Ghalym IBRAEV, «Astana-1964» klubynyng preziydenti: «Ole Braziyl» akademiyasyndaghy jaghdaydy kisining basyna bermesin

Ghalym Ibraev bir kezderi futboldan Qazaqstannyng ýsh dýrkin chempiony atanyp, keyinnen birinshi ligagha týsip qalghan «Astana-1964» klubyn qayta kóteruge tyrysyp jýrgen basshy. 2009 jyly «Qazaqmysty» Premier-ligagha shygharghan bilikti maman elorda komandasyn da sol túghyrdan kórgisi keledi. Gazetimizge bergen súhbatynda Ghalym Ábutәlipúlymen qazaq futbolynda ózekti mәseleler jayly aita kele, «Ole Brazilden» tәlim alyp kelgen balalardyng býgingi taghdyry turaly oilarymen de bólisti.  

«Birinshiliktegi sәtsizdikke qaqpashy kinәli»

– Ghalym Ábutәlipúly, komandanyng aldyna ýnemi biyik maqsattar qoyatyndyghynyzdy aityp ediniz. Mausym bastalghaly «Astana-1964» qatarynan eki ret jenilis tanpty. Múnday sәtsizdikting sebebi nede?

– Alghashqy eki turda «Qyran» men «Aqjayyq» komandalarynan útylyp qaldyq. Statistika jәne oiyn jaghynan eki kezdesu de alda túrdyq. Óz mýmkindikterimizdi paydalana almaghanymyz ókinishti. Jeniske jetu ýshin qoldan kelgenning bәrin jasadyq. Qazir bizde ózekti mәsele qaqpashy bolyp túr. Byltyr qatarymyzghy «Ordabasyda» óner kórsetken Yaroslav Bondarenko qosylghanymen, әzirge senimdi aqtap jatqan joq. Biz eki jyl qatarynan №1 qaqpashy bolady dep 1994 jyly tughan Marseli Islamqúlovty oilap jýrgenbiz. Ol Kiyevtegi Lobanovskiy atyndaghy sport internatynda oqyghan. Ataqty «Dinamo» akademiyasynyng tәrbiyelenushisi. Óte talantty futbolshy. Biraq eki jyl boldy, Qazaqstan azamattyghyn alyp bere almay jýrmiz. Sondyqtan resmy týrde oiyndargha әzirge tirkey almay otyrmyz. Alayda, búl mәsele jaqynda sheshilip qaluy tiyis.

– Sonda Islamqúlov legioner retinde óner kórsete almay ma sonda?

– Birinshi ligagha ýsh legioner alugha rúqsat etilgen. Ol oryndar bos emes. Legionerlermen songhy sәtte ghana kelisimshartqa otyrdyq. Olardyng biri –Gayana últtyq qúramasynyng oiynshysy 29 jastaghy Valiter Mur. Byltyr «Vostoktyn» sapynda óner kórsetken. El birinshiliginde 30-dan astam oiyngha qatysqan. Sonday-aq Kone Dramane men ótken jyly «Maqtaaralda» oinaghan ózbek Sediko Ernes bar.

– Sizding komandanyz Premier-ligagha shyghugha qúlshynyp jýrgen újymdardyng biri. Biraq byltyr 7-shi, aldynghy jyly 3-oryn aldynyzdar. Turnir kestesining kóshbasshysy atanugha ne kedergi?

– Futboldyng aty – futbol. Jyl sayyn aldymyzgha ýlken maqsattar qoyamyz. Biyikke talpynyp, soghan qol jetkizuge tyrysamyz. Óziniz aitqanday, byltyr  7-oryn aldyq. Aldynghy jyly Premier-ligagha shyghugha bir ghana úpay jetpey qalghan. Endi sol qatelikterden qorytyndy shygharyp, joghary ligada oinau ýshin qoldan kelgennen ayanyp qalmaspyz.

«Ledovskihke jýz payyz senemin»

– Jana jyldan bastap Vyacheslav Ledovskih qayta bapker boldy. Osy azmatty aragha bir jyl salyp taghayyndauynyzgha sebep oghan degen seniminizden bolar? Býginde búl bapkerding júmysy qanshalyqty kónilinizge qona ma?

– Ledovskihpen búrynnan tanyspyn. 2007 jyly «Qazaqmysta» birge júmys istedik. Sol jyly birinshi ligada birinshi oryn alyp, Premier-ligagha da shyqqan bolatynbyz. Odan song aldynghy jyly «Astana-1964-te» birlese enbektenuding arqasynda ýshinshi oryngha qol jetkizdik.  Onymen oiymyz da kónilimiz de bir jerden shyghady. Sondyqtan da ýnemi jýldegerler qatarynan kórinetinimiz ras. Jalpy, Ledovskihke jýz payyz senemin. Óte sauatty jattyqtyrushy. Premier-liga nemese últtyq qúramalardy baptaugha mýmkindik beretin «pro» dәrejesine ie Óte enbekqor, 24 saghat tynym tappaydy. Ári sonday qasiyetti shәkirtterinen de talap etedi. Tipti, futbolshylargha qarapayym adamdar siyaqty demalugha mýmkindik bermeydi. Kóp uaqytyn jattyghumen ótkizedi.

–Mausymaralyq ýzilis kezinde komandanyzda qanday ózgeris boldy?

