Sәrsenbi, 24 Sәuir 2024
Qogham 9047 0 pikir 3 Qarasha, 2015 saghat 16:16

QR PREZIYDENTI: "RESEY BIZGE ÓKPELEMESIN"


Qazaqstan Preziydenti Úlybritaniyagha resmy is-saparmen barghany turaly qazaqstandyq jәne britandyq BAQ jarysa jazuda. Astanagha Kerry kelgennen keyin Preziydent Nazarbaev ózining komandasyn ertip, Britaniya premieri Kemeronmen kezdesuge attanyp ketkendegi negizgi maqsaty qanday boldy? Qazaqstan men Britaniya arasyndaghy baylanystyng qanshalyqty baylanyp qalghanyn ekonomikalyq trend tilinde jetkize almaspyn. Biraq, bir biletinim – Aqordada otyrghan lauazymdy sheneunikterding barlyghyna juyghy óz balalaryn Túmandy Alibion elinde oqytatyny ayan. Endeshe, bizding býgingi biylik basqarghan elimiz ÚB-dan sonshalyqty qashyq ketti dep aita almaytynymyz ras.

Songhy eki aidyng ishinde, Qytay tóraghasy Sy Szinpin bastap, Resey Preziydenti Vladimir Putiyn, Japoniya premieri Sindzo Abe, AQSh bas hatshysy Djon Kerriyding ózi keluine qaraghanda Qazaqstan Ortalyq Aziyadaghy geosayasy aiqastyng negizgi oiynshysy ekeni týsinikti.

Sonymen Preziydentting Kemeronmen kezdesui  geosayasy kartada neni ózgerttii? Búl joly qanday kelisimderge qol qoyyldy? Taghy qansha investisiyagha tarttyq?

Kemeron men Nazarbaev kezdesui Londondaghy әigili Dauning striyt, №10 ýide ótti. Búl premier-ministr David Kemeron túratyn reziydensiya. 200 jyldan beri týrli sayasy túlghalardy, preziydentter men qúrmetti qonaqtardy qabyldaydyng әigili qara esikke Preziydent Núrsúltan Nazarbaev ta kirip shyqty. Jabyq esik týrinde ótken kezdesu Qazaqstan ýshin onyng jahandyq sayasattaghy rólining manyzdylyghyn aiqyndap bergen bolsa kerek-ti. Álem qazir Qazaqstandy baqylauda. Siriyadaghy janjaldar men Ukrainadaghy jәne Tayau Shyghystaghy qaqtyghystargha qatysty Qazaqstannyng pozisiyasy әlem memleketterin alandatyp otyghany ras. Olar Qazaqstannyng Resey yghyna jyghylyp ketpeuine alandaytyny sózsiz. Tipti, songhy eki aida Qazaqstan aliternativti pozisiya ústanuy ýshin  kez kelgen kepil týrin de úsynugha dayar ekenin anghardyq.

Sonymen, Kemeronnyng arnayy shaqyrtuymen kelgen Qazaqstan Preziydenti Núrsúltan Nazarbaev eki jaqty kezdesulerding sәtti ótkenin bifing barysynda mәlimdedi.

  1. Osy joly 12 milliard dollardyng investisiyasyna qol qoyylghan.
  2. Ayta keteyik, qazirgi tanda Qazaqstanda 500-den astam kompaniya britan kapitaly arqyly júmys jýrgizude. Qosymsha 5 milliard dollardyng kelisimi britan biznesmenderimen kezdesu kezinde qarastyrylghan. Olar agrarlyq sala, kólik qúrylysy, medisina, farmasevtika jәne t.b. salalargha qyzyghushylyq bildirip otyr.
  3. Bariyataniyalyq әue kompaniyasymen kelisimge qol qoyylghan. Endi Qazaqstan men Úlybritaniya arasynda kýn sayyn qatynaytyn әue reysi ashylady.
  4. Sonymen qatar, Birikken Úlybritaniya men Soltýstik Irlandiya Astanadaghy EKSPO kórmesine qatysatynyn mәlimdedi.
  5. Sonday-aq, Preziydent Nazarbaev David Kemerongha I-shi dәrejeli «Dostyq» ordenin taqty.

