Júma, 19 Sәuir 2024
Qogham 9456 0 pikir 22 Nauryz, 2014 saghat 03:00

Putindik Resey: «Ukraina, saghan aitam, Qazaqstan, sen tynda»

Qyrymdaghy referendum Kremliding tikeley aralasuymen, sayasi, aqparattyq, qarjylyq jәne tehnologiyalyq kómegimen, qaruly әskerining qysymymen arnayy týrde óte asyghystyqpen, belden basu, qorqytu-ýrkitu, jappay satyp alu arqyly apyl-ghúpyl úiymdastyrylghan shara. Qyrymnyng avtohton halqy, yaghny iyesi bolyp tabylatyn ózimizge etene jaqyn keshegi Qyrymnyng qyryq batyrynyng úrpaghy – qyrym tatarlary búl sharagha ayaq baspady. Referendumgha qatysudan sanaly týrde bas tartty. Qyrymly halqynyng shynayy kóshbasshylary Jәmilov pen Shúbarovtyng aitqandaryna sensek, referendumgha bauyrlas halyqtyng nebary 0,5 payyzy ghana at salysqan. Onyng ózi әbden orystanghan, últynan ajyraghan, aralas nekedegi qyrym tatarlarynyng ókilderi dep mәlimdeude. Referendumdy dayyndau, qarjylandyru, sayasi-aqparattyq túrghydan qamtamasyz etu, tipti «qajetti» belgisi aldyn-ala qoyylghan bulletenderdi jasatu – barlyghy da Resey tarapynan qarjylandyrylghan desude sarapshylar. Tipti saylaushylardyng arasynda Qyrymgha esh qatysy joq 85 myng «artyq» adam syrttan «importtalghan» kórinedi. Keshe ghana kriminaldy toptardy basqarghan býgingi Qyrym basshylyghy qarapayym qisyndy, qarapayym matematikany ayaqqa taptap, esebinen janylysty. Mәselen, Qyrym basshylyghy jariyalaghan barlyq «resmiy» derekterdi sýzip shyqsaq, týbekting «Reseymen qayta qosyluyna» 95-96 payyz saylaushylar emes, 123 payyzy dauys bergen bolyp shyghady. «Sheteldik baqylaushylar» dep alyp kelgen sarapshylarynyng barlyghy derlik oidan qashqan, qyrdan qashqan, negizinen Europadaghy separatistik, ashyq týrde fashistik, әsire últshyl baghyttaghy marginaldy toptardyng ókilderi. Kóbisin Kremliding tynshylary dep ataugha tolyq negizimiz bar. Osynyng ózi talay nәrseni anghartady emes pe?!

Ukraina biyligine qylmyskerler, fashister keldi dep oibaylaghan Resey ózining jymysqy sayasatyn jasyru, aqtau maqsatynda barsha Europanyng fashisteri men separatisterin jinaghanyna ne deymiz? Úzyn sózding qysqasy, әlem júrtshylyghy, órkeniyetti elderding biri de múnday referendumdy moyynday almaydy. Eshqashan da moyyndamaydy!  Olar búghan ashyq ta, jabyq ta qarsy sayasat jýrgizedi. Ázirge búl sharany tek Soltýstik Koreya men Nikaragua ghana moyyndaghan siyaqty. Erteng Reseyden qarjylyq kómek alyp otyrghan Vanuatu, Kiribaty siyaqty múhittaghy bishara aral-memleketter moyyndar. Reseyden qarjy alyp otyrghan, sonyng әskery kýshimen ghana jantәsilim etip, әupirimdep otyrghan Soltýstik Osetiya, Abhaziya, Pridnestrovie, Tauly Qarabaq siyaqty eshkim moyyndamaghan, separatistik, jartylay kriminaldy qúrylymdar moyyndar. Basqa eshkim, eshbir el, eshbir halyqaralyq úiym Qyrymnyng aldymen «tәuelsiz el», erteninde «óz erkimen Resey qúramyna úmtylghan el», «Resey Federasiyasynyng qúramdas bóligi, subektisi» ekenin qabyldamaydy, moyyndamaydy.

