Elimizdi úly jetistikterge jetelep kele jatqan Túnghysh Preziydent Núrsúltan Ábishúly Nazarbaev turaly qay túrghydan aitsaq ta jarasady. Preziydent memleket basyna el men últ mýddesin kózding qarashyghynday saqtap qaluda, halyq sharuashylyghyn qaqyratyp almauda óte qiyn mәseleler qat-qabat shiyelenisken asa jauapty kezde keldi.

KSRO-nyng ydyrauy aldynda elimizding bolasha­ghy men tәuelsizdigi tarazy basynda túrdy. Sol kezde, yaghny sheshushi sәtte el basqaru tizgini Núr­súltan Nazarbaevtyng qolyna tabystaldy. Sol kezden bastap ata-babalar ansaghan egemen el bolugha, tolyqqandy tәuelsiz memleket qúrudyng maqsat-múraty, әrbir isi osyghan úiytqy bola bastady.

Ol uaqytta basqa odaqtas respublikalarmen ekonomikalyq baylanystar ýziluge jaqyndap, elding túrmystyq-әleumettik jaghdayy tómendey týsti. Odaqtas eldermen aradaghy ekonomikalyq qarym-qatynastardy qal-qaderinshe saqtau, әsirese, el ishindegi sayasy ahualdy túraqtandyryp, qoghamdyq tәrtipti jәne halyqaralyq tatulyqty saqtau syndy keleli mindetter túrdy. Osyghan baylanysty memleket qúrylymyn, onyng ishinde qúqyqtyq organdardy janasha qúru mәselelerin Elbasy aldyn ala boljay bildi.

Ol kez dýnie ay sayyn emes, kýn sayyn emes, saghat sayyn san aluan ózgeristerge týsip jatqan beymaza shaq edi. Múnday aumaly-tókpeli tústa qytay halqy «Ózgeris kezinde ómir sýrme» dep elin saqtyqqa shaqyrady eken. Sóitip, sol jyldary býkil elding taghdyry ýshin jeke basyn bәigege tigip, Preziydent halqyna qanatymen su sepken qarlyghashtay qaltqysyz qyzmet jasap keledi.

Kenestik jýiening kýni bituge jaqyn­daghan, el erteni elen-alang kýy keshken kezde búrynghy konstitusiyagha Preziydenttik basqaru nysanyn engizu qajettigi tuyndady. 1990 jylghy 24 sәuirde Qazaq KSR Jogharghy Kenesining qaulysymen Núrsúltan Ábishúlyna preziydenttik lau­azym jýkteldi. Sol tarihy kezeng turaly akademik Salyq Zimanúlynyng esteliginen bir ghana mysal keltirelik: «Sessiyanyng kýn tәrtibine Preziydent turaly úsynys qoyylyp, Konstitusiyagha osy ózgertudi engizu mәselesi dauysqa salyndy. Búl úsynys deputattar tarapynan qoldau tauyp, Qazaq KSR-ining Konstitusiyasyna preziydenttik basqaru nysany turaly ózgeris engizu jóninde sheshim qabyldandy».

Al arada bir jyl ótkende, 1991 jyldyng jeltoqsan aiynyng 1-inde Núrsúltan Nazarbaev Qazaqstan halqynyng qalauymen birauyzdan tәuelsiz elding Preziydenti mәrtebesin iyelendi. Núrsúltan Ábishúlyn býgingi biyik belesterge bastaghan osy aqjoltay kýnder halyq jadynda mәngi saqtala bermek.

«Tәnirding tandauymen, halqynyng qalauymen» memleket tizginin osylay qolyna alyp, tughan eli ýshin eren enbek sinirgen Núrsúltan Ábishúly býginde Elbasy degen asqaq abyroy, biyik bedelding tórine shyqty.

Toqsanynshy jyldar basynda Preziy­dent Núrsúltan Nazarbaevtyng aldynda elding ishki-syrtqy sayasatynda memleket tarapynan atqarylar asa auqymdy mindetter túrdy. Ásirese, josparly ekonomikagha negizdelgen respublikany endi naryqtyq ekonomika baghytymen algha aparudyng eng manyzdy mindeti dep belgiledi. Alayda, el basshysynyng búl janashyl bastamasyn birden týsine qoyghandar az edi. Qarapayym enbek adamdaryn bylay qoyghanda, keybir sheneunikter naryqtyq ekonomikagha kóshu jónindegi iydeyanyng berer paydasyn birden payymday almady.

