan jaghdayda olargha ýstem tap ókili retinde kelensiz bagha berilip, qisynsyz aiyp taghyldy. Búl turaly aqyn Ghafu Qayyrbekov kezinde: «Basqanyng patshasynyng bәri jaqsy. Nelikten bizding handar jaman bolghan?» dep ashyna jazghan bolatyn. Últ jadynyng tamyryna balta shabugha arnalghan osynday súrqay sayasattyng nebәri shiyrek ghasyr búryn oryn alghanyna senuding ózi qiyn. Biraq kenes zamanynyng ashy shyndyghy dәl osynday bolatyn.

Tәuelsizdik qazaq halqynyng óshkenin jandyryp, ólgenin tiriltti. Almaty men Astanada, oblys ortalyqtary men iri eldi mekenderde Kerey men Jәnibek, Abylay men Ábilqayyr siyaqty әigili handarymyzdyn, Qabanbay, Bógenbay, Nauryzbay batyrlardyng enseli eskertkishteri boy kóterip, olardyng esimderi eldi-mekenderge, joghary oqu oryndary men mektepterge berildi. Babalardyng erlik pen kýreske toly ónegeli ómir joldary jayly tom-tom ghylymy enbekter men әdeby shygharmalar jazyldy. Tәuelsizdikpen birge oralyp, úrpaghyna úlanghayyr qonys qaldyrghan batyr babalarymyzdyng biyik ruhy qazaqtardyn, әsirese, jana buynynyng arasynda asa zor patriottyq órleu tughyzyp, últ tarihyna degen maqtanysh sezimin úyalatty.

Qazaq, Júban aqyn aitqanday, «myng ólip, myn  tirilgen» halyq.  Birligi jarasqanda danqy asyp, biylikke talasqanda berekesi qashqan. Barshagha belgili, bayyrghy babalarymyz bórili bayraq ústap, Baykaldan Balqangha deyingi alqapty erkin jaylaghan. Kógimizde jelbiregen altyn kýn astynda qyrany qalyqtaghan tuymyz memlekettigimizding ýzilmey jalghasyp jatqandyghynyng aighaghy.

Qazaq handyghy búdan bes jarym ghasyr búryn ghana shanyraq kóterse de, Euraziyanyng úly dalasynda ornaghan arghy dәuirdegi saq, ghún, ýisin memleketterinin, bergi zamandaghy Úly týrik qaghandyghy, Deshti Qypshaq pen Altyn Orda memleketterining zandy múrageri boldy. Arghy dәuirlerge barmay-aq, taza týrkilik zamanymyzgha zer salar bolsaq, әigili Rim imperiyasy qúlap, Europadaghy osy kýngi memleketterding nobayy da әli qalyptasa qoymaghan, al Qytayda ýsh patshalyq pen aluan әulet ózara qyrqysyp jatqan 6 ghasyrda – 552 jyly Altayda Úly týrik qaghanaty atty quatty, kýshti memleket dýniyege keldi. Ol nebәri jarty ghasyr ishinde Altay men Kavkaz arasyndaghy alyp dalada jeke dara biylik jýrgizdi. Dәuirlep túrghan kezinde Vizantiya men Irannan, Qytaydyng eki patshalyghynan alym alghan er týrikting berekesi ketip, óz ishinde biylikke talas bastaghanda, әueli batys jәne shyghys bolyp ajyrap, keyin oghyz, qarlúq, qypshaq bolyp bólinip, jaularyna jem boldy.

Segizinshi ghasyrda tasqa qashalghan Kýltegin jazuynda: «Aldau men arbaugha arandaghan týrik halqy birliginen airyldy. Tabghashtargha qaysar úldary qúl, kórikti qyzdary kýng boldy», – dep jazylghan. Qay zamanda bolmasyn, barlyq jenisterimizding bastauy bereke-birlik ekenin jas úrpaq eshqashan úmytpay, ótkennen sabaq aluy ýshin Kýltegin jazuynyng kóshirmesin jasatyp, L.Gumiylev atyndaghy Euraziya uniyversiytetining atriumyna qoyghyzdym.

