Beysenbi, 18 Sәuir 2024
Áne, kórding be? 7785 0 pikir 6 Qazan, 2014 saghat 11:40

Týsiphan TÝSIPBEKOV. ShEKARA ShYNDYGhY

Álemdegi irili-uaqty memleketterding kez kelgen dәuirde, kez kelgen qoghamdyq formasiyada eng aldymen qauzaytyn, qolgha alatyn mәselesi – shekarany shegendeu, el men jerding qauipsizdigin arttyru. Shekara – qasiyetti de kiyeli úghym. Búl túrghyda Qazaqstanda atqarylghan, qolgha alynghan, bolashaqta iske asyrylatyn sharalar kesheni de kónil túshytarlyqtay. Memleketimizding shekara mәselesin Túnghysh Preziydentimiz Núrsúltan Nazarbaev tәuelsizdikten keyin ile-shala qolgha alyp, túnghysh ret qazaq jerining shet-shegin shegendep, qaghaz jýzinde rәsimdegeni әlemge mәlim. Tәuelsizdikting basty atributy – shekara. Sandaghan ghasyr Resey imperiyasy bodandyghynda jýrgen shaqta Qazaqstannyng shekarasy degen tirkesting zaty týgil aty da estilgen joq. Qazaqtyng qazaq bolghannan bergi armandarynyng shýidelisi de osy shekara edi. Shýkir, býgingi tanda shekaramyzdy anau tóbe, mynau ózen, әnebir kólding jiyeginen bastalady dep shartty týrde aitpaymyz, ony aibyndy ala baghan bólip túr. Elbasymyz Núrsúltan Nazarbaevtyng tughan eli men jerine sinirgen úlan-ghayyr enbegining kóshin, dәl osy shekaramyzdy halyqaralyq talap pen órkeniyet zandylyqtaryna sәikes belgilep alghanynan bastaytyn bolar, bәlkim.

Shyghys Qazaqstan oblysy Resey Fe­derasiyasy jәne Qytay Halyq Res­pub­likasy syndy alyp memlekettermen jәne Ortalyq Aziya respublikalarymen shektesetini belgili. Shekaralyq aumaqtyng jalpy úzyndyghy 2100 shaqyrymdy qúraydy. Ángime bizding alyp derjavalardyng qyspaghynda jatqandyghymyzda emes. Mәselen, Resey men Qytay jaqtary bizben shektesetin ónirlerine ishkeriden halyqty moldap әkelip, soghan oray injenerlik qúrylymdar sanyn arttyruda, túrghyn ýy keshenderin moldap túrghyzuda. Yaghni, Qazaqstanmen shekaralas ónirlerge kóship kelushilerge órkeniyetti týrde әleumettik jaghdaylar jasaugha basa nazar audaryp jatyr. Qytay Halyq Respublikasy tipti, «Qaramay-Shәueshek» temirjol qúrylysyn ayaqtaugha shaq qaldy. Shәueshek bizge tiyip túr. Temirjolyn tirep, qarajolyn kýrep qoydy. Batys Qytay – Batys Europa halyq­aralyq avtomagistrali Qazaqstandy kóktep ótedi. Ol elde tipti «Shekaralas aumaqtar» jayly arnayy zang shygharylyp, el shetindegi shaghyn qalalardy damytu jәne ol ónirlerdi órkendetu jayly asa iri jobalar jýzege asyrylyp jatyr.

