Sәrsenbi, 24 Sәuir 2024
Sudyng da súrauy bar... 13492 0 pikir 28 Qarasha, 2014 saghat 13:56

TRANSShEKARALYQ ÓZENDER TAGhDYRY TOLGhANDYRMAY MA?

 

Qazaqtyng «Su ayaghy qúrdym» degen sózi beker aitylmasa kerek. Negizinen sudyng ayaghynda otyrghan bizding elimizding sugha degen súranysyn shyndap sezinetin kezi de jaqyndap qalghanday. Ghalymdar elimizdegi suy mol ózenning biri Ilening suy azayyp bara jatqanyn aityp dabyl qaghuda. Ilede su azayghan sayyn Qapshaghay kólining aumaghy da kishireye bastaghan. Su mamandary Qapshaghaydyng suy qashyp, jaghajaydan 600 metrge alystap ketkenin mәlimdep otyr.

 Býgingi kýni Qapshaghay qalasynda 56 myng halyq bar. Ýkimetting esebinshe Qapshaghay halyqaralyq turizm jәne qarjylyq ortalyqqa ainaluy tiyis bolatyn. Eger kólding suy jyldan-jylgha tartyla týsse,  búl keshendi jospardyng oryndaluy da neghaybyl. Odan bólek, elimizde jylyna 40-50 myng tonna balyq aulansa, sonyng 1 myng tonnagha juyghy Qapshaghaydan óndiriledi eken. Su azayghan ónirding oty da azayyp, balyghy joghalady. Olay bolsa, úzyndyghy 110, eni 25 shaqyrymgha juyq kóldi mekendeytin otyzgha tarta týri bar kóp balyq qalay kýn kórmek?

Ghalymdardyng zertteuinshe dәl qazir Qapshaghay kólindegi sudyng dengeyi 476,74 metrdi qúraydy, al múndaghy qauipti dengeyding shegi 479 metr ekenin eskersek, Qapshaghaydyng qúryp ketui qúdayy kórshimizding qolynda túrghanyn angharu qiyn emes.   Jetisudyng eng suy mol ózeni Ilening suy azaysa, әigili Balqash kólining de basynan baghy taymaq. Sebebi, býginde Balqashqa qúyatyn su kózderining 80 payyzdayy Ilege tiyesili. Balqash kóline Ile ózeni arqyly jylyna 10-12 mlrd. tekshe metr su jetkizilmese, ol da Araldyng kebin kiii mýmkin.

Kezinde Iliyas Jansýgirov jyrlaghan Jetisudyng jeti ózeni búrynghyday Balqashqa «oy bauyrymdap» jónkilmeydi. Qaratal, Aqsu, Lepsi ózenderi suarmaly jerlerding ózinen asa artylmay otyrsa, Ayakóz, Biyen, Sarqant, Basqan sekildi ózenderding ayaghy kólge jetpey qúryp ketetini neshe jyldan beri mәlim. Osynyng ózi-aq bizdegi su kózderining azayyp bara jatqanyn kórsetedi. Elimizding su mәselesin qayta qarastyryp, sugha memlekettik sayasat ústanatyn kez jetti.

Qazaqstandaghy eng suy mol eki ózen Ertis pen Ilening óre basy kórshiles Qytay elinde jatyr. Alayda, transshekaralyq ózenderding suyn bólisude halyqaralyq zandylyq saqtalmay otyr. Aspan asty eli egis alqaptaryn jantalasa kóbeytip, eki ózenning basyn baylap, suyn búryp alu sayasatyn jýzege asyryp ýlgergen. Ilening mol suyna bógeu salghan Qytay qazirding ózinde 3,5 tekshe shaqyrym su kózin alyp qalyp otyr. Úzyn aqqan Ertis ózenining basyndaghy jaghday da mәz emes. Derek kózderine sýiensek, Qytay tarapy 2020 jylgha qaray «Ertis-Qaramay» kanaly arqyly Qytay jaghy búl kanalgha 2,5 tekshe shaqyrym, odan keyingi jyldarda 4 tekshe shaqyrym su aludy josparlap otyr.

Qytay memleketi Shynjang úighyr avtonomiyasy ornalasqan aimaqqa egis alqaptaryn úlghaytyp, Qazaqstangha keletin ózenderding basyn baylap, mol sudy qamtyp qalu sayasatyn ústanuda.  Mәselen, 2015 jyldary aimaqtaghy suarmaly alqaptardyng kólemi 6 million gektargha deyin úlghayady degen derek te bar. Su mamandary Beyjinning osynau su sayasatyndaghy  úzaq merzimdi jospary  iske asyp ketetin bolsa,  elimizding sudan qatty tarshylyq kóru qaupi basym ekenin aitady.

Aytpaqshy, bizding elimizding su qory tausylugha jaqyn eken. Su sharuashylyghy mamandarynyng esebinshe songhy jyldary 126 tekshe shaqyrym su resurstarynyng kólemi azayyp, 100 tekshe shaqyrymdy qúrap,  26 tekshe shaqyrym su kózderi qúrdymgha ketkeni anyqtaluda. Sebebi, esepte túrghan 100 tekshe shaqyrym su qorynyng 44 tekshe shaqyrymyn osy syrttan keletin ózen sulary toltyrady.

 

Bauyrjan SABYRBEKOV. 

Abay.kz

0 pikir