Kenestik jýiening shekpeninen neghúrlym tezirek qútyludy kózdegen Preziydent, tәuelsiz elimizdegi kezek kýttirmeytin әleumettik-ekono­mikalyq reformalaryn jýrgizumen qatar, jana qúqyqtyq, sonyng ishinde, sot jýiesin qalyp­tastyrudyng mindetin de kýn tәrtibine qoydy.

Qúqyqtyq salany reformalau jú­mystary eleuli qiyndyqtar tughyzdy. Óitkeni, kenestik jýiening birneshe jyldar boyy oi-sanagha sinirip ketken psihologiyalyq ahualyn búzu onaygha týspedi. Degenmen, Elbasynyng janashyl oi-maq­sattary qúqyq qorghau organdary men zan­gerlerding kóniline birte-birte senim úyalatty. Bir sózben aitqanda, tәuelsiz sot jýiesin qúru, qúqyq salasynyng tiyimdiligin arttyru, olardy zan­dyq túrghydan bekitip alu, el ishindegi sotqa degen janasha kózqarasty qalyptastyru, sol ar­qyly sottardyng bedelin kóteru – qyruar kýsh-jigerdi, eseli enbekti qajet etken óreli ister edi.

Elbasy Esilding sol jaghalauynan jana әkimshilik ortalyq saludy oilastyrghanda Aqorda, Ýkimet, Parlament ghimarattarynyng qatarynda Jogharghy Sot ghimaratyn da saludy óz nazarynda ústady. Aqorda irgesinen boy kótergen әdildikting aq otauy Astananyng kelbetine kelbet, sәuletine sәulet qosty. Preziydent jobalaghan osy ghimarattardy Astana qonaqtary men sheteldikter elimizding ósip-órkendeuining belgisi dep biledi.

Ár jyldary Preziydent qúqyqtyq jýieni qalyptastyruda sot, prokuratura, ishki ister jәne arnayy organdardyng jýieli әri birlese otyryp júmys isteuine erekshe nazar audaryp keledi. Mәselen, toqsanynshy jyldardyng bas kezinde Qazaqstan Respublikasy Jogharghy Kenesining Qaulysymen kýshine engen «Qazaq­stan Respublikasynyng prokuraturasy turaly» zanda prokuratura qúqyqtyq qadaghalaudy jýzege asyratyn organ retinde qalyptasty.

Elimizde prokuraturanyng róli jәne qúzy­rettilik shektelimi turaly zangerler ara­synda ýlken dau-damay oryn aldy. Tipti, bir-birine tikeley qarama-qayshy oilar tuyndady. Osynday kezde de Elbasy basqa memleketter­den ózgeshe, Qazaqstannyng qazirgi damu kezenine sәikes, prokuratura organyn saqtap qaldy.

Sonymen qatar, Qazaqstan Respub­likasy Eko­­nomikalyq qylmysqa jәne sybaylas jem­qor­­­lyqqa qarsy kýres agenttigi (qarjy poliy­siya­­­sy) Ýkimet qaulysymen alghashynda Qar­jy miy­nistrligining salyq qyzmeti qúramyn­da Sa­lyq milisiyasy basqarmasy bolyp qúrylghan edi.

Búl saladaghy qúqyqtyq mindetterdi kezen-kezenimen jetildirip otyrudy Elbasy әr uaqytta esten shygharghan emes. Bizding respublikamyzda, basqalarmen salystyrghandaghy basty erekshelik, Elbasynyng tapsyrmasymen korrupsiyamen kýres jóninde derbes zang qabyldandy. Búl zang qabyldanghanda da keybir zangerler men qúqyq qorghau organdarynyng basshylary bólek zang kerek emestigin, sybaylas jemqorlyqqa qarsy normalar qoldanystaghy basqa da zandar ayasynda qarastyrylghanyn aityp qarsy bolghan edi. Býginde halyqaralyq sarapshylardyng baghalauynsha, respublikamyzdyng sybaylas jemqorlyqpen kýres jónindegi zannamasy eng tiyimdi dep tanylghan.

