Aghymdaghy jyldyng 31-shi nauryzynda týngi saghat 1.30-da Qaraghandy oblysynyng Búqar jyrau audanyndaghy Kókpekti su qoymasynyng bógetin su búzyp ketti. Sonyng saldarynan Kókpekti auylyndaghy 100-ge juyq ýilerdi 1,5-1,8 metrge deyin su basty. Oblystyq tótenshe jaghdaylar departamentining baspasóz qyzmeti habarlaghanday, auyldaghy sudyng dengeyi týngi saghat 2.45-ten bastap tómendegen. Su basyp qalghan ýilerden túrghyndardy qauipsiz jerge kóshiruge Tótenshe jaghdaylar ministrligining azamattyq qorghanys polkining apattyq medisina qúrylymdary, jeke qúramdaghy 124 adam men 15 jedel qozghalatyn tehnika júmyldyrylghan. Jedel qútqaru júmystarynyng nәtiyjesinde Kókpekti auylynyng 125 túrghyny qútqarylyp, qaza bolghan 4 adamnyng mәiiti tabyldy. Qazirgi kezde auyldaghy mektepte tótenshe jaghdaydy joy jónindegi shtab pen dәrigerlik punkt júmys isteude. Shtabty oqigha ornyna úshyp barghan Tótenshe jaghdaylar ministri Vladimir Bojkonyng ózi basqaruda. 8 72 12 788686 telefony boyynsha «ashyq jeli» iske qosylyp, Tótenshe jaghdaylar ministrligining psihologtary halyqpen júmys isteude. Býginge deyin dәrigerlik punktke 9 adam densaulyghy boyynsha shaghymdanyp, sonyng ishinen 6-y «suyq tii» degen diagnozben auruhanagha jetkizilgen.  

Kókpekti su qoymasyndaghy búl bóget 30-shy nauryzda syr bergen-di. Onyng sebebi, sudyng kóp kelui jәne bógette qajetti sudyng kólemin ótkizetin shluz kamerasynyng bolmauy. Osy qauipti aldyn-ala eskergen Tótenshe jaghdaylar ministrligi saqtyq pen bekemdilik tanytty. Núra ózenining arnasyn jaghalay ornalasqan Kókpekti auylyndaghy 70 aulanyng (201 adam) jәne Súryptau kentindegi 30 aulanyng (150 adam) túrghyndary qauipsiz jerge kóshirildi. Evakuasiyalanghan túrghyndar mektepterge jәne ózderining tuystarynyng ýilerine ornalastyryldy. Kóqpekti jәne Núra ózenderining boyyndaghy barlyq eldi-mekenderding halqyna apattyng qaupi jóninde habarlama jasaldy. Atap aitqanda, tótenshe jaghday qyzmetining ókilderi әrbir ýige arnayy baryp, eskertu jasaghan.

Oqys oqighadan ne bayqadyq? Eng birinshiden, biz búl oqighadan Tótenshe jaghdaylar ministrligining júmysynyng rettiligine, kәsiby biliktiligining jogharylyghyna kóz jetkizdik. Óitkeni, ortalyq jәne jergilikti biylik organdary tótenshe ahualgha der kezinde nazar audardy. Sonyng arqasynda 125 adam apattan aman qaldy. Áytpese, adam shyghyny búdan kóp boluy mýmkin edi. Ekinshiden, ministrlik tabighy kataklizmderge aldyn-ala dayyndaldy. Tótenshe jaghdaylar ministri Vladimir Bojkonyng tikeley basshylyghymen «Kóktem - 2014» respublikalyq komandalyq-shtabtyq oqu-jattyghulary ótkizildi. Ýshinshiden, bir aidan astam uaqyt BAQ-darynda jýrgizilip jatqan aqparattyq nauqannyng da tiygizgen paydasy zor. Sebebi, tabighy apattardan saqtanu jónindegi jedel aqparat halyq kóbirek kóretin telearnalardan ýzdiksiz berilip keledi. Tórtinshiden, tótenshe jaghday qyzmeti oqu-jattyghulardyng arqasynda jedel, aiqyn jәne bekem әreket etti. Búl júmysty mynaday rettilikpen jýrgizdi: halyqqa eskertu – aqparattyq júmys – su tasqynyna dayyndyq – tótenshe jaghdaydaghy is-qimyldar – qútqaru sharalary – túrghyndardy qauipsiz jerge kóshiru – shtab qúru jәne dәrigerlik punkt ashu.

