Beysenbi, 25 Sәuir 2024
Biylik 4567 0 pikir 20 Qazan, 2015 saghat 19:09

ALMATY OBLYSYNDA GhYLYMIY-TANYMDYQ KONFERENSIYa ÓTTI

I. Jansýgirov atyndaghy Mәdeniyet sarayynda oblystyq ar­da­gerler úiymy men oblystyq til basqarmasynyng úiym­das­ty­ruymen Qazaq handyghynyng 550 jyldyghyna arnalghan ob­ly­s­­tyq ghylymiy-tanymdyq konferensiya ótti, - dep jazady Almaty oblystyq "Jetisu" gazeti.

Elimizge tanymal ta­­rihshy ghalymdar men ónirimizding ziyaly qauym ókilderi bayan­dama oqyghan konferensiyagha respublikalyq ardagerler úiy­mynyng tóraghasy Ómirzaq Ozghanbaev arnayy qatysty. Al sha­ra­ny oblystyq ardagerler úiymynyng tóraghasy Ardaq Sy­dyq jýr­gizip otyrdy.

Tartymdy, maghynaly, saliy­qa­ly oy aitylghan jinalystyng al­ghashqy qúttyqtau sózin oblystyq mәslihattyng hatshysy Ermek Ke­lem­seyit aitty:

– Qymbatty qauym, kadir­men­di kópshilik!

Memlekettik dengeyde atalyp ótip jatqan Qazaq handyghynyng 550 jyldyq mereytoyy qútty bolsyn!

Altay men Kaspiy, Atyrau men Ala­taudyng arasyndaghy úlan-ghayyr dala qazaq balasynyng ata­qonysy. Biz Úly Dala elining úrpaq­ta­ry ruhy kýshti, ór namysty ha­lyq­pyz. Elbasy Núrsúltan Na­za­r­baev: «Bizding qasiyetti jerimiz yqy­lym zamannan kósh alghan, ba­ba­la­rymyz Úly dalanyng úrpaqtary. Biz solardyng jalghasymyz. Úly da­lanyng býgingi múragerlerimiz», – dep atap kórsetti. Býginde erkin­dik­ti ansaghan batyr babalardyng armany oryndalyp, elimizding tәuelsizdik tany araylap atty. Osydan 550 jyl búryn Kerey men Jәnibek súltandar Shu men Talas ózenderi arasyndaghy aimaqqa ornalasyp, qazaqtyng tuyn kókke kótergeni manyzdy oqigha boldy. Darqan halqymyz aq nayzanyng úshy, aq bilekting kýshimen dala­myz­dy shapqynshylyq tegeuirinnen saq­tap qalumen qatar eldigimizdi mәn­gilik etti. Úlan-baytaq ónirdi me­kendegen qazaq taypalarynyng ba­syn qosyp, shoghyrlandyrsa, qa­zaqtyng keng aumaghyn biriktirip, óz al­dyna el bolyp qalyptasu jagh­dayyn ayaqtau da asa manyzdy ról atqardy. Handar men súltandar, ba­tyrlar men biyler bizge bir­lik­tin, yntymaqtyn, tútastyqtyng ýl­gisin kórsetip ketti. Qazaq han­dy­ghy­nyng eng taghylymdy manyzy osyn­da bolsa kerek. Qazirgi tanda tә­uel­siz Qazaqstan órkeniyetti el­der­ding qataryna qosylyp, ba­qyt­ty úrpaqtyng maqtanyshyna aina­lyp otyr. Áli talay biyik beles­ter­den kórinip, elding danqyn asy­ra­tyn­dyghyna senimdimiz, – dedi ol.

Qazaq handyghynyng 550 jyl­dyq toyy ayasynda ónirimizde bir­talay kólemdi sharalar úiym­das­tyryldy. Atap aitar bolsaq, ob­lysymyzdyng Alakól, Sarqan, Aq­su, Kóksu, Qarasay, Jambyl, En­bek­shiqazaq audandary men Tal­dy­qor­ghan qalasynda «Úly dala eli» at­ty ekspedisiya úiym­das­ty­ryl­dy. «Orbúlaq shayqasy» ótken jer­de osy shayqasqa oray me­diy­a­forum, Taldyqorghan atshabaryn­da oblys jastarynyng belsen­di­li­gimen tarihy qoyylym kórsetildi. As­tana men Taraz qalalarynda ót­ken Qazaq handyghynyng 550 jyl­­dyq mereytoyynda ob­ly­sy­myzdyng delegasiyasy Jetisudyng ta­rihy men mәdeniyetinin, ónerining biyik ýlgisin kórsetip, júrt­shy­lyq­tyng rizashylyghyna bólendi. Atal­mysh sharagha oblystyng arda­ger­leri de óz dengeyinde ýles qosyp, osy­ghan deyin jazba aqyndar mý­shәi­rasyn, qolóner jәne qyl­qa­lam sheberlerining kórmesin, bata­góiler bayqauyn, taghy da basqa sharalardy tamasha atqaryp, me­reyli toygha jetisulyqtardyng qol­tan­basyn qaldyrdy. Atalghan kon­ferensiya da mereytoylyq sha­ra­nyng zandy jalghasy.