Núrsúltan Ábishúlynyng «Halqyna jany shyndap ashityn qayratker orgha jyghatyn emes, órge shyghatyn jol silteydi», degen sózinde tereng mәn-maghyna bar. Elimizdi ekonomikalyq túrghyda damytuda, sot salasyn reformalaugha erekshe mәn beruining arqasynda kóptegen jetistikke qol jetkizdik. Atap aitqanda, qazirgi ekonomikalyq, banktik, әleumettik, taghy basqa salalardaghy qol jetken tabysymyz, uaqtyly ótkizilgen qúqyqtyq reforma bolmasa osynday dengeyge kóterilui mýmkin emes edi.

Shyn mәninde, biz keyde ekonomikalyq jetistikterimiz turaly kóp aitamyz da, elimizdegi jeke azamattar men zandy túlghalardyng konstiy­tusiyalyq qúqyghyn әdil qorghaytyn sot qyzmeti turaly aita bermeymiz. Búl jóninde Preziydentting «Qazaqstan joly» atty kita­bynda: «…sot­tyq-qúqyqtyq jýie­ning tiyimdiligin qamtamasyz etu eko­no­mikalyq problemalardy sheshuden birden-bir kem soqpaytyn mindet edi», dep atap kórsetilgen. Elimizde әleumettik jaghdaydyng jaqsaryp, ekono­mikanyng túraqtanuy, eng aldymen, Elbasynyng qúqyq qorghau, sonyng ishinde, sot salasyndaghy reformalardy jýrgizudegi sarabdal sayasatynyng arqasynda jýzege asqany barshamyzgha ayan.

Mening oiymsha, Elbasynyng túla-boyynda qay salany bolsa da tereng týsinip, dәl sol salanyng mamandyq iyesindey oy týietin erekshe qabilet pen kóre bilu qasiyeti bar. Elimizdegi sot qyzmetining dúrys jolgha qoyylghany, sot tóreligining әlemdik standarttargha say damuy nәtiyjesinde sot әdildigi kәsiby dengeyge kóterildi. Múnyng qoghamda tynyshtyq ornatugha, ekonomikalyq órleuge birden-bir kepildik beretinin Túnghysh Preziydentimiz óz uaqytynda boljay bildi.

1991 jylghy 16 jeltoqsanda qabyl­danghan «Memlekettik tәuelsizdik turaly» Konstitusiyalyq zanda memlekettik biylik jýiesi ýsh tarmaqta – zang shygharu, atqaru jәne sot biyligi bolyp qúryldy. Búl qaghidattar 1993 jyly qabyldanghan Ata Zanymyzda odan әri naqtylandy. Memleket basshysy sot jýiesin osylay damyta beru baghyttaryn belgiley otyryp, әr jylghy uaqyt talabyna say batyl da jana qadamdar jasaugha yqpal etti.

Elbasynyng úigharuymen 1994 jyly «Qazaqstan Respublikasyndaghy memlekettik qúqyqtyq reforma baghdar­lamasy turaly» qauly qabyldandy. Búl qújatta sudiyalardyng derbestigi men tәuelsizdigine kepildik berildi. Azamattardyng qúqyqtary men bostan­dyq­taryn sot arqyly qorghaudyng zandyq-qúqyqtyq alghysharttary jasalyp, Qazaqstandaghy sot jýiesi bir arnagha toghysty. Sóitip, sot tәuelsizdigi zama­nauy reformalargha say qamtamasyz etildi. Osy jyldarda jana Azamattyq is jýrgizu jәne Qylmystyq is jýrgizu kodeksterining qabyldanuy nәtiyjesinde sot isin jýrgizuding alghashqy zandyq tetikteri qalandy.

Búdan keyin sot reformasyn odan әri je­tildirude 1995 jylghy Konstitusiyanyng ma­nyzy zor boldy. Memleket basshysy atalghan Konstitusiyanyng sot jýiesin damytu­daghy rólin: «Sot әdildigin shyn mәninde әdi­letti jәne riyasyz jýrgizuge sot korpusyn qa­lyp­­tastyrudyng Konstitusiyada kórsetilgen tetik­teri septigin tiygizedi», dep naqty aityp berdi.

Osy Ata Zanymyzda jergilikti jerdegi sottardy saylaudyng ornyna, endi olardy Preziydent taghayyndaytyny, al múnyng ózi olardyng tәuelsizdigin jergilikti jerlerdegi әkimshilik yqpaldan qorghaytynyn, al Jogharghy Sottyng sudiyalary Preziydentting úsynysymen Parlament Senatynda saylanatyny eng joghary zandyq túrghyda aiqyndaldy. Sóitip, elimizdegi sot jýiesining buynyn bekitip, belin buyp berdi.