Qazaq halqy múndayda «Saqtyqta qorlyq joq» degen sózdi beker aitpaghan. Su tasqyny – búl jyl sayyn qaytalanatyn tabighi, mausymdyq qúbylys. Sodan shyghar, jergilikti halyq pen biylik búl mәselege jyl sayyn alandaydy. Óitkeni, adamnyng ómiri bәrinen qymbat. Biraq, barlyghy adamnyng qolynda emestigin de kórip jýrmiz. Mysaly, byltyrghy jәne biylghy qysta qar qalyng týsti. Osy jaghday kóktemde su tasqynynyng qaupin úlghaytqany belgili. Múnday jaghdayda ne isteymiz? Áriyne, eng aldymen, biylik organdary halyqty su tasqynynan saqtandyryp, arnayy jadynamalar taratady. Onday jadynamalarda tabighy qúbylys kezinde túrghyndardyng qanday is-әreket jasaytyny jazylghan. Desek te, keybir kezderi túrghyndardyng kóbisi qauipsizdik erejelerin ózderi búzyp, apat jaqyndaghanda da ýilerinen shyqpaydy. Osy túrghydan alghanda, Kókpektidegi bógetting búzyluy jergilikti halyqqa da, biylik mekemelerine de sabaq boluy tiyis.

Qazirgi kezde su tasqyny, taudaghy qar kóshkini, kýshti dauyl siyaqty tabighy qúbylystar әlemning týkpir-týkpirinde bolyp jatyr. Mәselen, NBC telearnasy AQSh-tyng Vashington shtatynda bolghan taudaghy qar kóshkininen 176 adamnyng iz-týssiz joghalghanyn habarlady. Alayda, jergilikti biylik adamdardyng joghalghany turaly kóptegen habarlamalardyng «jalghan dabyl» ekenin aituda. Sәl búrynyraq AQSh preziydenti Barak Obama Vashington shtatynda tótenshe jaghday tәrtibin engizgeni mәlim. Sonday-aq, biylghy kóktemde Qytaydyng soltýstik-shyghysyndaghy qar kóshkini men su tasqynynan 700 adam zardap shekti. Gismeteo.ru sayty habarlaghanday, kýnning kýrt jylynuy men qardyng erui, oghan qosa jauyn-shashynnyng kóbengi nәtiyjesinde taularda qar kóship, ózender arnasynan shyghyp ketken. Tabighat apatynyng zardabyn shekken 700 adamnan basqa, elde avtokólik joldary búzylyp, 500 túrghyn ýiler men mal sharuashylyghy nysandary qiraghan. Ásirese, Ile ózenining angharyndaghy Shynjan-úighyr avtonomiyalyq audanyndaghy ahual kýrdeli bolyp otyr. Qytaylyq meteorologtar búl jaghdaydyng bir aigha sozylatynyn boljauda. Al Avstraliyanyng Kvinslend shtatyndaghy kýshti dauyldyng sony su tasqynyna úlasty. Atalghan shtattyng ontýstik-shyghysynda toqtausyz jaughan janbyrdan 200 mm-ge deyin su dengeyi kóterildi. Gold-Kost qalasynda 20 myng túrghyn ýy elektr quatynsyz qaldy. Sonday-aq, eldegi ózender de arnasynan shyghyp, tasyp jatyr. Nambur qalasynda kóshkin jýrude. Eki kýnde 500 mm jauyn-shashyn týsken Yeppun qalasy da apattan qatty zardap shekti. Búdan shyghatyny, tabighy qúbylystardan eshbir el, eshbir halyq shet qala almaydy. Sondyqtan, «Saqtansang - saqtaymyn» degen sózdi әrdayym jadymyzda ústaghanymyz jón.

Tanatar Tabynúly

Abai.kz