Elbasynyng Briyataniyagha sapary barysynda este qalghan manyzdy sózin úsynudy jón kórdik.

N.Nazarbaev, Qazaqstan Preziydenti:

Qazaqstan Europagha Reseyden de jaqynday týsti. Bizding dosymyz Resey búghan ókpelemesin. Biz Londonda olardyng mәselesin sheshuge kelgen joqpyz. Men aityp-aytyp boldym. Sanksiya eshkimge opa әkelmeydi. Ekonomikanyn, sayasattyng basqa joldaryn qarau kerek, býgin. Sanksiya Reseyge de, Europagha da, bizge de jaqsylyq bermeydi

Elbasynyng ÚB-gha saparyn biz osylay topshyladyq. Al búl turaly qazaqstandyq sayasatkerler  men qogham belsendileri ne deydi?

Rasul Júmaly, sayasatker:

– Elbasynyng Úlybritaniyagha resmy is-sapary turaly kenirek aitugha bolady. Úlybritaniya óz kezeginde ýlken jetilikke, ýlken jiyrmalyqqa kiretin aldynghy qatarly memleketterding biri. Sonymen qatar, Úlybritaniya BÚÚ-nyng qauipsizdik kenesine mýshe 5 memleketting biri.  Ol da óz kezeginde Ortalyq Aziya men Qazaqstangha derjavalyq sayasat jýrgizuge mýddeli ekeni ras. Sondyqtan da Britaniya Qazaqstannyng batys aimaqtarynda iri investisiyalar audaryp otyr. Búl da sonau 90-jyldardyng basynan kele jatqan kórinis. Eng birinshiden Úlybritaniya ýshin osy aimaqtaghy geosayasy jaghdaydy ózgerissiz saqtap qalu manyzdy. Yaghny memleketterding joyylyp ketpeui, Qytay men Resey syndy alpauyttardyng yghyna jyghylyp ketpeu t.b.  Ayta ketetini, Qazaqstan men Úlybritaniya arasynda qarym-qatynas búrynnan beri jalghasyp keledi. Osynyng aldynda eki jyl búryn premier-ministri Kemeron myrza Qazaqstangha kelip birneshe kelisimderge qol qoyylghan. Sol kezdegi kezdesulerdegi negizgi mәsele eki jaqty ekonomikalyq, qauipsizdik mәselelerine arnalghanyn bilemiz. Yaghni, britan kompaniyalarynyng kólemin – Qazaqstanda arttyru. Tek eki jaqty kezdesulerde ghana emes, iri-iri halyqaralyq jiyndarda eki elding basshylary kezdesip, kenesip túrady. Preziydentting búl sapary aldyn-ala josparlanghan. Al Londondaghy kelissózderge әlemde oryn alyp jatqan songhy sayasy oqighalar arqau bolatyny sózsiz. Al osy jolghy kezdesude aimaghymyzdaghy, kórshi memleketterde oryn alyp jatqan geosayasy jaghdaylardy talqylanuy tiyis. Mysaly, Reseyding әskery qysymy, Resey men Batys arasyndaghy teke-tires, Siriyadaghy janjaldar,  Ukrainadaghy ahualdar men Aughanystandaghy jaghdaylardyng shiyelenisui. Osyghan qatysty әlem memleketterining kóz tigip otyrghany –   Qazaqstannyng osy jerdegi róli qanday bolmaq? Qazaqstan qay jaqty qoldap shyghuy yqtimal? Áriyne, Qazaqstandy jәne aimaqtaghy basqa memleketterdi ózine tartugha niyettenip otyrghany ras. Sondyqtan, songhy bir-eki aidyng ishinde Qazaqstangha iri-iri memleket basshylarynyng kóptep kelui, Putinnin, Abenin, Kerriyding saparlarynyng astarynda Qazaqstannyng rólin aiqyndau, meylinshe ózine tartu bolyp otyrghany sózsiz. Onyng ýstine, songhy aptada Reseyding Ortalyq Aziyagha, TMD memleketterine qysymy kýsheyip bara jatqany alandatady.  Qazaqstannyng Ukraina men Siriyadaghy janjaldargha qatysty Reseydi qoldap shyghady degen alang basym bolghandyqtan, Memleket basshylarynyng Qazaqstangha kelui – sonyng aldyn alu sharasy boluy әbden mýmkin.