Preziydent 1995 jyly sot jýiesin damytudyng negizin qalaghan taghy bir qújatqa – «Qazaqstan Respublikasyndaghy sottar jәne sudiyalardyng mәrtebesi turaly» Konstitusiyalyq zang kýshi bar Jarlyqqa qol qoydy. Osy Jarlyqqa sәikes, Joghary Sot Kenesi men Ádilet biliktilik alqasy qúryldy. Konstitusiyagha sәikes, tórelik sottar taratylyp, olardyng funksiyalary jalpy yurisdiksiya sottaryna berildi. Osylaysha, sot jýiesinde memlekettik biylikke qajetti barlyq atributtar elimizdegi sot tóreligining tynghylyqty qalyptasqanyn aiqyndap berdi. Resey Federasiyasy, Belarusi memleketteri sottardyng biriktirilu tiyimdiligin arada jiyrma jyl ótken song týsinip, múnday sheshimge biyl ghana keldi. Osynday orasan zor reformalardyng jemisti jýrgizilui – N.Á.Nazarbaevtyng sayasy kóregendiligi men qajyrly kýsh-jigerinin, tabandylyghy men pozisiyasynyng beriktigining arqasy der edim.

Elimizde sot salasynda reformalar jýr­gi­zil­gen jyldar ishinde, әsirese, azamattyq is­ter boyynsha birqatar janashyl baghyttaghy júmystar jýzege asyryldy. Mәselen, búryn sottardyng qarauyna mýldem kirmegen lauazymdy adamdardyng nemese memlekettik organ­dardyng zansyz is-әreket­teri, bankrottyq turaly shaghymdar endi tikeley sottardyng qarauyna berildi. Sot arqyly qorghaudyng tet­ik­teri jasalyp, sot qaulylarynyng mindet­tili­gi jәne olardy oryndau ýshin jauaptylyq belgilendi.

2000 jyly «Qazaqstan Respublika­synyng sot jýiesi men sudiyalarynyng mәrtebesi turaly» Konstitusiyalyq zan, Joghary Sot Kenesi men Ádilet biliktilik alqasy turaly zandardyng qabyldanuy sudiyalardyng kadrlyq jәne әleumettik mәselelerin týpkilikti sheship berdi. Sudiya qyzmetine taghayyndau ashyq jәne konkurstyq negizde jýrgizile bastady. Olardyng mindetti týrde taghylymdamadan ótu tәrtibin belgileytin normalar engizildi.

Búghan qosa, Preziydent tәuelsiz sot jýiesin qalyptastyruda respublikalyq dengeyde Sudiyalar sezin túraqty týrde ótkizip otyrudy qoldady. Osy uaqytqa deyingi Sudiyalar sezining tarihyn eske alsaq, el Preziydentining qatysuymen alty sezd ótti. Memleket basshysy әr sezd sayyn Sudiyalar qauymdastyghy ýshin sot salasynda atqarylatyn irgeli ister men mejeli mindetterdi aiqyndap berdi.

Eger qysqasha týiindep aitsaq, 1996 jyly 19 jeltoqsanda Almatyda ótken Sudiyalardyng I sezining qaulysymen memlekettik biylikti zang shygharushy, atqarushy jәne sot tarmaghyna bólu turaly konstitusiyalyq erejedegi sot reformasyn jýzege asyrudyng manyzdylyghy atap ótildi. Al 1999 jylghy 25 qantarda Almaty qalasynda ótken Sudiyalardyng II sezi qabyldaghan sheshimde Sudiyalar qoghamdastyghy men memlekettik organdardyng sot biyligining bedelin arttyruy, sudiyalardyng shynayy tәuelsizdigin qamtamasyz etui tújyrymdaldy.

