Senbi, 20 Sәuir 2024
Qogham 7522 0 pikir 20 Qyrkýiek, 2014 saghat 19:44

QAZAQ TILI. BIR GhASYRLYQ NAUQAN

Qazaq tilin memlekettik mekemelerde qoldanu men qazaq emesterge ýiretu atty nauqan sonau 1921 jyldan bastalyp ketken eken. Negizgilerin nazarlarynyzgha úsynayyn:

1921 jylghy aqpannyng 2-si QASSR Halyq komissarlarynyng kenesi qazaq jәne orys tilderin memlekettik mekemelerde qatar qoldanu turaly dekret shygharady. Ahmet Baytúrsynov, Maghjan Júmabaev, Qoshke Kemengerov siyaqty qayratkerlerge qazaq tilinde mektep oqulyqtaryn jazu tapsyrylady. Sol jylghy mamyrdyng 6-synda qazaq tili oqulyghyn jasaushylargha syiaqy taghayyndaydy. Eki jyldan song halyq aghartu komissariatynyng akademiyalyq ortalyghy Mirjaqyp Dulatovpen qazaq jәne týrki elderi tarihy oqulyghyn jasau turaly kelisim-shartqa qol qoyady.

1923 jylghy shildening 11-inde QASSR әdilet komissariaty sottar men tergeushilerdi qazaqsha is-qaghaz jýrgizuge mindetteytin sirkulyar taratady.

1923 jylghy qarashanyng 22-sinde QASSR ortalyq atqaru komiyteti resmy týrde "qazaq tilinde is-qaghaz jýrgizu" turaly dekret qabyldaydy.

1927 jylghy qantardyng 12-sinde QASSR HKK qazaq emes memlekettik qyzmetkerlerge qazaq tilin ýiretu erejesin bekitedi. Jeti jyldan song búl ereje OAK-ting qaulysyna ainalady.

1930 jylghy qantardyng 3-inde QASSR halyq aghartu komissariaty Qazaqstandaghy orys mektepterinde qazaq tilin mindetti pәn retinde bekitu turaly búiryq shygharady.

1933 jylghy qyrkýiekting 1-inde (ashtyqtyng shyrqau shegine jetken kezi ghoy) QASSR-ding OAK men HKK qazaqsha biletin mamandargha jenildik qarastyratyn qauly shygharady (netken qorlau, ә). Eki jyldan song halyq aghartu komissariatynyng apparatyn týgel qazaqshagha kóshiru turaly OAK men HKK jәne bir qauly bekitedi.

1938 jylghy sәuirding 5-inde (Alash Orda qayratkerleri týgel atylyp, aidalyp bitken son) QASSR OAK men HKK qazaq mektepterinde orys tilin oqytudy mindetteytin qauly qabyldaydy. Ary qaray negizinen orys tilin oqytudy pysyqtaytyn qaulylar men búiryqtar kóbeyedi. 1941 jyly qazaqsha biletinderding jenildikteri joyylady (soghys kezinde qaydaghy jenildik). Al 1957 jyly (el esin jiya bastaghan shaq) QazSSR ministrler kenesi orys mektepterinde oqityn qazaqtar qazaq tilin oqysyn degen qauly shygharady. Osymen qazaq tilining shipasy bitti eken deseniz, o ghajap,

1958 jylghy aqpannyng 2-inde QazSSR ministrler kenesi memlekettik jәne qoghamdyq úiymdarda qazaq tilinde is-qaghaz jýrgizudi jaqsartu (!) turaly taghy bir qauly shygharady. Odan keyin 1987 jylgha deyin qazaq tili úmytyla túrady da, kerisinshe Qazaqstanda orys, úighyr jәne dýngen tilderin oqytudy jaqsartudy kózdeytin birneshe qauly qabyldanady, arasynda (1975 jyly) jalpy orta mektepterde tipti arab tilin oqytugha rúqsat etetin ýkimet qaulysy shyghady.

1987 jylghy nauryzdyng 3-inde QazSSR kompartiyasynyng ortalyq komiyteti men ministrler kenesi "qazaq jәne orys tilderin oqytudy jaqsartu" turaly qauly bekitedi.

1989 jylghy qyrkýiekting 22-inde qazaq tiline Jogharghy kenes qaulysy boyynsha memlekettik mәrtebe beriledi.

Odan bergi zamanda "memlekettik tildi (qazaq tili degen atauy da úmytylyp barady) jaqsartu, engizu, oqytu" turaly qabyldanghan qisapsyz qauly, ókim, búiryq pen zandy aitpay-aq qoyayyn - internetten-aq ózderiniz tauyp alasyzdar.

(GhALYM BOQAShTYNG FEYSBUKTEGI PARAQShASYNAN YQShAMDAP ALYNDY)

Abai.kz

0 pikir