Serik ÁBIKENÚLY, «Parasat» jurnalynyng bas redaktory:

– Búrynghy Taldyqor­ghan ob­lysynyng Kerbúlaq audanyna qarasty Balghaly degen shaghyn auylda ómirge keldim. Ákem Ábi­ken men anam Razihanyng 8-per­zenti, kenjesimin. Bәri erkeletip, betimnen qaqpaushy edi. Ákem marqúmnyng balalargha ii júmsaq bolatyn, dauys kóterip, otbasy­nyng shyrqyn alghanyn kórgen emes­pin. Ol kisi perzentterining zamanynan qalmaghanyn qa­lay­tyn. Televizor shyqqannan keyin Almatygha arnayy baryp, bireuin satyp әkelipti. Ápkelerim «bizding ýy kinoteatr edi, auyl týgel jiylyp, kino kóretin» dey­­di. Alghashqy patefon, tele­didar, radiolalar bizding ýiden tabylatyn.

Ákem men anamnyng ara­syn­daghy syilastyq ghajap edi. Ay­tysker aqyn әri audandyq mә­deniyet bóliminde qyzmet is­te­-gendikten, jaz kezinde әkem ýide siyrek bolatyn. Dombyrasyn alyp, jaylaudaghy malshy auyl­dardy aralap, shiyettey bala men bar sharuashylyqtyng qamy ana­myzgha qalady. Al әkem respub­likalyq aitysqa attanarda biz­ding ýy shaghyn konsert zalyna ainalady. Oblystyng barlyq óner­pazdary bas aqynnyng ýiine jinalyp, eki-ýsh kýn dayynda­lady. Asylaqyn Qaliyev, Bay­batyr Múqashevtay aqyndar aitqan qissalardy, Gýlmaydan Sýndetova, Saghat Jylgeldiyev, t.b. kóptegen óner maytalman­­darynyng jyr-termelerin men al­ghash ret ózimizding qara shany­raqta, әkemning ong tizesinde sho­qiyp otyryp estidim. Ýiimizden qonaq ýzilmeytin, «Ábekene sә­lem bergeli keldik» dep kýnine aghylyp jatsa da anamnyng ren­jigenin kórmeppin. Samau­ry­­-nyn yzyldatyp әkelip, bar mә­zirin aldaryna tosatyn. Qayran anam... Men 6 jasqa tolghanda ol kisi jýrek dertinen kóz júmdy. Qút daryghan qara shanyraqtyng bar shattyghyn bir suyq qol úrlap әketkendey bolyp, únjyrghamyz týsip sala berdi. Áuelde shógip ketkendey kóringen әkemiz ense­sin tez tiktedi. Búghanasy qatpaghan balalaryn qanattandyru ýshin baryn saldy. Aytysqa shyghudy da siyretti. Eluden endi asqan jasy bolsa da ózgemen otau qúrmady... 

Bizding auylda mektep joq bol­ghandyqtan, agha-әpkelerimning bi­razy audan ortalyghyn­da, endi birazy Malaysary­daghy Kýmis kókemizding qolynda túryp oqiy­tyn. Sondyqtan ýide tek әkem ekeu­miz... Jazdyng úzaq ke­shinde meni aldyna alyp, dom­by­ramen jyr aitatyn. «Baqtybay men Tezek tórening aitysyn», «Kór­ghúly», «Oraqty batyr» se­kildi kóptegen auyz әdebiyetining jau­harlaryn óz әkemnen estidim. 1983 jyly ol kisi Almatygha kelip «Alatau» telearnasyna «Baqty­bay men Tezek tóre aitysyn» jaz­dyryp ketti. Qazir zertteu­shi­lerding birazy sol núsqany my­sal etedi. Biraq Ábiken Sarybaevty atap jatqan eshkim joq?! 

Torgha týsken «torghay»...