Adamdardyng sotqa senui, óz mýddelerin qorghauy ýshin sotqa jýginui – sot-qúqyqtyq reformanyng basty nәtiyjesi ekenin Preziy­dent 2001 jyly 6 mausymda Astanada ótken Sudiyalardyng III sezinde tiyanaqtap berdi. Elimizde qylmystyq jazalardy yryq­tan­dyru jәne izgilendiru mәselesi osy joly kóteril­gen bolatyn. Sottardy mamandandyru – Memleket basshysy úsynghan eng ózekti, eng órkeniyetti baghyttyng birine ainaldy. Sondyq­tan, naryqtyq ekonomikalyq sharttardan tuyn­d­aghan jana әleumettik qatynastar yqpalyn jete týsingen Elbasy, barlyq oblystarda ma­man­­dandyrylghan ekonomikalyq, әkimshilik, kә­me­letke tolmaghandardyng isteri jónindegi maman­dandyrylghan audanaralyq, ózge de salalyq sottardy qúru jayly Jarlyqtaryna qol qoydy.

Astana qalasynda 2005 jylghy 3 mau­symda ótken Sudiyalardyng IV sezinde Preziydent sot jýiesining jetistikterine rizashylyqpen bagha berip, sottardyng qyzmetin odan әri arttyrugha, qadaghalaushy satylardy barynsha qysqartyp, sot isin ontaylandyrudy neghúrlym jetil­diruding jana mindetterin qoydy. Sonymen qatar, sudiyalargha qoyylatyn talaptardy qataytugha, sudiyalardyng biliktiligin arttyrugha qatysty naqty tapsyrmalar berildi. Elbasy tapsyrmasyna sәikes, Sot akademiyasy Qazaqstan Respub­likasy Preziydenti janyndaghy Basqaru akademiyasynyng Sot tóreligi ins­tituty bolyp qayta qúryldy.

Preziydentting sudiyalargha jýktegen basym mindetterding biri – býginde elimizding sot jýiesine týbelikti engen Alqabiyler instituty. Asa auyr qylmystardy Alqabiylerding qatysuymen qarau 2007 jylghy 1 qantardan bastap qoldanysqa engizildi. Búl sot tóreligin halyq ókilderining qatysuymen ashyq әri shynayylyqpen jýrgizuding normalaryn aiqyndap bergen zandylyq qújaty boldy.

Al Memleket basshysy 2009 jylghy 18 qara­sha­da ótken Sudiyalardyng V sezinde sot isin jýrgizudi ontaylandyru, qadaghalau ins­tansiyalarynyng sanyn azaytu, audandyq sottardyng tәuelsizdigin nyghaytu men rólin arttyru jóninde mindetter qoydy. Búl tapsyrmalar óz retimen «Qazaqstan Respublikasynyng keybir zannamalyq aktilerine isterdi qaraudyng apellyasiyalyq, kassasiyalyq jәne qadaghalau tәrtibin jetildiru, senim dengeyin arttyru jәne sot tóreligine qol jetimdilikti qamtamasyz etu mәseleleri boyynsha ózgerister men tolyq­tyrular engizu turaly» zanda kórinis tapty.

Osy zang ayasynda oblystyq sottardyng qúrylymy ózgertilip, mamandandyrylghan apellyasiyalyq jәne kassasiyalyq sot alqalary qúryldy. Apellyasiyalyq sot instansiyalary audandyq sottar jibergen qatelikterding týzetiluin qamtamasyz etudi jýzege asyrdy. Yaghni, iske tolyq zertteu jýrgizilmegen jagh­day­da sot isin ózining óndirisine qabyldap, sot she­shi­mining kýshin joyyp, onyng dúrys sheshim tabuyn qamtamasyz etudegi zandylyqty kýsheytti.

Taghy bir eleuli janalyq, Elbasynyng tapsyrmalaryn oryndau maqsatynda Jogharghy Sot «Mediasiya turaly» jәne «Qazaqstan Respublikasynyng keybir zannamalyq aktilerine mediasiya mәseleleri boyynsha ózgerister men tolyqtyrular engizu turaly» zang jobalaryn әzirledi. Óitkeni, sot tóreligin balamaly negizde halyqtyng ózin qatystyra otyryp jýrgizu – shynayylyq pen әdildikting jәne jariyalyqtyng tiyimdi tәsili. Preziydent qogham qajetsingen osy zangha 2011 jylghy 29 qantarda qol qoyghany barshagha mәlim.

Búl jana qúqyqtyq institut elimizding aumaghynda ghana emes, halyqaralyq dengeyde de keninen qoldau tabuda. Mysaly, 2012 jylghy 26 nauryzda Qazaqstan Respublikasynyng Jogharghy Soty «Qazaqstan Respublikasynda media­siya ins­titutyn engizu» jobasy ayasynda Birikken Últtar Úiymynyng 2012-2014 jyldargha arnalghan damu baghdarlamasy jóninde kelisimge qol qoydy.