Konferensiya ayasynda res­pub­liy­kalyq ardagerler úiymynyng tó­raghasy, tarih ghylymdarynyng dok­tory, professor Ómirzaq Oz­ghan­­baev Qazaq memleketi tariy­hy­nyng jarqyn betterine toqtalsa, L. Gu­miylev atyndaghy Euraziya últtyq uniyversiytetining professory, tarih ghylymdarynyng doktory Jambyl Artyqbaev memlekettik iydeya men qazaq atauynyng syry turaly biraz jaydyng basyn ashyp berdi. Al Sh. Uәlihanov atyndaghy tariyh-et­nologiya institutynyng jetekshi ghy­lymy qyzmetkeri, tarih ghy­lym­da­rynyng kandidaty Álimghazy Dәu­let­han týrik halyqtaryndaghy mem­le­ketshildik iydeyanyng bastau kóz­de­ri turaly tamasha pikirin ortagha sal­dy. Almaty tehnologiyalyq uniy­ver­siytetining prorektory Qaltay Bat­holdin Qazaq jәne Sibir han­dyq­tarynyng qarym-qatynasyn jiktep berse, I. Jansýgirov atyn­daghy Jetisu memlekettik uniyver­siy­tetining professory, tarih ghylym­da­rynyng doktory Zaryqbek Slam­be­kov Qazaq handyghynyng qúrylghan jerining qúpiyasyn ashugha tyrysty. Ob­lystyq til basqarmasynyng bas­shy­sy Ahmet Kendirbekúly Qazaq handyghy túsyndaghy qazaq tilining róline toqtalyp, tolghaqty oilaryn ortagha saldy. Sol rette ensesi biyik elordalar taqyrybynda oqyl­ghan bayandama da kópshilikting kónilinen shyqty.

Mәdeniyet sarayyna lyq tol­ghan kópshilikke bayandamashylar el­dik pen erlikting ýndestigi, tarih pen bý­ginning sabaqtastyghy turaly óz­derining oiyn jetkizuge tyrysyp baq­ty. Ayta keterligi, zaldaghy kó­rer­menning ynta-yqylasy da kó­te­rin­ki boldy. Osyghan qarap-aq, ta­riy­hy tanymgha degen talpynystyng jastar arasynda óris ala bas­ta­gha­nyn anghardyq. Kezinde amerikalyq ýn­disterding basqynshylar arqyly óz jerlerinen quyldy nemese joyyldy. Tegi ýndis bir kinore­jisserge «baylyq – baqyt bolyp sa­nala ma?» dep súraq qoyylady. Búghan ol: «Ózimde jәne ózgelerde bar býkil baylyqty halqymnyng bir kýndik tәuelsizdigine berer edim», – degen jauap qatypty. Osy túr­ghy­dan kelgende sol ýndistermen ta­riy­hy qatar óriletin, tipti salt-sana, mәdeniyeti jaghy da kóp jaghdayda úqsastau bolyp keletin qazaq halqy da tәuelsizdikti erekshe baghalaydy. Óitkeni babalardyng ansaghany bizding buynnyng baqytyna oraylas keldi. Ony saqtau bәri­miz­ding paryzymyz. Bayan­da­ma­shy­lar­dyng oiy da osyghan saydy.

Olardyng aituynsha, tә­uel­siz­dik­ke qol jetkizgennen bergi shiyrek ghasyrgha juyq uaqytta elimiz bir­neshe jiyrma jyldargha túrar­lyqtay kezendi basynan ótkerip, adam tanymastay ózgerdi. Ol ózge­ris­ter qoghamdyq qatynastardan bas­tap әleumettik ómirding barlyq sa­lasyn qamtydy. Tәuelsiz elding jana, jas buyny ósip-jetilip, olar­dyng ózderi el ishindegi qay­na­ghan qyzu ómir men ýdemeli ýde­ris­terge belsene aralasa bastady. Otan­dyq tarih ghylymy osy jyl­da­ry san­dyq jaghynan da, sapalyq ja­ghynan da anaghúrlym biyikke kó­te­rildi. Qazaqstan Respublikasynyng tәuelsizdik aluyna baylanysty otan­dyq tarih ghylymy da iydeo­logiyalyq shyrmaudan qútylyp, sol tariyhqa jasaghan halyqtyng ózine qyzmet etuge bet búrdy. Sonyng nә­tiy­jesinde biz ótken tariy­hymyz­da­ghy keybir aqtandaqty aiqyn­dau­gha kósh­tik.

