Beysenbi, 25 Sәuir 2024
46 - sóz 11773 0 pikir 21 Shilde, 2015 saghat 17:45

JÚMAQTA SÓILEYTIN TIL - ARAB TILI ME?


"Múhammed payghambar aitypty-mys" degen sózder óte kóp. Olardyng qaysysynyng shyn, qaysysynyng ótirik ekendiginde bizding sharuamyz joq. Biraq, birtalay jyl búryn, bir moldanyng qolynan sonday sózderding broshura týrindegi bir jinaghyn kórgenim bar. Sondaghy 8-hadis mynaday edi: "Arabtardy ýsh negizde sýiiniz. Birinshiden, men-ózim arabpyn. Ekinshiden, Qúran-Kәrim arab tilinde týsirilgen. Ýshinshiden, Júmaqta sóilenetin til de - arab tili". Yaghni, "Tәnirding Ózi O Dýniyening mәngilik Júmaghynda tek arabtyng qamyn ghana jeytin Qúday" eken! Al, kerek bolsa! Onymen salghastyrghanda, bes kýndik Bú Dýniyede Júmaq (kommunizm) ornatpaqshy bolghan Nikitoshtyng (N.S. Hrushevtin) "Orys tili - kommunizm tili" degen zymiyandyghy әnsheyin bir, qiyanqy balanyng qyrshanqy sózi bolyp qana qalady ghoy!.. Elimizdegi qazirgi músylman qazaqtarymyzdyng kóbisining namazdy tek arabsha ghana qiraghattap, sharighattyq barsha amaldardy da tek arabsha ghana oryndaugha tym belsendilik tanytyp jýrgenderine qaraghanda, sol jolynbolghyrlar atalmysh hadiske imanday úiyidy degen sóz! Ol ol ma, "talay jyl boldy, qoshqarymyzdyng mandayynnan da, jylanymyzdyng júmyrtqasynan da, asqabaghymyzdyng qabyghynan da, tipti, qarghalarymyzdyng qardaghy izinen de naq arab qaripterimen jazylghan "Alla" degen sóz jappay kórinis bere bastady"! Músylman qazaghymyzdyng deni taza arabsha "alla"-lap ketti! Endi qaytsin, "Qúdaydyng Ózi tek arab jazuymen ghana "Alla" dep belgi berip otyrsa"!
Aypyrm-ay, sondaghy sonshama әngýdiktikting sebebi nede deseyshi! Nede bolushy edi, tәiiri; ol - elimizdegi músylmandardyng basym bóligining kәdimgi oi-órisinin, islamdyq sauatynyn, jalpy, ghylym-bilimining bayaghyda Abay "әnnәtәiinә kәrkәusәr, poshal dereu, kýnәhar, әni-shәni kýlәptәr" týrinde әjualay keltirgen "Abraly namazynan" esh aiyrmashylyghynyng joqtyghynda.
"Qarghamyzdyng qardaghy izi" demekshi, "sonau bir jyly, Arqadaghy bir qarghamyzdyng "Alla! Alla!" dep, arabsha súnqyldap qoymay qoyghany" jәne bar! Kezinde, "Alla" degen jazulardyng jer-jerden arabsha qaptap oqyla bastaghandyghy" býkilqazaqstandyq telearnalarymyzdan qalaysha daqpyrttalynyp otyrdy, "allashyl" araby qarghamyz da dәl solay eren "jarnamalanyp" edi. Jaqynda sony memlekettik telearnamyzdan qaytalap taghy kórsetti! Qyryq san týrli músylmandarymyzdyng kópshiligi taghy da ólerdey tanyrqap, bir-birinen sýiinshi súrasyp jatty. Qalghandary olargha qosylmasa da, ishtey qúptaytyndyqtaryn ýnsizdikterimen kórsetip baqty. Sondyqtan, bizding osy jazbamyzdy da qarghap-sileytinderding az bolmaytyndyghyna senimimiz kәmil. Meyli ghoy, kimning auzyna qaqpaq bolghandaymyz. Odanda, әlgi "allashyl qarghamyzdy" týsinuge tyrysalyq. Jalpy, "týisiktik Es iyeleri" bolyp tabylatyn hayuanattar ishinde, ózindik "oylau" qabileti jaghynan da, tirlik etudegi aluan aila-amaldary jaghynan da, ainalasyndaghy ózine únamdy ya qorqynyshty dybys-dauystardy "jattap aludaghy talanty" jaghynan da, - qarghanyng jóni erekshe. Oghan qaraghanda, totyqúsynyzdyng "jatqasogharlyghy" jolda qalady. Kózi ashyq adamdar qarghanyng kәdimgidey aqyldylyghynyng qily-qily zerthanalyq ghylymy dәlelderin de jaqsy biledi.
Sóz sonynda aitpaghymyz: "allalaghan" ashy azan týn tynyshtyghynda hәm tang aldynda tosynnan shaqyrylghan sayyn, meshit múnarasynan ýrkip úshyp, "alla"-lap ketuge mәjbýr bolghan shoshymaly qargha da - bir, meshitte arabsha namaz sudyratyp, olarynan ózderi dym týsinbey, qúr "alla"-laytyn músylmandarymyz da - bir.

 

Tynyshtyqbek Ábdikәkimúly.

0 pikir