Reseyding strategiyalyq seriktesteri bolyp tabylatyn Belorussiya, Qytay siyaqty memleketter de lәm-mim dep auyz ashpaydy. Qazaqstannyng da sayasaty solay bolmaq. Basqasha әreket etetin lajymyz da joq, ashyghyn aitayyq.

Býgingi kýnning basty talaby – Reseymen qarym-qatynastardy saqtay otyryp, onyng Qyrymdaghy qylmystyq avanturasyn moyyndamau, órkeniyetti әlemning aldynda qarabet bolmau. Eger Resey jaqyn bolashaqta iri-iri eldermen teketireske baryp, oqshaulanyp, ekonomikalyq jәne basqa da sanksiyalargha dushar bolyp jatsa, óz mýddemizdi saqtay bilu, ekonomikamyzgha, ekonomikalyq mýddelerimizge núqsan keltirmeu. Myqty bolsaq, qalyptasqan jaghdaydy óz mýddemizge jarata bilu qajet. Biraq, basty mindetimiz – sabaq alu.

Qyrymdaghy jaghdaydy qazaq qoghamy, qazaq qauymy, qazaq ziyalysy putindik Reseyding «Ukraina saghan aitam, Qazaqstan sen tynda» degeni dep qabyldaghanymyz abzal.

Endigi kezekte Reseymen jasalyp jatqan kóptegen jobalar men kelisimderding kýshi joyylady. Býginning ózinde ondaghan Resey shekpendisine óz elderine keluge tyiym salyndy. Olardyng qarjylary, mýlikteri tәrkilenui de ghajap emes. Reseyge baratyn barlyq investisiyalar, jenildetilgen bankilik nesiyeler toqtatylady. Búl Resey ekonomikasyna orasan zor núqsan tiygizedi. Tipti býgingi Qyrymgha Resey milliardtap aqsha qúigha mәjbýr bolady. Qyrymda, mәselen, auyz su mәselesi tapshy. Ony sol Ukrainadan múnaydan da qymbat baghamen alugha mәjbýr bolady. Yaghni, qarapayym orys halqy ýshin búl qyruar shyghyngha ainalmaq. Qúr ambisiyanyn, bos kókirekting әngimesi erteng әrbir orystyng zaryna ainalady. Batystyng tilep otyrghany da  - osy. Jaghdaydy paydalanyp, Batys óz әskerin endi Baltyq elderin qorghau, Baltyq tenizine, Ukrainagha kómek kerek dep Polishagha, Chehiyagha, Týrkiyagha alyp keledi. Ol jaqtargha AQSh-tyng zymyrandary da, zymyrangha qarsy qondyrghylary da ornatylady. Geosayasy túrghydan Qyrym Reseyding jenisi emes, orasan jenilisine ainalady degen sóz. Osyghan deyin Batys, NATO óz sayasatyn «úyala-úyala» jýrgizgen bolsa, endi esh kedergisiz, qymsynbay iske asyrady. Shyntuaytynda, imperlik, neoimperlik bos ambisiyanyng qúny - osy. Reseyding keremet ekonomisti, Putinning keshegi serigi Aleksey Kudrinning sózine sensek, Batystyng qysymy kýsheye týsse, Resey әr toqsan sayyn 50 milliard dollar joghaltatyn kórinedi. Búl - jylyna 200 milliard dollar degen sóz! Súmdyq qoy! Batys elderi men olardyng qarjylyq úiymdary Reseyding úiymdarynan barsha qaryzdardy qaytaryndar dep talap qoysa, onda Reseyding 500 milliardqa juyq altyn-valuta qorynyng 2 jylgha jetpeytinin de sarapshylar ashyq aityp otyr.