Býgingi tәuelsiz týrki memleketteri – Týrkiya, Qazaqstan, Ózbekstan, Ázerbayjan, Týrikmenstan men Qyrghyzstan jәne dýniyening әr týkpirine taryday shashylghan jalpy sany 200 millionnan asatyn 30-dan astam týrkitildes últtar men úlystardyng úly babasy er týrik atalarymyz bolatyn. «Týrik» sózining bir maghynasyn әigili týrkolog akademik A.N.Kononov «berik» yaghny «birigu», «birlik» sózinen shygharady.  Endeshe, týrki halyqtary jaratylysynda әrdayym birge, bereke-birlikte bolu ýshin jaratylghan. Babalarymyz da bizge osyny miras etken.

Birlik – bizding barlyq jenisterimizding altyn qaynary, el qorghaghanda kýsh-quat berer asqaq aibary. Osyny әrdayym jadymyzda ústauymyz kerek. Jahandanu zamanynda taghdyr talayymen bólinip ketken, tili, dili, dini men tegi bir týrik halyqtary HHI ghasyrda yntymaq jarastyruy qajet. Sóitip, sayasatta, ekonomikada, ghylym men tehnologiyada ózara yqpaldastyq pen baylanystardy kýsheyte beruimiz kerek. Ata tarihy bizdi osyghan shaqyrady.

Býgingi toy – eng aldymen, Qazaq handyghynyng 550 jyldyq toyy. Ataqty Múhammed Haydar Dulatiyding derekteri boyynsha, 1465 jyly Qozybasy tauynyng eteginde tarihy oqigha boldy. Búl – bizding eldigimizding tamyry terende jatqanyn tanytatyn asa manyzdy tarihy derek. Kerey men Jәnibek handar Ábilqayyr úlysynan bólinip, Shu men Talastyng arasynda Qazaq handyghynyng shanyraghyn kóterdi. Alty Alash anttasyp, airylmasqa sóz baylasyp, Úlytaugha tanbalaryn qashap jazdy. Osylaysha, tarih sahnasyna Qazaq degen halyq shyghyp, úlanghayyr ólke Qazaq jeri dep atala bastady. Odan song qasqa joldy Qasym han handyqtyng irgesin bekitip, keregesin kerdi. Haqnazar han shekarasyn Edilding boyyna deyin keneytse, Tәuekel han Týrkistan ólkesin týgeldey Qazaq handyghyna qaratty. Ensegey boyly er Esim elding irgesin bekitu jolyndaghy kýreste qolbasshylyghymen tanymal boldy. Salqam Jәngir han Orbúlaq týbindegi shayqasta jongharlargha oisyrata soqqy berse, Áz Tәuke «Jeti Jarghyny» engizdi.  

Qazaq handyghy kezeni – at jalynda kýn keshken alash júrtynyng qaharmandyq dәuiri. El biylegen handardyng ómiri maydan shebinde ótti. Qazaqtyng alghashqy on tórt hanynyng jeteui joryq jolynda qaza tapty.    Osynau úly babalardyng biyik ruhyna barlyq úrpaq airyqsha  qúrmetpen bas iyip, rizashylyghyn bildiredi.  Olardyng últqa sinirgen úshan-teniz enbegi әrdayym el esinde saqtalady. Qazaqtardyng talay buyny qoy ýstine boztorghay júmyrtqalaghan mamyrajay zaman ornatqan han retinde qadirleytin Áz Tәuke biylikten ketken song halqymyzdyng bereke-birligi әlsirep, jýzge jәne rugha bólinushilik beleng aldy.