– 7 jasqa tolghanymda shany­raghynyng týtinin óshirgisi kel­me­gen әkemiz meni әpkemizge tabys­tap, Malaysary auylyndaghy 8 jyldyq mektepke berdi. Balgha­lyda erkin jýrip ýirengen, Núr­lan, Aqpar, Ermek sekildi kón­taban dostarmen erteden qara keshke deyin oinaytyn men ýshin búl әuelde tozaqtay bolyp kó­rin­di. Bóten auyl, syptay kiyingen bógde balalar, 45 minut boyyna tapjyltpaytyn ústaz... Ábi­ken­ning erkesining qighylyghy bas­tal­dy. Sabaqqa bettemey, kópting or­tasynda qúla týzde jalghyz jýr­gendey iyinim salbyrap, qyr­syqtym da qaldym. Ápkem men alghashqy ústazym Núrdariya Si­lәmhanqyzy aldausyratyp-aq baqty. Sol mektepte oqityn әp­kelerim Anar men Baqytgýl de kónilimdi aulaydy. Biraq «or­man­gha qarap úlyghanymdy» qoyma­dym. Bir kýni Kýmis kókemning tó­zimi týgesildi. Sabaqqa bar­-ghysy kelmey, qiqandaghanym ýshin úrsyp, jelkeden bir-eki núqyp jiberdi. Torgha týsken torghayday bolyp jýrgen men botaday bozdadym. Osy sәtte әkemning kirip kelmesi bar ma?! Týski avtobuspen kele qalghan eken. Ýn-týnsiz, әpkeme alara bir qarady da, meni qolymnan je­te­lep jýre berdi. Týski avtobus auyl­da jarty saghat túryp, audan ortalyghyna qaytushy edi. Soghan mindik te Balghalygha tartyp túr­dyq. Raqat! Kókem eki-ýsh mәrte kelip keshirim súrap, jik-jappar bolghanymen, әkem «Búl oqymasa da adam bolady» dep jibimedi. Jeliden qútylghan qúlynday bo­lyp, oiynnyng sybaghasyn berip jýrgen men mәzbin. Tek ýsh ap­ta­dan keyin múghalimder men bauyr­larym әkemizdi rayynan qay­ta­ryp, mektepke bardym. «Balam, Ábikenning balasy nashar eken» degen sózdi maghan estirtpe» dep, әkem jolgha ózi shygharyp saldy. Estirtken joqpyn dep oilaymyn. Oqu baghdarlamasyna kesh qo­syl­ghanyma qaramastan, 1-synypty ýzdik bitirdim. Odan keyin de jaq­sy oqydym. Joghary synyptarda fizikadan, orys tilinen, qazaq tili men әdebiyetten audandyq, ob­lystyq olimpiadalargha qaty­syp, jýldeli oralatynmyn. Búl jetistikterding bәrine eng qatty quanghan әkem marqúm edi... 

«Júmysy auyr, aqshasy tәuir»

– Mektepte oqyp jýrgenimde qiyaly edim. Eng әueli tankishi bo­ludy armandaytynmyn, odan keyin úshqysh, odan song aqyn... Sodan bolar, qaghazgha birdemelerdi shimaylaytyn boldym. 

...Ybyray atam kýrishi, bar qazaqtyng yrysy... degen sekildi shatpaq-taqpaqtardyng tórt-beseui altynshy synyp oqyp jýrgenimde audandyq ga­zet­ke shyqty. «Kerbúlaq júl­dyzy­nyn» Bas redaktory Baqyt Áli­mov gazetting ol sanyn әkeme ózi әkep, sýiinshisin aldy. Balasy quant­qan әke mәz, oqushysy gazet betine shyqqan mektep mәz. Al men týsingen de joqpyn, asy­ghymdy atyp, dobymdy teuip jýre berdim. Osydan keyin gazetke shy­ghuym jiyiledi. Shaghyn blok­not­taghy taqpaqtardy birde ús­tazdarym, birde әkem gazetke jol­daytyn. Al 8-synypty bi­tirerde «Kim bolam?» degen ta­qyrypta jazghan shygharmamda «jurnalist bolamyn» deppin. Búghan әkemmen jaqsy aralas­-qan, ol kisini tughan aghalarynday qúrmettegen Baqyt Álimov, Ar­miyal Tasymbekov sekildi aza­mattardyng minez-qúlqy, sóz saptasy yqpal etse kerek. Ákem 1987 jyldyng qysynda Kolbiyn­-ge sybap hat jazyp, oblystyng «qay­maqtary» qatty ashulanyp, tórt kólikpen auylgha jetip kel­gende Baqyt aghamyzdyng iymenbey әkemning sózin sóilegeni әli esim­nen ketpeydi. Aqyry әkemning qolyna konvertti ghana ústatyp, hattyng ózin alyp ketti. Keyin «Agha, sol hatta sonshalyqty ne jazylghan edi?» dep súraghanym­dy. «Oy, Sekentay, aitugha úyattau» degeni bar. Marqúm Baqyt aghamyz әkemning kitabyna jazghan alghy­sózinde de «Ábekendi Qúday saq­tady ghoy» degendey maghynada oy bildiripti. 