Ermúrat Bapi, jurnalist:

1. Preziydent Nazarbaevtyng ÚB-gha búl sapary Kerriyge deyin josparlanghan. Memlekettik resmy saparlardyng diplomatiyalyq tәrtibi solay boluy kerek dep oilaymyn. Sondyqtan búl sapargha "Kerriyden keyin" degen mazmún beruge bolmaydy. Al jalpy sapardyng astarynda ne jatyr desek, eldegi adam aitqysyz ekonomikalyq daghdarystan keyin, preziydent Nazarbaev týgili, Aqmolanyng atjalmany da syrtqa shyqqysy keledi, jana mýmkindikter men sony baylanystar izdeydi. Onyng ýstine, songhy bir jyldyng kóleminde Qazaqstangha keletin investisiyanyng kólemi kýrt qysqaryp ketti. Al biylghy jyldyng ortasynan bastap, Qazaqstan ekonomikasy investorlargha tipten qyzyqsyz bolyp qaldy. Osy jaghdayda biylikting "tal qarmaytyn" jóni bar. Jәne búl sapardyng mýmkin nәtiyjesin qúptarlyqqa balau kerek. Biraq, batpaqqa kenirdegine deyin batqan Qazaqstangha sheteldik investisiya kele me, joq pa – ony boljau mýmkin emes.

2. Álbette! Resey men Qytaydyng OA elderine әseri ósken sayyn, AQSh pen Europa elderi OA-nyng kindik qazyghy sanalatyn Qazaqstangha ansary eriksizden auady. Búl – olardyng Qazaqstangha degen "sýiispenshiliginen" tughan ansar emes, onyng astarynda Qazaqstandy әsirese Resey yqpalynan saqtap qalu maqsaty jatyr. Sebebi, eger Qazaqstan birjolata Reseyding yqpalynda keter bolsa, bizding eldegi batystyq biznesting kýni qarang bola bastaydy. Qazirding ózinde elimizdegi uran óndirisi tolyqtay Kremliding sayasatyna baylanyp qaluy – Batys ýshin qolayly jaghday bolyp otyrghan joq. Sondyqtan batystyq elder Qazaqstangha ekonomikalyq túrghyda yqpal etu arqyly ony Reseyding túzaghynan qútqarugha jandәrmen yntaly. Sebebi geosayasy oiynnyng tәrtibi osynday tújyrym jasaugha tolyqtay mәjbýr etedi.

3. Kemeron men Nazarbaevtyng arasyndaghy baylanystyng "jibi" sonshalyqty berik baylanghan dep aita almaymyn. Britan premieri bizding preziydentpen tek qana memleketaralyq iskerlik baylanys ústanu pozisiyasynan arygha bara almaydy.

Jylbek Sembekúly, jurnalist:

– Osy jolghy daghdarystyng onay bolmaytynyn Elbasy N.Á.Nazarbaev birneshe mәrte aitty. Preziydentting Britaniyagha saparynyng eng basty maqsaty – sol elden investisiya tartu. Internet arqyly bilip otyrghanymyzday Elbasynyng osy sapary ayasynda eki el arasyndaghy birneshe kelisim-shartqa qol qoyyldy. Ol kelisim-sharttyng qúny 5 milliard dollarday bolatyny da aityldy. Múhittyng arghy betinen bastalatyn daghdarys degen "dauyldyn" aldymen sol "kәri qúrlyqty" sharpyp, sodan keyin bizge keletini belgili. Meninshe, daghdarysty enserudegi Úlybritaniya tәjiriybesin de mengergen jón. Britaniya – iskerlik jәne qarjylay ortalyqtardyng júmysyn barynsha damytqan elderding biri. Ol elden ýirenerimiz kóp.

Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz 

 

 

0 pikir