Al, bizdegi tirlik basqasha. Ótken ghasyrdyng 80-shi jyldarynyng sonyn ala bastalghan, auyldardan qalagha qaray ýdere kóshu ýrdisi әli kýnge toqtalghan joq. Shekaralyq audandardaghy halyq sany 2001 jylmen salystyrghanda 19,2 payyzgha kemidi. Búl ber jaghy. Mәselen, 2012 jylgha deyingi derekke qaraghanda, 15 jyl ishinde Zaysan, Katonqaraghay, Kýrshim, Ýrjar audandarynan 85,1 myng adam kóship ketken. Búl audandardyng barlyghy Qazaqstannyng shekaralyq aimaqtary. Elding shetinde, jelding ótinde jatqan Katonqaraghay audanynyng túrghyndary osy jyldar aralyghynda 19 myngha, Kýrshim audany 21 myngha, Tarbaghatay audany 21,7 myng adamgha kemidi. Al, shekaranyng tura auzynda jatqan, janaghy Shәueshekke týshkiriging estiletindey qashyqtyqtaghy Ýrjar audanynan jyl sayyn 2-3 mynnan astam túrghyn ortalyqqa qonys audaruda. Áli kýnge solay. 1997-2011 jyldar aralyghynda ghana janaghy atalmysh audandardaghy 45 eldi meken elimizding kartasynan ada-kýde joyylyp, 20-dan astam mektep óz júmysyn toqtatty. Balyqtyng teren, al pendelerding jaqsy tirlikti izdeytini – aksioma. Eger osy ónirlerdegi infraqúrylymdardy memlekettik dengeyde damytudy shúghyl týrde qolgha almasa, janaghy kósh jalghasa beredi. Jalghasa beredi dep úzyn arqau, keng túsaugha salugha da kelmeydi. Nege deseniz, shekaralyq auyldarymyzdaghy halyqtyng sany – sausaqpen sanarlyqtay ghana. Olardyng basym bóligi – egde jastaghy adamdar. Endi biraz jyldardan song osy ónirlerimizde tigerge túyaq qalmay jalanashtanyp qalsa, oghan tanyrqaugha bolmas.

Respublikanyng basqa shekaralyq oblystarynda qanday sharalar qolgha alynyp jatqanyn jetkilikti bilmeymin, al, bizding Shyghys Qazaqstan oblysynyng әkimi Berdibek Saparbaevty osy shekara mәselesi tym erekshe alandatatynyna kuәmiz. Ol kisi 2012 jyly Preziydent Núrsúltan Nazarbaevtyng atyna shekara­lyq ónirlerge baylanysty tuyndaghan problemalar, olarmen memlekettik dengeyde júmys jasau sharalary túrghysynda ótinish hat ta jazghan. Onda shekaralyq ónirlerding elsizdenui, bir adamgha eki sharshy shaqyrymnan kelip otyrghany jayly aqparat berilgen, Shyghystyng sauda-logistikalyq ahualynyn, turizmge degen zor mýmkindikteri joghary ekendigine baylanysty respublikamyzdyng ómir sýruge qolaysyz jerlerinen Shyghys Qazaq­stangha, onyng ishinde janaghy shekara­lyq aimaqtargha adamdar әkelip qonystandyru sekildi úsynystar da bolghan. Ótinish-hatta oblys әkimi Elbasydan Ýkimetting qolgha alyp jatqan «Ónirlerdi damytu» baghdarlamasyna sәikes shekaralyq ónirlerdegi shatqayaq­tap ketken sharualargha tez arada kómek beru súralghan bolatyn. Ile-shala búl mәselemen Ýkimet shúghyldanghan. Ýkimet búl túrghyda «Ónirlerdi damytu» baghdarlamasyna sәikes birshama maqsatty júmystardy jýzege asyruda. Desek te qolgha alynady degen sharalar keshenining qozghalysy tym bayau. Qazaqstan-Qytay shekarasynda ýshinshi ótkizu punktin qúrugha mýmkindik beredi degen, konsessiyalyq negizde jýzege asugha tiyis Zyryan-Mayqapshaghay ( qashyqtyq 422 shaqyrym) temirjol jelisi qolgha alynghan joq. Shekara many aumaqtarynda biznes jobalardy iske asyrudy jenildetuge, onyng ishinde «Biznesting jol kartasy-2020» baghdarlamasyna tiyisti ózgerister engizu, sol túrghyda Shyghys Qazaqstan jәne Almaty oblystarynyng shekara many audandaryn ekonomikalyq qoldau ýshin túrghyndaryna 10 jyldyq merzimge 10 payyzdyq salalyq shekteulersiz nesiyeler beru de qarastyrylady delingen bolatyn. Búl bap ta qozghalyssyz qaldy.