Segizinshi synypty ýzdik bi­tir­genimnen keyin meni tehniy­kum­gha týsiru turaly sheshim qa­byldandy (kýldi...) «Auyldaghy eng qat mamandyq qanday?» de­gende «Injener! Injener bol­ghanda da molshylyq ortasynda jýretin elevatordyng injener-mehaniygi bolsyn» degen tújy­-rym jasaldy. Sóitip, ýzdik at­tes­­tatymdy qúshaqtap Alma­tyda­ghy poliytehnikalyq tehnikum­nan bir-aq shyqtym. Sol jyldyng qa­rashasynda Sekentayynyng stu­­dent bolghanyna erekshe qua­nyp jýrgen әkemnen aiyryl­dym...

Rasyn aitayyn, tehnikumdaghy mamandyq kónilime qonbady. Vatmandy jayyp qoyyp týni boy­yna syzba jasaysyn. «Sop­romattan» qiyn esepter shygha­rasyn, triyer, noriya degen bәle­ketterding әr detalin jattap, esing shyghady. Temir-tersekke qyry joq men paqyrynyz janaghy tehnikumdy ilinip-salynyp jý­rip, әzer bitirdim. Odan song әs­ker­de eki jyl boryshymdy óte­dim. Áskerden kelgen 1993 jyly Qazaqstannyng jagh­dayy mәz emes edi, júmyssyzdyq, «adidas» de­gen jazuy bar qy­tay­lyq sport­tyq kostumin kiyip al­ghan jigit­terding bәri sendelip, bos jýr. Sodan tirshilik qamyna ki­ristik. Bar ghúmyryn bizge arna­-ghan Kýmis kókemning qolynda tú­ryp, taudan taqta tas shygharatan koo­perativke júmysqa túrdym. Jú­mysy auyr, aqshasy tәuir. 2 jyl tas qoparyp, tau kezgennen keyin mektepke dene shynyqtyru pәni­ning múghalimi bolyp júmysqa kir­dim. Ol múghalim qat kez edi, aq­shasy az mamandyqtan elding bәri qashyp jatqan. Sodan oqu­shy­larymmen «Kýle bilgenimiz – ómir sýre bilgenimiz» degen sa­tiy­ralyq teatr qúryp, 6-7 konsert berdik... Al 1996 QazÚU-gha, jur­nalistika fakulitetine qú­jat tapsyryp, syrttay bólimge týstim. Belgili sport jurnaliysi Baqtiyar Ásirenkeev, Aqtau te­leviydeniyesinde qyzmet etetin Ánuar Ótesbay, respublikagha tanymal Baghdat Mәjitov, Dәu­lethan Jiyenqúlov, Janar Bay­semizova, t.b. jurnalister mening kurstastarym. Tórtinshi kursta qalalyq telearnagha Bas redaktor bolyp, key kurstastarymnyng te­leviziya salasyna keluine ózim yq­pal ettim. 

Ol endi qalashyq ishindegi ózen­ning jaghasynda jastyq jәne sharaptyng buymen lepirip óleng oqyp, kópirip sóileytin kezeng ghoy. Qay sәti de óte qyzyq. 