Búl kelisim halyqtyng әlsiz toptary ýshin sot tóreligine qoljetimdilikti arttyrugha, daulardy sottan tys retteu mýmkindikterin qarastyrugha baghyttalghan. Mediasiya institutyn damytuda sheteldik ozyq tәjiriybeler keninen paydalanyldy. Germaniya, Sloveniya, Shveysariya, Belarusi jәne Euroodaq elderi sarapshylarynyng qatysuymen halyqaralyq konferensiya­lar, elimizde ónirlik aqparattyq seminarlar men dóngelek ýstelder, ózge de is-sharalar ótkizildi. Búl is-shara әli de jalghasyn tabu ýstinde.

Memleket basshysy Sudiyalardyng kezekti VI sezine 2013 jyly 20 qarashada qatysyp, ózining kókeyge týigen oilaryn jәne sot tóreligin odan әri jetildiru turaly keleli úsynystaryn bildirdi. «Biz «Qazaqstan-2050» Strategiyasyn temirqazyq ete otyryp, sot jýiesin jetildirudi jalghastyra beruimiz qajet. Eger de biz reforma jasaghanda ekonomikada, sayasatta sot jýiesin, jalpy qúqyq qorghau jýiesin týzemesek, kózdegen maqsatymyzgha jete almaymyz. Bizding azamattar sot jýiesinde barlyq mәselelerdi sheshui kerek, ózining qúqyghyn qorghay aluy kerek. Memleketting de, menin  de sot jýiesine kóp kónil bólip otyrghanym sondyqtan», dep aitqan sózi sottargha tyng kýsh berdi.

Biz, Sudiyalar qauymdastyghy, El­ba­synyng әr jyldardaghy sezd qory­tyndysynda bergen tapsyrmalaryna sәikes, jalpy sot jýiesin damytugha belsene atsalysyp kelemiz.

Qazaqstannyng qarqyndy damuy bizding aldymyzgha jana mindetter qoyyp otyr. Elimizding әlemdegi eng damyghan elder qataryna kiru baghdarlamasy, belsendi integrasiyalyq prosester sot óndirisining uaqyttyng syn-qaterlerine tenbe-teng boluyn talap etude. Búl rette azamattyq sot isin jýrgizuding jana modelin qalyptastyru taraptar mýddelerining tepe-tendigin qamtamasyz etetin pragmatikalyq tәsilderge negizdelgen.

Biz Qazaqstan qoghamyna etene jaqyn sot tóreligin qalyptastyru tújyrym­damasyna sýienemiz. Daulardyng beybit jolmen retteluine kómektesu sudiyalar qyzmetining bir salasy deu kerek. Álem elderinde daulardy balamaly týrde sheshu rәsimderining belsendi qoldanylghany bizge de ýlgi, әri onyng tiyimdi tústaryn alghanymyz jón.

Elimizde biznesting ózin ózi úiymdas­tyruyn yntalandyru jónindegi shara­lardyng der kezinde qabyldanuy, Últ­tyq kәsipkerler palatasynyng qúryluy aralyq sottardy, mýliktik daulardy sotqa deyin retteu institutyn odan әri damytugha mýmkindik beredi. Osy oray­da, tútynushylardyng qúqyqtaryn, ziyatkerlik menshikti, enbek jәne qúqyqtyq daulardyng basqa da sanattaryn qorghau turaly daulardy sheshu salasynda balamaly perspektivalar bar ekenin kópshilik bile jýrse dep oilaymyn.

Elimizdegi barlyq sottarda elektrondy sot isin jýrgizu jýiesi engizil­gen. Sonymen qatar, Jogharghy Sot­tyng ghalamtor resursyn janartu, jergi­likti sottardyng Internet-resurstaryn jetildiru júmys­tary tiyanaqty jýrgizilip keledi. Sot óndiri­sine qatysushylardyng isting qozghalysy turaly jedel aqparat aluyna, shygharylghan sot aktilerimen tanysuyna barlyq mýmkindikter jasalghan.