Ortalyq Aziyadaghy asa quatty әskery memleket sanalatyn Qazaq handyghynyng osy osaldyghyn ontayly paydalanghan jongharlar tútqiyldan soghys ashyp, el tarihyna «Aqtaban shúbyryndy, Alqakól súlama» degen atpen engen tragediyagha úshyratty. Dәl osy tústa tarih sahnasyna qol bastaghan Qabanbay, Bógenbay, Nauryzbay, Malaysary siyaqty  batyrlar, sóz bastaghan Tóle, Qazybek, Áytekedey dualy auyz biyler, el bastaghan Abylay, Ábilqayyrday handar shyqty. Bir jaghadan bas, bir jennen qol shygharyp, bereke-birligi asqan qazaq qoly 1730 jyly Anyraqay týbinde jongharlargha kýirete soqqy berip, ata qonysyn jaudan birjolata azat etti.

Qaz dauysty Qazybek biy:

Biz qazaq degen mal baqqan elmiz,

Eshkimge soqtyqpay jay jatqan elmiz,

Elimizden qút-bereke qashpasyn dep,

Jerimizding shetin jau baspasyn dep,

Nayzagha ýki taqqan elmiz.

Eshbir dúshpan basynbaghan elmiz,

Basymyzdan sóz asyrmaghan elmiz.

Dostyqty saqtay bilgen elmiz,

Dәm-túzdy aqtay bilgen elmiz, – degen  eken.

Birlikting qadirin bilip, bilekke bilek qosqanda atamekendi jaudan azat etti. Alayda, aghayynnyng arazdyghy, yntymaqtyng azdyghynan kóp úzamay handyq joyyldy. Danyshpan Abay aitqanday, «Bas-basyna by bolghan ónkey qiqym»  elding siqyn ketirdi. Sol kezde býkil dýnie jýzin jaylaghan, «bólip al da, biyley ber» atty otarshyldyqqa negizdelgen súrqiya sayasat Qazaq elin birjolata Resey patshalyghynyng otaryna ainaldyrdy. Búdan keyingi Qazan tónkerisinen, Azamat soghysynan, halqymyzdyng teng jartysyn jalmaghan otyz ekinshi jylghy asharshylyqtan er-azamatqa da, elge de syn bolghan Úly Otan soghysynan qazaq qanshama qansyrap shyqsa da, azattyq ansaghan órshil ruhy men últtyq kelbetin joghaltqan emes.

El arasynda aitylatyn tәmsil bar. Abylay han: «Ýsh armanym bar edi. Birinshisi, elimdi beybit ómirge jetkizsem dep edim, qan kóp tógildi. Ekinshisi, halqym qala, kent sala almady. Ýshinshisi, elding basyn biriktire almadym», – degen eken. Abylaydyng asyl armandary tәuelsizdik túsynda týgeldey oryndaldy. Qazaqstannyng qay týkpirine barsaq ta, qalalarymyz ben auyldarymyz jarqyrap, jaynap túr.Dalamyz jayqalghan eginge tolyp, elimiz jasyl baqqa ainaldy. Altyn kýn shuaghyn shashqan kók bayraghymyzdyng astynda qazaq qana emes, 130 últtyng ókilderi bereke-birlikpen tatu-tәtti ómir sýrude. Men búdan búrynyraq «Qazaq tarihynda biz úyalatyn eshtene joq» degen edim. Býgin sol sózimning jalghasy retinde: «Bizge babalar túlparlarynyng túyaghymen jazylghan ata tarihynyng әr paraghy erekshe qymbat. Qazaqtardyng býgingi jәne bolashaq buyny ony әrdayym oryndy maqtan etetin bolady» degim keledi.

Tek ótken tarihymen ghana maqtanatyn elding bolashaghy búlynghyr. Ár buyn ókilderi ata-baba danqyna danq qosyp, abyroyyn arttyryp, býkil dýnie jýzi aldynda bedelin biyiktete bilgen elding ghana bolashaghy jarqyn, mereyi ýstem bolady. Osy túrghydan kelgende tәuelsiz Qazaqstannyng býgingi buyny babalar amanatyna adaldyq tanytyp, elimizding abyroy-bedelin búryn-sondy bolmaghan biyikke kóterdi dep aita alamyz.

