Senbi, 20 Sәuir 2024
Qorghan 9544 0 pikir 30 Tamyz, 2014 saghat 00:58

ATA ZANG – QOGhAMNYNG QORGhANYS TETIGI

Býgingi әlemning damu ýderisinde bir-birimen baylanysty milliondaghan qarym-qatynastar qalyptasyp, keybireuleri eskirip, endi bireuleri janaryp otyrady. Adamzat sonau jaratylysynan beri qarym-qatynassyz ómir sýre almaydy. Tarihtan belgili, adam adamnyng qanyn iship, basyn júlyp, bir-birin ayasuyz qyrghan nebir zúlmat zamandar boldy. Sebepsiz bireuding mal-mýlkin tartyp alu, úrlau, zorlyq-zombylyq jasau t.b. adamdardyng әleumettik jaghdayyna, densaulyghyna, ómirine syzat týsiretin is-әreketter de adamdargha tәn qasiyet. Múnday jaghdaylardy tyiyp otyratyn belgili bir mehanizm adamdargha qajettiliginen tudy. Mine, osynday jauyz ýderisterdi boldyrmau ýshin ómirge kelgen, adamdardyng qarym-qatynastaryn rettep basqaratyn mehanizm –  «Zan» ekeni belgili. Zang kerek emes deytin adamdar –  kóbinese jauyzdyqty, әdiletsizdikti qoldaytyn adamdar ekenin de aityp ótpesek bolmas.

Zang – qoghamdaghy qúqyqtyq-normativttik aktilerding jiyntyghy ghana emes, sonymen qatar ol qoghamnyng әr salasyna sәikes obiektivtik, dialektikalyq damu ýderisi arqyly qalyptasatyn әleumettik kóp salaly, kóp jýieli qúbylys. Sonymen qatar ol qoghamnyng sapalyq-jýielilik damuyn, olardyng ózara baylanysyn, jeke túlgha men zandy túlghalardyng qarym-qatynastaryn basqaryp, rettep otyrady.

Zannyng qanshalyqty qajettiligining dengeyin qazaqty basqarghan handar әu bastan bildi. «Qasym hannyng qasqa joly», «Esim hannyng eski joly», «Áz Tәukening Jeti jarghysy» - bizding aityp jatqandarymyzgha dәlel. Keyinnen Alash arystary Ahmet Baytúrsynúly, Álihan Bókeyhanúly, Jýsipbek Aymauytov t.b. zany әlsiz elding órkendey almaytynyn anyq anghardy. «Zang adam paydasyna jazylady, adam zang ýshin tuylmaydy ghoy?» dep tolghanghan Álihan Bókeyhanúly «Adam jylap otyrsa – onyng ornyna kelgen zang ne opa bere alady?» dep, adamdar ýshin týk te paydasy joq, әlsiz, dúrys emes zandardyng qajettiligining shamaly ekenin de eskertip ketken.

Tәuelsizdik alghannan song Qazaqstan Respublikasy ózining demokratiyaly, zayyrly, qúqyqtyq, әleumettik memleket ekenin Ata zany arqyly býkil әlemge tanytty. Ata zanymyzdyng qabyldanuy konstitusiyalyq qúrylystyng qúqyqtyq negizin qalap, memlekettik tetik jәne qoghamdyq, sayasy jýiening negizgi qaghidattaryn ornyqtyrdy. Memleketimizding konstitusiyasy derbes memleket retinde últyna, nәsiline, jynysyna t.b. qaramastan onda túratyn barlyq adamdardyng qúqyqtyq erkine sәikes jasaldy. Sonymen qatar zannyng oryndaluy, onyng quattylyghynyng jýzege asuy sol zandy qoldanylyp otyrghan belgili bir adamgha, topqa, qoghamgha, halyqqa tikeley baylanysty. Bir ghana mysal, «Til turaly» zanymyzda «Qazaq tili – memlekettik til» ekeni aitylghan. Osy bir sóilemning ózi qanday kýshke ie ekenin bizding elimizde kóp adam bile bermeydi, degenmen dәl osy sóilemmen-aq kez kelgen jerde qazaqsha sóilep, qazaqsha oilap, qazaqsha jýruge bolatynyn eskertemiz. 30-tamyz –  Konstitutsiya kýnimen barsha Qazaqstandyqtardy qúttyqtaymyn! Zan  sizderding myqty qorghanystarynyz bolsyn!

Dinmúhamed Ayazbekov

Abai.kz

0 pikir