Qazirgi tanda Jogharghy Sotta ótetin sot pro­sesterinde beyne-baylanys keninen qoldanyluda. Oblystyq sottardyng qatysuymen jalpy otyrys­tar, kenester jәne sudiyalardy qashyqtyqtan oqytu jýiesi óz retimen jýrgizilip keledi.

Sot jýiesining qyzmet etu sapasy eng aldymen bilikti de tәjiriybeli sudiyalar korpusyn kadrlyq qamtamasyz etuge tikeley baylanysty bolmaq. Jalpy, qúqyq mamandary arasynda «Sudiya – zangerlerding eng tandaulysy» degen tәmsil sóz bar. Búl sóz olardyng jankeshti enbegine, kәsiby biliktiligine, sheberlik dengeylerine berilgen bagha bolar. Audandyq sottardyng sudiyalary elimizdegi sot isterining toqsan segiz payyzyn atqarady. Yaghni, búl – beyneti kóp qiyn isterdi qarauda, sonday-aq salmaghy basym jýktemelerge moyymay qyzmet kórsetuding eng tózimdi ýlgisi.

Sudiyalardyng әleumettik mәrtebesine say, esh alansyz qyzmet etuine qolayly jaghday jasau, layyqty baspanamen qamtamasyz etu әr jyldary óz sheshimin tynghylyqty týrde tabuda. Memleket basshysy sudiyalardyng әl-auqatyn ýnemi jaqsartyp otyrudy ózining nazarynan eshqashan tys qaldyrghan emes. Sol ýshin de sudiyalar qauymynyng el Preziydentine degen qúrmeti men alghysy sheksiz.

Núrsúltan Ábishúly Sudiyalardyng VI sezindegi sózinde: «Sudiyalardyng V sezinen beri ótken tórt jylda Qazaqstannyng sot jýiesi «Sottardyng tәuelsizdigi» ólshemi jóninen Bәsekege qabilettilikting jahandyq reytingisindegi óz kórsetkishin birden 23 oryngha kýrt jaqsartty», dep atap ótken edi. Zandardyng saqtaluy, azamattyq sot tóreligi, qyl­mystyq sot tóreligi jәne basqa da kó­r­set­kishter boyynsha da Qazaqstan post­kenestik kenistiktegi memleketterden alda keledi. Mәselen, múny World Justice Project halyqaralyq ýkimettik emes úiymy úsynghan 2014 jylghy Zannyng ýstemdik qúru indeksinen kóruge bolady. Búl reytingide Qazaqstan 71-shi oryndy iyelengen.

Osy jyly reyting әlemning 99 eli men aumaqtaryn – biylik instituttary ókilettigin shekteu, sybaylas jemqorlyqty boldyrmau, tәrtip jәne qauipsizdik, negizgi qúqyqtardy qorghau, biylik instituttarynyng ashyqtyghy, zandardyng saqtaluy, azamattyq sot tóreligi, qylmystyq sot tóreligi tәrizdi negizgi segiz kórsetkish boyynsha baghalaghan.

Úly ghúlama Ábu-Nasyr әl-Faraby babamyzdyng «Dúrys әreket – maqsatqa jetkizer joldy dúrys tandaudan bastalady» degen danalyq sózi Elbasynyng taghylymdy tandaugha toly әrbir isinen aiqyn kórinis tapqanyn ómirding ózi dәleldep berude.

Bizding halqymyz – qashanda әdil biylikti, shynayy zandy ardaq tútqan, aqiqatyn aityp, aq jýrudi qalaghan óte turashyl últ. Elbasy Núrsúltan Ábishúly Nazarbaevtyng elimizding әr azamaty óz kókeyinde saqtap jýrui ýshin aitqan: «Eger de ózim býgin zangha qayshy kelsem, zangha qarsy shyqsam, onda erteng qúqyghym tabangha taptalghan kezde mening sol qúqyghymdy kim jaqtaydy, kim qoldaydy» dep oilauy kerek», degen sózining mәni óte teren, óte taghylymdy.

Zandy syilamay, bilgenin istegen keybireulerding býginde Qasiyetti qazaq jerining bir jútym aua­syna, bir uys topyraghyna zar bolghan ógey ómirleri әrkimning oi-sanasynda qobyz sarynynday sarnap túrsa ghoy!..

Qayrat MÁMIY,

Qazaqstan Respublikasy

Jogharghy Sotynyng Tóraghasy.

«Egemen Qazaqstan» gazeti