 Áriyne, shetel asyp, ondaghy shang basqan kóne arhivterdi aq­ta­rystyryp, anyz ben aqiqaty ara­la­syp jýrgen dәuirlerding shyn­dyghyna boylap: «Mynau sening hal­qynnyng memlekettigi», – dep taygha tan­ba basqanday naqtylap beru – biraz jyldyng enshisindegi sharua. Desek te, tәuelsizdik jyldary osy aqtandaqqa nýkte qon ýshin biraz sharua atqaryldy. Sol qa­tar­da, Elbasy Jarlyghymen 1998 jyly «Halyq birligi men últtyq tarih jyly», 1999 jyl «Úrpaqtar birligi men sabaqtastyghynyng jy­ly» dep jariyalanyp, kóptegen mú­ramyz týgendelip, joghymyz ta­byl­dy. Ótken jyly Elbasynyng bas­ta­masymen «Halyq tarih tol­qy­nyn­da» aidarymen tarihshy gha­lym­dar­dyng biraz enbekteri el na­za­ryna úsynyldy. Biraq osy qa­dam­dar bizding tútas tarihymyzdy to­lyghymen týgendep bere alghan joq. Al qoy jyly osy barystaghy biraz júmystyng basy qayyrylyp, she­shu­siz súraqtardyng jauaby taby­lyp, úrpaq jadynda saqtalghan saliqaly oidyng qayta janghyrar túsy bolatyn siyaqty. Sebebi, Elbasynyng biylghy Joldauynda 2015 jyly Qazaq handyghynyng 550 jyldyghy keng auqymda toy­la­na­tyny taygha tanba basqanday kór­­setti. Osy toydyng saltanaty As­­tanada bastalyp, Tarazda týiin­del­­genin júrt biledi. Osynau bir ai­lyq toydyng dýbiri qazaq tariy­hy­men birge óriletindigine kýmәn joq.

Konferensiya ayasynda oblys­tyq ardagerler úiymynyng bas­ta­masy men, oblys әkimi Amandyq Ba­talovtyng qoldauymen jaryqqa shyq­qan «Eldikting altyn túghyry» at­ty kitap kópshilikke úsynyldy. Rau­shan Qúrmanghaliyeva qúrys­tyr­ghan atalmysh tuyndy Elbasy Núr­súltan Nazarbaevtyng «Biz – Úly Dala úrpaqtarymyz» taqy­ry­byn­daghy Taraz qalasyndaghy Qazaq han­dyghynyng 550 jyldyq me­rey­toyynda sóilegen sózimen bas­ta­lyp, oblystyq ardagerler úiy­my­nyng tóraghasy Ardaq Sydyqtyng oramdy oiymen jalghasady. Son­day-aq, tuyndygha Ó. Ozghanbaev, M. Ma­ghauiyn, B. Ayaghan, H. Ábjanov, J. Ar­tyqbaev, Á. Dәulethan, E. Quan­dyq, Ó. Kýmisbaev, D. Myn­baev, Q. Batholdiyn, A. Zakariyanov, E. Pirimbetov, Q. Andas, T. Tәshenov siya­qty avtorlardyng Qazaq han­dy­ghynyng 550 jyldyghyna arnap jaz­ghan tartymdy dýniyeleri engizilgen. Ay­ta keterligi, kitapqa engen maqa­la­lar ghalymdar, tarihshylar, jazu­shylar, qogham qay­rat­ker­le­ri­nen qúrylghan komissiyanyng sýz­gisinen ótip, maqúldauymen berilip otyr. Eng bastysy, atalmysh tuyn­dy ónirimizde mereytoygha oray shyq­qan birinshi jәne elimizdegi osynday maqsatta shyqqan sa­nauly kitaptardyng biri. Onyng qúny kýn ótken sayyn artyp, keleshek úr­paqtyng enshisine qalatyn baghaly enbek bolatyndyghy sózsiz.

Qajet Andas

Abai.kz

0 pikir