Eng aldymen, babalarymyz egemen elimiz tәuelsizdik alghanda enshimizde úlan-baytaq jer qaldy. Biraq әlemdegi toghyzynshy territoriya sanalatyn qazaq dalasy eshbir halyqaralyq qújatpen rәsimdelmey, ashyq-shashyq jatqan edi. Biz osy bir asa kýrdeli әri shetin mәseleni sәtimen sheship, Resey men Qytay bastaghan barlyq kórshilerimizben aradaghy jalpy úzyndyghy 14 myng shaqyrymnan asatyn shekaramyzdy halyqaralyq qújattarmen rәsimdep, bolashaq úrpaqtyng alansyz boluy ýshin birjolata әri mәngilikke shegendedik. 

Ekinshiden, bizge múragha qalghan ata qonysymyz  jyldar boyy halqymyzgha qasiret әkelgen ajal poligondary  men jappay qyryp-joygha arnalghan yadrolyq oqtúmsyqtargha toly boldy. Biz sonyng bәrinen elimizdi de, jerimizdi de azat etip, әlemdik yadrolyq qarusyzdanu kóshin bastadyq. Aqyl men parasattyng kez kelgen qarudan quattyraq bolatynyn dәleldep, jahandyq qauipsizdikke zor ýlesimizdi qostyq.

Ýshinshiden, eki jarym ghasyr patshalyq Resey men 70 jyldan astam Kenes Odaghy qúramynda bolghanda qazaq halqy óz jerinde otyryp-aq azshylyqqa, al Qazaqstan óz erkinen tys 130 últ pen úlystyng mekenine ainaldy. Álem tarihyna kóz tiger bolsaq, soghys atauly ne jer dauy, ne últ artyqshylyghy, ne din ýstemdigi ýshin bolatynyn bayqau qiyn emes. Biz elimizdi mekendegen san aluan últ pen úlys, din ókilderin kók tudyng astyna jiyp, el tynyshtyghyn, bereke-birligin saqtadyq. Birikken Últtar Úiymy әlemdegi talay memleketke ýlgi-ónege retinde úsynghan Qazaqstan halqy Assambleyasyn qúryp, bes ret qatarynan Álemdik jәne dәstýrli dinder kóshbasshylarynyng sezderin zor tabyspen ótkizdik. Babalarymyz miras etken «Keng bolsang – kem  bolmaysyn» degen qaghidany basshylyqqa ala otyryp, әli talay biyikterge jeterimiz anyq.

Tórtinshiden, biz irgemizdi bekitip, birligimizdi bekemdegen song әlemdegi eng damyghan elderding tәjiriybesin zerttep, damudyng ózimiz jasaghan jana modeli – «Qazaqstandyq joldy» úsyndyq. Damudyng eng jarqyn bolashaghyn aiqyndaghan «Qazaqstan – 2050» strategiyasyn týzdik. Dәl osy qújattyng negizinde algha qoyghan maqsattarymyzdy ret-retimen jýzege asyryp, quatty da tabysty memleket ornattyq. Sonyng nәtiyjesinde ekonomikamyz az ghana jylda eshqashan, eshkimde bolmaghan qarqynmen algha basty. 2014 jyly elimizding Jalpy Ishki Ónimi 1993 jylghy kórsetkishten 19 esege kóbeydi. Ol jan basyna shaqqanda 696 dollardan 13 myng dollargha, yaghny 18 esege artty. 1993-2013 jyldar aralyghynda 200 milliard dollardan astam tikeley shetel investisiyasyn tarttyq. Elding әl-auqatyn barynsha jaqsartyp, órkeniyetti elderding dengeyine jetkizdik.