Qisyngha salsaq, Orta Aziyadaghy Reseyding ambisiyasy tek Qazaqstangha tirelip otyr. Mәsele tipti Putinde emes. Resey halqynyng basym kópshiligi elimizding soltýstik aimaqtaryn «orys qalalary, qazaqta qala bolmaghan, bizding jerimiz» dep úghynady. Keshegi Soljenisinderdin, býgingi sonyng izbasarlary Dugiyn, Limonov, Jirinovskiylerding talap-tilekteri – osy jerlerdi qaytse de Reseyge qosyp alu. Búghan bizding sol aimaqtarda túratyn orysy týgili, keybir qazaqtar da ketәri emes. Osy kýnderi talay adammen úrysyp-qyrqysyp, sózge kelip jattyq. Shynyn aitayyn, arasynda tuystarymyz da joq emes. Bәri de Resey nasihatynyng әseri. Reseyding aqparattyq nasihatynyng әseri, shyndyghynda, Resey әskerining pәrmeninen de kýshti. El bolamyz, últ bolamyz, tәuelsiz qalpymyzdy, tútastyghymyzdy saqtaymyz desek birinshi kezekte qolgha alatyn sharamyz – tolyq aqparattyq tәuelsizdikke qol jetkizu. Janadan qúrylghan Aqparat agenttigi kýni-týni osy mәselemen ainalysuy kerek siyaqty. Búl naqty zaman talaby, shynayy tәuelsizdigimizding alghysharty.

Bizding maqsat, qaytalap aitamyn, Reseyge emes, Ukrainagha emes, óz ishimizge ýnilu. Bolyp jatqan asa kýrdeli ýderister men ýrdisterdi qazaq mýddesi, qazaq memleketining mýddesi túrghysynan dúrys taldap, osydan dúrys sabaq alu, nәtiyje shygharu, әreket etu.

Ruhani, adamy túrghydan, bizder, aldymen qyrymly bauyrlardyng amandyghyn tilep, solargha janymyz ashuy kerek. Ekinshi kezekte ózimiz siyaqty taghdyrlas ukrain halqy men memleketining tileuin tileymiz, jaghdaydyng túraqtanyp, dúrys sheshiluine tilektes bolamyz. Biraq, birinshi oryngha qazaq mәselesi shyghyp, birinshi orynda qazaq memleketinin, onyng tútastyghynyn, birliginin, tәuelsizdigining mәseleleri túruy tiyis dep sanaymyn. Óz basym Reseyding býgingi Qyrym soghysynda taghy da opyq jep, Parijde bolsyn, basqa kez-kelgen qalada bolsyn әlemning aldynda tize býgip, týrkilerge tiyisuin qoyyp, "TMD jandarmy" degen ataudan aiyrylghanyn qalaymyn! Aqqa Qúday jaq! Solay bolady da! Senim men ýmit otyn óshirmeyik!  Atalarymyz ósiyet etken naqyldardy da úmytpay, aibaltamyzdy saylap, eldigimizdi, ishki birligimizdi, keregemiz ben shanyraghymyzdy barynsha bekite bereyik. Qazaq kóshin qayta týletip, onyng negizgi legin óz ishimizdegi ýlkendi-kishili potensialdy «qyrymdargha» qaray kóshire bereyik. Kelgen aghayyn da osyny týsinip, bas tartpaydynday bolsyn. Qolynan is keletin, qabileti bar, namysy bar, shydamy bar әrbir qazaq soltýstik ónirlerge qaray jyljyp, sol jaqta kәsip qúru, qonystanu, ýili-barandy bolu mәselesin oilanuy tiyis. Býgin  tanda «ura-patriotizmnin» de, «oybay-patriotizmnin» de uaqyty ótti. Marqayyp, qajetsiz semire de bermeyik, ainalany úrandatyp, shandata da bermeyik, ainalamyzgha kýl shashyp, shashymyzdy júlyp, aqyrzaman tudyrmayyq. Barlyghyn bayyppen jasap, naqty iske, әreketke kósheyik. Bayaghyda Uinston Cherchilli «Resey eshqashan da ózi oilaghanday myqty bolyp kórgen emes, biraq jaulary qalaghanday әlsiz bolghan da emes» degen naqyl sózin esten shygharmayyq. Qazaqqa, shynyn aitayyq, әli de 10-15 jyl tynyshtyq kerek. Qalghanyn zymyraghan uaqyt pen qazaq anasynyng qúrsaghy sheshpek. Býginning ózinde Qazaqstan halqynyng ósimin berip otyrghan, osy ósimning 97 payyzyn qúrap otyrghan qazaqtar ekenin esh esten shygharmayyq. Endigi mәsele ontýstiktegi qalyng halyqty, shetelden kelip jatqan aghayyndy jәne bolashaghy búlynghyr, biraq halyq tyghyz otyrghan mekenderdegi túrghyndardy jýieli týrde Qostanay, Qyzyljar, Kereku, Óskemen siyaqty qalalargha, odan qalsa auyldy mekenderine qaray qozghaltu, soghan sayasi, ekonomikalyq stimuldar jasau. Bir qyzyghy atalghan oblystardaghy halyqtyng sany jyl sayyn kemude. Osynyng ornyn toltyramyz, ekonomikalyq qajettilik degendi jeleu etip, sol oblystardy búrynghydan beter belsendilikpen qazaqylandyryp, bolashaqtaghy eshbir referendumnan Syrtqy sayasatqa keletin bolsaq, mening oiymsha, qazir óte kýrdeli kezen. Budapesht kelisimderine say Qazaqstannyn, Ukrainanyn, Belorussiyanyng tәuelsizdigi men tútastyghynyng kepili bolyp tabylatyn Resey býgin óz mindettemelerinen bas tartyp, ol kelisimderdi ózi bastap óreskel búzyp jatyr. Búl óte qauipti ýrdis.

