Júma, 29 Nauryz 2024
46 - sóz 8315 0 pikir 21 Nauryz, 2014 saghat 17:26

Jer mәselesi – qazaqtyng tiri ya óli boluynyng mәselesi

Ahmet Baytúrsynúly:

Oryssha oqyghandar orys sózining jýiesine daghdylanyp ýirengen, noghaysha oqyghandar  noghay sózining jýiesine daghdylanyp ýirengen. Qazaq sózderin alyp, orys  ya noghay jýiesimen tizse, әriyne, ol naghyz qazaqsha bolyp shyqpaydy. Sonday kemshilik bolmas ýshin әr júrt balasyn әuelinde óz tilinde oqyp, óz tilinde jazu-syzu ýiretip, óz tilining jýiesin bildirip, jolyn tanytyp,  balalar әbden daghdylanghandyghyn  keyin basqasha  oqyta bastaydy. Biz de tilimiz búzylmay  saqtaluyn tilesek, ózgelershe әueli  ana tilimizben  oqytyp, sonan song basqasha oqytugha tiyispiz.

***

Óz tilimen sóilesken, óz tilimen jazghan júrttyng últtyghy esh uaqytta adamy qúrymay joghalmaydy. Últtyng saqtaluyna da, joghaluyna da sebep bolatyn nәrsening eng quattysy – tili. Sózi joghalghan júrttyng ózi de joghalady. Óz últyna basqa júrtty qosamyn degender әueli sol júrttyng tilin azdyrugha tyrysady.     

***     

XX ghasyrgha sheyin týrikting tilin azdyrmay asyl qalpynda alyp kelgen, til turasyndaghy abyroy men alghys qazaqqa tiyisti.

***                                                                                                                               

Álipby degen – tilding negizgi dybystaryna arnalghan tanbalardyng júmaghy. Neghúrlym til dybystaryna mol jetse, arnaghan dybysqa dәl kelse, oqugha, jazugha jenil bolsa, ýiretuge onay bolsa, zamanyndaghy óner qúraldaryna ornatugha qolayly bolsa, soghúrlym әlip-by jaqsy bolmaqshy.

***

Qazaq әldeqashan tilinde qanday dybystar bar ekenin aiyrghan, әr dybysqa belgilep tanba arnaghan. Oquymyzgha onymyz jaqsy, jazuymyzgha taghy jaqsy, ýiretu jaghynan orystikinen, nemistikinen, fransuzdikinen, aghylshyndikinen onay, ontayly.   

***    

Qúl bolghan halyqtan tuyp, qúldyqtyng qorlyq-zorlyghyn kórip otyryp, qazaq qalam qayratkerleri qalamyn últynyng auyryn jenildetu, auruyn azaytu jolynda júm­samauy mýmkin de emes. Olay bolmaghan bolsa, onda tabighat zanynan tysqary, adamnan shoshqa, shoshqadan kýshik tughan siyaqty bolyp shyghady.

***

Balany úlsha tәrbiyeleseng – úl, qúlsha tәrbiyeleseng – qúl bolmaqshy.

***

Jer mәselesi – qazaqtyng tiri ya óli boluynyng mәselesi.

0 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1569
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2264
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3553