Sonymen birge, oblys basshysy Par­lament Mәjilisining ekonomikalyq reformalar jәne ónirlerdi damytu komiytetining tóraghasy S.Áyimbetovke de óz qatynasyn joldap, onda taghy da osy shekaralyq ónirlerdegi әleumettik hal-ahualdyng tym kýrdelilenip bara jatqanyn, ish­kerige baghyttalghan migrasiyanyng әli kýngi toqtalmay otyrghandyghyn aitqan. Ót­ken jyly búrynghy Ónirlerdi damytu ministri B.Jәmishevting atyna úsynys-hat jibergen. Óz úsynystarynda shekara syzyghynda jatqan eldi mekenderdegi kәsipkerlikti damytu mәselelerin kóterip, olargha beriletin nesie kólemin arttyru, qaytarym payyzyn tómendetu, qoljetimdi baspana, diplommen auylgha baratyn jastargha beriletin kóterme aqyny kóbeytu mәselelerin kótergen.

Biz, «Núr Otan» partiyasynyng qyzmet­kerleri ónir aumaghyndaghy júrtshylyqpen jii kezdesemiz. Onday kezdesulerge ózimizben birge oblystaghy basqarma jәne qúqyqtyq mekeme basshylary, әrtýrli dengeydegi deputattardy da qatystyramyz. Sonday jýzdesulerde shekaralyq audan túrghyndarynyng osynday mәselelerdi qauzaghan súraqtaryna jauap taba almay qinalatynymyz ras. Túrghyndardy sol ónirlerdegi infra­qúrylymdardyng әlsizdigi, әleumettik jaylarynyng jútandyghy, halyq sanynyng kýn ótken sayyn azayyp bara jatqandyghy, ishki migrasiyanyng toqtalmauy, jastardyng auyldarymyzda túraqtamauy, shalghay ónir kәsipkerlerine degen jenildikterding bolmauy, turizmge memlekettik túrghyda qoldaudyng tym qorashtyghy sekildi tolghaqty mәseleler abyrjytatynyn bayqaymyz. Ár jyldary ónirimizge issaparmen kelgen Mәjilis deputattary I.Aronova, A.Nurkina, N.Kuzimiyn, N.Sabiliyanov, T.Ibraev­tarmen jýzdesken ónir halqy, taghy da osy súraqtardy algha tartty.

Meninshe, oblys basshysy tarapynan birneshe jyl qatarynan jýzege asyrylyp kele jatqan «Tughan jerge taghzym», «Tughan jer – altyn besik» syndy tek auyldarymyzdyng órkendeuine baghyttalghan, týlekterdi kindik júrtynda qalugha nasihattaytyn sharalar keshenine memleket tarapynan qosymsha kómek kerek. Ýkimetimizde «Ónirlerdi damytu» baghdarlamasy bar. Onyng shekaralyq aimaqtargha bóle-jara bereri joq. Sondyqtan Ýkimetke Shekaralyq aimaq­tardy damytu atty jeke baghdarlama qabyldau lәzim. Búl degen Qazaqstannyng mәngiliktigine, qala berdi múqym qazaq últyna jasalynghan bagha jetpes, asa qúndy investisiya bolar edi. Osy bir múnly jyry men óksikti zary tau­sylmay kele jatqan, әri últtyq manyzgha ie mәselege Ýkimet tez arada ong sheshim shygharmasa bolmaydy. Ýkimetting dúrys sheshimi shekaralyq audandardyng óshuge taqaghan ýmit otyn qayta laulatar edi. Sonda baryp shalghay auyldarymyzdyng problemalary azayar edi. Sonda baryp biz ishki migrasiyanyng bәsendeuine qol jetkizer edik. «Diplommen – auylgha!» baghdarlamasynyng da baghy janar edi. Eng bastysy – shekaramyz jalanashtanbas edi.

Shekara – kiye. Babalar amanaty. Shekara syzyghy boyyna ne yqylym zamandarda ghúmyr keshken qazaqtardyng qany singen. Qazaq qany tógilgen jerdi kiyeli sanaytyn halyq. Nebir tar jol, tayghaq keshu dәuirlerinen ózimizge deyin jetken qazaq dalasyn ay men kýnning amanynda jalanash qaldyrugha bolmaydy. «Bos jer jau shaqyrar», degendi úmytpayyq.

Týsiphan TÝSIPBEKOV,

 «Núr Otan» partiyasy Shyghys Qazaqstan oblystyq filialy tóraghasynyng birinshi orynbasary

Abai.kz

 

0 pikir