Álemde qalyptasqan halyqaralyq qauipsizdik, halyqaralyq kelisimder, halyqaralyq zannama óz kýshin joyyp jatyr. Búl, әriyne, qazaq memleketi ýshin zor qauip-qater. Alayda, osy jaghdaydy Qazaq eli óz paydasy ýshin sheshuge tyrysqany abzal. Mysaly, qalyptasqan jaghdaydy aldygha tartyp, «Biz alandaulymyz, bizge qosymsha arnayy kepildeme, jana kelisimsharttar kerek» dep AQSh, Qytay, Europa elderine qolqa salsaq, dәl qazir olardyng «Joq, bolmaydy» deuge lajy joq. Bizding Syrtqy ister ministrligi osy kýnderi asqan, ómirinde bolmaghan belsendilik tanytuy tiyis. Eger tek Reseyding ghana artyna ilese bersek, erteng sonymen birge túnghiyqqa ketuimiz әbden mýmkin. Bәlkim, osy jaghdaydy paydalanyp, barlyq mәsele sheshimin tapqangha deyin Euraziyalyq odaqqa kiru mәselesin shegeruge de bolatyn siyaqty. Resey sharyqtap túrghan kezde Kedendik odaqty qúram dep jarytpap edi, dәl qazirgi qauyrt kezende Euraziyalyq odaghyn jarytpaytyny anyq.

Osy keshendi isterdi jýzege asyru ýshin biylik eng aldymen qazaqqa, qazaq últshyldaryna, qazaq ziyalylaryna, qazaq baspasózine arqa sýieui kerek. «Men ghana bilem, meniki ghana dúrys» degen sayasattan bas tartyp, qalay da mәmilege kelu jaghyn oilastyrghany dúrys.

Qazaq últshyldarynyng jyldar boyy aityp kele jatqan sózderinin, boljamdarynyng barlyghy da iske asty. Keshe ghana «osy sender dauryqpandarshy, joq jerden bәle tilemendershi» degendi estiytin edik. Mine, qaranyzdar: aitqanymyzdyng barlyghy da shyndyq bolyp shyqty. Sonda kimdiki dúrys? Eshkimdi múqatyp-keketetin jayymyz joq. Jәne de bizding aituymyz ermek emes, ambisiya emes, populistik úpay jinau emes. Bizder eng aldymen últymyz ben memleketimizdi oilaytyn jandarmyz, últymyzdyng azamattarymyz. Bizge lauazymnyng da, oryntaqtyng da qajeti joq. Elimiz, memleketimiz aman bolsyn, óssin, órkendesin, tәuelsiz bolmysynan, jerining tútastyghynan airylmasyn dep tileymiz. Eger biylikting de oilaghany osy bolsa, shyn pighyly osyghan saysa, onda qazaq atauly úiymdardyng barlyghy nege jyraqta qalyp keledi? Nege biylik qazaq últshyldarymen ymyralasyp, qoyan-qoltyq júmys istemeydi degen zandy súraqtar tuyndaydy. Biletinim, qazaq últshyldary osynday keshendi mәselelerdi sheshu ýshin belsene júmys isteuge dayyn.

Abai.kz

0 pikir