Besinshiden, babalar miras etken jerimiz qanshalyqty keng bolsa da, bizde úly múhiytqa shyghatyn jol bolghan emes. Temir jol atauly Qazaqstannyng baylyghyn tasu ýshin tek soltýstikke qaray salyndy. Tәuelsizdik jyldary biz jalpy úzyndyghy 2500 shaqyrymdyq temir jol salyp, elimizding barlyq oblystaryn bir-birimen jalghastyrdyq. Nәtiyjesinde Qazaqstannyng bolat joldary Qytay arqyly Tynyq múhiytqa, týrikmen jeri, Parsy shyghanaghy arqyly Ýndi múhityna, Resey arqyly Batys Europagha, odan әri Atlant múhityna jetetin boldy. Búghan qosymsha «Batys Qytay – Batys Europa» euraziyalyq avtomagistraly da paydalanugha berildi. Al, «Núrly Jol» baghdarlamasymen elimizde jana 7 myng kilometrden astam avtokólik joly salynyp, barlyq ónirlermen baylanys eki esege jaqyn bolady.   HHI ghasyrdyng naghyz Jibek joly dep osyny aituymyz kerek.

Altynshydan, qazaqty ózge últtan daralaytyn – onyng tili men mәdeniyeti, ruhaniyaty. Elimiz egemendigin alghannan keyin  jaghdaydyng qiyndyghyna qaramastan taghdyrdyng jazuymen dýniyening tórt búryshyna taryday shashylyp ketken millionnan astam qandastarymyzdy atamekenge qaytaryp alyp keldik. Babalar tarihyna qatysty dýnie jýzining arhivterinde shang basqan tarihy qújattardy aldyryp, tom-tom kitaptar men oqulyqtar shygharyp, ata tarihtyng aqiqatyn týgendedik. Tәuelsizdik jyldarynda 1300-ge juyq mektep, 1250-ge juyq densaulyq saqtau nysanyn, taghy 4 mynnan astam balabaqsha saldyq. Halyqtyng ortasha ómir úzaqtyghy 72 jasqa jetti.

Azattyqtyng alghashqy jyldarynda «Bolashaq» baghdarlamasyn әzirlep, on mynnan astam talantty jastarymyzdy shet elderding eng bedeldi uniyversiytetterinde oqyttyq. Qazir «Bolashaq» týlekteri basqaru isine aralasyp, ózderi el bolashaghyna qyzmet isteude. Kemelimizge kelgen song elimizdegi barsha orta bilim oshaqtaryna ýlgi bolsyn dep,  respublikamyzdyng әrbir ónirinde dýnie jýzindegi eng biyik talaptargha say «Ziyatkerlik mektepterdi» ashtyq. Al, kýlli jogharghy bilim ordalary biyl alghashqy týlekterin úshyryp, әlemdik dengeyde tanylyp ýlgergen «Nazarbaev uniyversiytetine» qarap boy týzeydi.   

«Mәdeny múra» baghdarlamasy boyynsha ata-babamyzdyng asyl múrasyn jinaqtaghan song әlemdegi eng janashyl óner ordalary sanalatyn Beybitshilik pen kelisim sarayy, Ortalyq konsert zaly, Astana opera jәne balet teatry, Últtyq muzey ghimarattaryn salyp, últ mәdeniyetining әlemdik órkeniyet biyiginde damuy ýshin barlyq jaghdaydy jasadyq. Múnday mәdeniyet oshaqtary elimizding әr ónirinde boy kóterdi.

Jas úrpaqtyng jany súlu, deni sau boluymen qatar kýsh-qayraty mol boluy ýshin zәulim sport saraylaryn túrghyzyp, qysqy Aziada oiyndaryn zor tabyspen ótkizdik. London olimpiadasynda úly jeniske ie boldyq, otandyq sportshylar jarqyn jetistikterimen el mereyin ósirdi.

Jetinshiden, irgesi berik ýiding shanyraghy shayqalmaydy. Jaqynda ghana biz Ata Zanymyzdyng 20 jyldyghyn atap óttik. Bizding Konstitusiyamyz últtyq zannama jýiesine berik irgetas bolyp qalandy. Zang shygharushy, atqarushy biylik pen tәuelsiz sot jýiesining negizin qúrdy. Qazaqstan Parlamenti eng joghary ókiletti organ retinde óz mindetin abyroyymen atqaruda.