Televiziya salasyndaghy – 15 jyl

– Ekinshi kurs oqyp jýrgen kez, sabaqta shúqshiyp, birdene jazyp otyrsam qúlaghymnyng tý­binen «Qazaq әdebiyetin jaqsy biletin sen be?» degen dauys sanq ete qaldy. Basymdy kótersem, syptay bolyp «troyka» kiyip al­ghan, qaryny kýili-quatty ekenin bayqatatyn aqsary jigit túr. Ús­tazdardyng biri eken dep sasqa­laqtap qaldym. Sóitsem ol «Ói, qoryqpa, men myna orys toby­nyng studentimin! «Enlik-Kebek» turaly aityp bershi?» deydi. Onyng syqpytynan seskenip, meni menzep jibergen kurstas­tarym da, men de du kýldik. Sói­tip, Qayrat Baltabay degen dosym­men tanystym. Osydan keyin Qayrat meni «Telefa­briy­ka» degen jekemenshik kompa­niyada júmys isteuge shaqyrdy. «Anau-mynau» degen sarkazm­dy, saraptamalyq habar ja­saydy eken. 1998 jyldyng 7 nau­ry­zynda televiziya salasyndaghy qyz­metim bastaldy. Odan keyin «NTK», «Ontýstik astana», «31-ar­na», «Al­maty» arnalarynda jú­mys is­tedim. 

Shynymdy aitsam, 15 jylday televiziya salasynda qyzmet et­ken adamgha baspasózde júmys is­teu alghashynda qiyndau. Qym-quyt, qarbalas ómirge ýirengen jangha jurnaldyng jaybaraqat júmysyna kóndigu qiyn eken. Bi­raq bertin kele ýirendik. Oila­nyp jazugha mýmkindik bar. Bala-shaghana kónil bóle bastaysyn. Tan­ghy 9-da júmysqa ketip, týngi 11-ge qaray ýiine әzer jetetin te­le­viydeniyege qaraghanda múnda bos uaqyt barshylyq. Keshki al­tyda ýiine barasyn, balala­ryn­nyng sa­­baghyn qadaghalaysyn, olar­men seruendeysin. Al televiy­ziyagha qay­­ta oralu... kim bilsin? Qazaq­standa sayasiy-saraptamalyq bagh­darlamalar qayta órkendep, ha­lyqtyng kózin ashatyn habarlar kerek bolatyn zaman tusa, men jәne kezinde sapaly habarlar jasap, el auzyna ilikken basqa jigitterding bәri ekrangha qayta shyghar?! Ázirge artisterding aty ozyp túr... 

«Kókiregim dalany ansap túrady...»

– Auylda túrghan kezde jyl­qygha qúmar boldym. At baptap, kókpar tartatynbyz. Al Alma­tygha auysqan song múnyng bәri qaldy. Biraq kókiregim dalany ansap túrady. Sondyqtan songhy 10 jylda balyq aulaudy әdet et­tim. Qolym qalt etse bir kitapty salyp alamyn da, ózen-kólge qa­ray tartamyn. Balyq degen je­-leu ghana, týnde my dalada otty lau­latyp qoyyp jatqangha ne jetsin, shirkin. Ot pen sudyng sa­nany túm­shalaghan oidan jaqsy aryltatyn qasiyeti bar. 

Bizdi baghyp-qaqqan, anamyz­dyng joqtyghyn bildirmey, búla etip ósirgen kókem qazir qolymda túrady. Balalardyng bәri «apa­synyng balasy». Perzentin sana­maytyn qazaqpyz ghoy, Qúday ber­gen 5-6 qaradomalaghymyz bar. Ýlken úlym Izbasar biyl 11-sy­nyp bitirdi. Al kenjemiz Mәdina 6 ailyq. Kelinshegim Kenjegýlding alghashqy mamandyghy – jurna­list. Filolog degeni taghy bar. Biraq eki diplomdy sandyqqa sa­lyp qoyyp, ýide kelin jәne ana­nyng «qyzmetin» atqaryp otyr.

TÝIIN:

– Onashada oy kóp qoy... Eng bas­tysy: «Jaqsy әke bola aldym ba?». Adamdy qatygezdikke, tas­bauyrlyqqa iytermeleytin zaman­da balalarymnyng auyzbirligi ydy­ramasa dep tileymin. Sayasattaghy key qadamdardyng saldarynan solardyng basyna búlt ýiirilmese eken dep qauiptenemin. Maza ber­meytin oy óte kóp... 

Ákem «Adaldyng aty ary­may­dy», «Shalqayghangha shalqay – ol Payghambar úly emes, enkeygenge enkey – atannan qalghan qúl emes» de­gendi jii aitushy edi. Osy ekeui­ning adamgershilikting basty priyn­siypi ekenin týsindim! 

"Ayqyn" gazetinen