Segizinshiden, babalar danqyna maqtanumen shektelmey, ýzdiksiz algha jyljyghan el ghana ozady. Osydan shiyrek ghasyr búryn ghana әlem kartasynda bolmaghan Qazaqstan dýnie jýzining 56 elining basyn qosatyn Europa qauipsizdik pen yntymaqtastyq úiymyna, 57 memleketti biriktiretin Islam yntymaqtastyq úiymyna abyroymen tóraghalyq etip, últymyzdyng ruhyn kóterip, júrtymyzdyng ensesin biyiktettik. Qazaqstan alyp qúrlyqtaghy eng týiindi mәselelerdi sheshetin 30-gha juyq memleketting basyn qosyp, Aziyadaghy ózara yqpaldastyq jәne senim sharalary kenesin qúryp, ony әlemdegi bedeldi úiymdardyng qataryna qosty. Álemdegi eng yqpaldy halyqaralyq úiymdardyng birine ainalghan Shanhay Yntymaqtastyghy Úiymyn qúrudyng basty bastamashylarynyng biri bolyp, birneshe ret biyik dengeydegi sammit ótkizdik.

Bizding babalarymyz – ghúndar da, týrikter de, qypshaqtar da ótken zamandarda Euraziyaday alyp materikting basty integratory bolghan. Olar Úly daladaghy aluan taypalardyng basyn talay mәrte qosyp, berekesi qashqan kezde san ret jaularyna jem bolghan. Biz de 20 jyldan astam uaqyt boyy Euraziyalyq Odaq qúru turaly bastamany tabandylyqpen ilgeri jyljytyp, ony býginde bes memleketting basyn qosatyn postkenestik elder ishindegi eng ýlken ekonomikalyq úiymgha ainaldyrdyq.

Toghyzynshydan, Astananyng tórinde túryp, býginde bar qazaqtyng ortaq maqtanyshyna ainalghan elordamyz turaly aitpau mýmkin emes. Astanamyz – jahangha tanylghan júrtymyzdyng jarqyraghan jaqúty, Azattyghymyzdyng altyn qyrany! Elordany salu tәuelsiz Qazaqstannyng óte kýrdeli maqsat qoyyp, ony tabandylyqpen orynday alatynyn kýlli әlemge aiqyn dәleldep berdi. Bas qalamyz qazaqtyng abyroyyn asyryp, mereyin tasytty. Dosty sýiindirip, dúshpannyng mysyn basatyn enseli elordagha ainaldy. Astanamen birge qalyng qazaqtyng da danqy artty. Elimizding әr ónirindegi basqa qalalar men eldi-mekender de Elordagha qarap boy týzep, jarqyray bastady. Býgingi torqaly toyymyz ótip jatqan Tәuelsizdik sarayy jәne Sport kesheni de  osynday enseli ghimarattardyng biri bolmaq.

Onynshydan, bәsekege qabiletti elu elding qatarynan berik oryn alyp, әlemdegi ýzdik otyzdyqtyng qataryna kirudi basty strategiyalyq maqsat etip qoydyq. Alda Astanada әlemdegi ghylym men tehnikanyn, ónerkәsiptin, janalyq ataulynyng jetistikterin nasihattaytyn EHRO-2017 kórmesin ótkizu mindeti túr. Qazir adamzat qoghamy jana industriyalyq revolusiyanyng qarsanynda túr. Oghan Qazaqstannyng ekonomikasy men ónerkәsibi dayyn boluy ýshin biz «Ýdemeli industriyalyq-innovasiyalyq damu baghdarlamasyn» әzirlep, jýzege asyrudamyz. Dýniyejýzilik sauda úiymyna kirdik. Barshagha birdey kәsibi, osy zamanghy memleketimiz odan әri tabysty boluy ýshin bes institusionaldyq reforma jýrgizudi qolgha aldyq. Tiyisti memlekettik organdar ony ret-retimen jýzege asyrugha kirisip te ketti. Búl reforma bizdi jana biyikterge bastaydy.

«Egemen bolmay el bolmas» degendey, biz azattyq jyldarynda shyn mәninde úly joldan óttik. Tәuelsizdik kezeni – biz ýshin ghasyrlar jýgin arqalaghan ghalamat kezen. Kezinde Kerey men Jәnibekke ilesip shyqqan halyqtyng úzyn sany 200 myng shamasynda eken. Býgingi kýni sol qazaqtyng qatary jer jýzinde 15 millionnan asyp jyghyldy. Al, eger qazaq ótken ghasyrdyng asharshylyghyna úshyramasa, ótken soghysta qyrylmasa qansha bolar edi?

Qazaqtyng óz ishindegi bereke-birligi kýshti boluy kerek. Danyshpan Abaydyn: «Birindi, qazaq, biring dos, Kórmeseng isting bәri bos», –  degen ósiyetin әrdayym esten shygharmayyq, ardaqty aghayyn. Alda qanday syn-qaterler kýtip túrsa da birligimizding arqasynda bizding bolashaghymyz býgingiden de jarqyn dep kәmil senimmen aita alamyn.

Bәrimizding kiyeli atamekenimiz bar, ol –qazaqtyng Úly Dalasy. Sol dalada babalardyng izgi amanatyn oryndau jolynda biz qúrghan qasiyetti Otanymyz bar. Ol – Tәuelsiz Qazaqstan. Tәuelsizdik – bizding mandaygha basqan baghymyz, mәngi saqtaugha tiyis amanatymyz. Qasiyetti Otanymyzda qanday qiyndyqty da qayyspay qarsy alugha layyq órshil ruhty, azat oily, jasampaz halyq bar. Ol – erjýrek qazaq halqy. Sol qaharman halyqtyng algha qoyghan izgi múraty bar. Ol – Úly Dala tósinde ózi qúrghan memleketti Mәngilik El jasau. Endeshe, әrqashan elimiz aman, bauyrymyz býtin bolsyn. Sizder men bizder qúrghan Tәuelsiz Qazaqstanymyz Mәngilik Elge ainalsyn! Úly maqsattargha jetu jolynda bizge batyr babalardyng aruaghy jar bolsyn!

 

Qymbatty qazaqstandyqtar!

2 myng jyldan astam tarihy bar ejelgi Tarazda bir aidan keyin Qazaq handyghynyng 550 jyldyghyna arnalghan monument saltanatty týrde ashylatyn bolady. Biz ózimizding qasiyetti jerimizding tarihy birneshe myndaghan jyldargha ketetinin este saqtay otyryp, óz babalarymyzdyng estelikteri men isterine tiyisti bagha beremiz. Ol Euraziyanyng ótken jәne qazirgi órkeniyetining ósip-órkendeuinde ózining airyqsha oi-órnegimen sheber órilgen. Hronostyng kózge kórinbeytin arqauy bizdi Qytaydyng mynjyldyq tarihymen jәne qazirgi kezimen, Tayau jәne Orta Shyghys, Aziya qúrlyghynyng basqa da bólikterining ótkenimen jәne býginimen baylanystyrady. Tildik jәne mәdeny baylanystar miriadasy arqyly biz óz bauyrlarymyzben – býginde Múzdy múhit jaghalaularynan Jerorta tenizine deyingi jerdi mekendeytin týrki halyqtarymen baylanysamyz. Úly Týrki Eli – ol bizding ortaq babalarymyz ben batyrlarymyz, ortaq ruhany baylyqtarymyz bar ortaq arghy Otanymyz. Ol bizding birlesken úly múramyz.

Bizding Resey halyqtarymen, birinshi kezekte, orys halqymen jýzdegen jyldargha sozylatyn birlesken tarihy jolymyz bar. Tәuelsizdik jyldary ishinde biz Europalyq odaq, Amerika, Islam әlemi elderimen tarihymyzdyng birlesken paraqtaryna ie boldyq. Olar jana zaman uaqytynyng kóptegen halyqaralyq oqighalary, onyng ishinde, bizding elimizde bolghan oqighalar turaly bayandaydy. Qazaqstan әrqashanda óz kórshilerimen aradaghy dostyqty jәne senimdi kózding qarashyghynday saqtap, odan әri damyta beredi, әlemning býkil elderimen izgilikti qarym-qatynastar ornatady.

HHI ghasyrda da bizding jahandyq damugha qosar ýlesimizding tek qana arta beretinine jәne әlemning ony layyqty baghalaytynyna senimim mol. Bizding jerimizding jýrip ótken jәne alda túrghan tarihy jolyn oy eleginen ótkize otyryp, bizge Qazaqstannyng jahandyq qoghamdastyqta tanymaldyghy men mәshhýrligin keneye týsetindey etuding manyzy zor. Álemde qanday da bir halyqtyng óz memleketining resmy atauymen birge airyqsha beyformalidi úghymdy paydalanatyn mysaldary kóp. Bizding qasiyetti jerimizdi ejelden Úly Dala, al bizderdi – Úly Dala úrpaghy dep atady. Ony sonau erte zamandardan beri tughan jerge degen halyqtyq mahabbatty dombyranyn, qobyz ben jetigenning jýrekti arbaytyn әuenine ainaldyra otyryp aqyndar jyrgha qosty.

Biz babalarymyzda eshqashan bolmaghan adam aitqysyz jana mýmkindikter men persektivalar bar jana Qazaqstandy qúrudamyz. Bizding kóptegen mynjyldyq tarihy bar jerimiz kóz aldymyzda ózgerude. Qazirgi zamanghy Qazaqstannyng әr auyly men qalasynda bolyp jatqan ózgeristerge kók aspan kuә. Dala kógindegi Kýn bizding izgi isterimizge núryn shashuda. Aspan men Kýn – bizding Tuymyzdyng týsi.

HHI ghasyrda dalalyq Euraziyanyng qúshaq jetpes kenistigi qaytadan týlep, órkendeude. Biz óz Tarihymyzdyng jana Shamshyraghyn jaqtyq. Sondyqtan da býginde jәne әr kezde de bizding Qazaqstan – ol Úly Dala Eli! Ol – týlegen Úly Dala Eli. Bizding sýiikti Otanymyzdyng halyqtyq aty da dәl osy. Ol bizding Otanymyzdyng ótkenin de, qazirgisin de, bolashaghyn da beyneleydi. Onda qazaqstandyq minez ben onyng negizgi sipattary kórinis tapqan. Olar – bizding jan-dýniyemizding ashyqtyghy men kendigi, bizding jýrekterimizding jyluy, qonaqjaylylyq pen beybitsýigishtik, kemengerlik pen oishyldyq, enbeksýigishtik pen iskerlik. Ol – sýiikti jerimizding osy uaqytqa deyin bolmaghan órkendeuine qol jetkizudegi ózimizding kýshimiz ben mýmkindikterimizge degen senim. Men bizding jana Qazaqstannyng osynday beynesining әrbir qazaqstandyqtyng oi-sanasy men jan-dýniyesinen oryn tabatynyna, býkil әlemde moyyndalatynyna senimdimin.

Taghy da qaytalap aitayyn, bizding qasiyetti jerimizdi yqylym zamandardan Úly Dala dep, al babalarymyzdy Úly Dalanyng úrpaqtary dep ataghan. Biz – solardyng jalghasymyz, Úly Dalanyng múragerlerimiz. Osynau keng baytaq Úly Dalanyng kóginde halqymyzdyng baq júldyzy bolyp Jana Qazaqstan dýniyege keldi. Bizding Qazaqstanymyz – úly isterding úiytqysy bolghan Úly Dala Eli! Búl – bizding taghdyrymyz! Búl – bizding tandauymyz! Mәngilik Elimizde beybitshilik pen bereke bolsyn! Halqymyz aman bolsyn!

Abai.kz

0 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1562
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2256
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3525