–Jogharyda aitqanymday, byltyr «Maqtaaralda» oinaghan boyy eki metrge juyq ózbekstandyq shabuylshy Sediko Erneske ýlken senim artamyz. Ernes – fizikalyq jaghynan myghym futbolshy. Pavlodardyng «Ertisinen» 1995 jyly tughan Vomenko men Chifindi jalgha aldyq. Sonday-aq jergilikti futbolshy Denis Prokopenko, «Spartaktyn» kapitany bolghan Serikbek Qapparov, Quanysh Qalmúratov («Atyrau»), Evgeniy Panashenko («Bolat»), Rinat Áljanov («Aqtóbe»), Kenesbay Shubaev («Kaspiy») keldi. Byltyrghy mausymdy «Aqtóbede bastap, keyinnen «Ordabasyda» óner kórsetken ózimizding Didar Sydyqbek komandagha qayta oraldy.  Al byltyrghy qúramnan Cheremnyh, Áubәkirov, Tókenov, Dramane, Ysqúlov, Ábughaliyev, Rysaliyn, Goncharov, Serikjanov, Alekperzade komandada qaldy. Qazir komanda birshama jasardy. «Qazaqmysty» basqarghan tústa tәjiriybeli oiynshylar 20-23 jas aralyghynda bolatyn. Biz sol qúrammen birinshi ligada eki ret top jardyq. «Astana-1964» komandasynyng qúramynda 28-30 jastaghy oiynshylar óner kórsetedi. Olar ózderine Premier-ligadan úsynys bolmaytynyn, últtyq qúramagha shaqyrylmaytyndaryn jaqsy biledi. Sondyqtan boylarynan algha úmtylysty, ynta-jigerdi bayqamaysyn. Tek qarjylyq maqsattar ýshin keledi. Al jastardyng qúlshynystary erekshe, Premier-liga klubtarynyng kózine týsudi qalaydy. Sol maqsatta birneshe aradager oiynshymen qosh aitysyp, olardyng oryndaryn jastarmen tolyqtyrghan jaghdayymyz bar.

– «Qazaqmysty» basqarghan tústa oiynshylardyng 85 payyzy jergilikti dep ediniz. «Astana-1964-te» jergilikti oiynshylar men legionerlerding payyzdyq kórsetkishi qanday?

–Jergilikti oiynshylar shamamen 35 payyz. Olar: Ermekbaev, Goncharov, Tókenov, Prokopenko, Áubәkirov.

«Birinshi liga futbolshylarynan kópshiligi beyhabar»

–Ózinizding tól shәkirtiniz Geysar Alekperzade birinshi ligada tәuir oinaghan. Premier-liga klubtarynda oinaugha da qauqary bar sekildi. Onyng eshbir klubta túraqtamauyna ne sebep?

–Geysardy bir kezde Qazaqstan qúramasyna da shaqyrghan. Qostanaydyng «Tobylynda» óner kórsetti. «Oqjetpes» pen «Vostok» ta shaqyrdy. Biraq ol óte az gol soqty. Premier-ligada oinay almay jýrgenine ol kinәli emes. Qazir Premier-ligada 7 legioner, 2 jas oiynshy tirkeuge rúqsat etilgen. Sondyqtan jergilikti futbolshylar az, tipti qazaqstandyq oiynshylardyng ózi sausaqpen sanarlyq. Shyny kerek, últtyq qúrama men Premier-liganyng bapkerleri birinshi liganyng oiyndaryn kóre bermeydi. Birinshi liganyng futbolshylarynan kópshiligi beyhabar. 

–Býgingi qúramda «Ole Brazilden» qansha oiynshy bar?

–Bizde qazir eshkim qalghan joq. Negizinen bes-alty bala bizding iyelegimizde bolghan. Biraq olardy jalgha berdik. Sol balalardyng arasynda eng talantty oiynshynyng biri Berik Shayyqov qazir «Jetisuda» jýr. Bolashaghynan mol ýmit kýttirip otyrghan qaqpashy Abylayhan Dýisen «Bәiterekte». Bar pәle balalar Braziliyadan kelgen kezden bastalghan. Alghashqyda  akademiya týlekteri tayly-tayaghymen bizge jiberilgen. Keyinnen «Bәiterek» kluby qúryldy. Sol kezde  Shayyqov pen Qalymbetov qana alangha ýzbey shyghyp jýrdi. Qalghandary qosalqy qúramda otyryp qaldy.  Oiyn tәjiriybesi azdyghynan kópshiligi alghan daghdysynan qaghylyp, jyldaryn joghaltyp aldy. Alangha shyqpaghan futbolshyda ósu bolmaydy. Ózimiz de klubqa jana oiynshy shaqyrghanda, byltyrghy mausymda neshe oiyn ótkizgenin tekseremiz. Alangha siyrek shyqqan oiynshylardy әbden tekserip baryp alamyz. «Braziliyalyqtar» da sonday jaghdaydy bastan keshirude.

«Braziliyadaghy jaghday kónilden shyqpady»

–«Ole Braziyl» shәkirtterining jergilikti balalardan aiyrmashylyghy qanday?

–Men ol jaghyn aita almaymyn. Braziliyagha alghash baryp kelgen 1994 jyly tughan balalar byltyr 19 jasqa deyingi Qazaqstan qúramasyna da alynbady. Jalpy, Braziliyadaghy futbol basqasha. Balalardyng alangha shyghyp, tәjiriybe jinaqtamaghany, ózge komandalarmen taytalasyp oinamaghany kórinip túr. Múnday jasta óte kóp oinau qajet. Aldynghy jyly biz de Braziliyada bolghanbyz. Balalar oqyghan «Ole Braziyl» akademiyasyn kórdik. Jaghday mýlde jasalmaghan. Bizding balalar jatqan bólme óte tar, dәlizde ghana jalghyz teledidar túr. Tamaqtary da kónilden shyqpady. Dop tebetin alang tabighy emes, jasandy. Osydan son, Braziliyagha barghym kelmey qaldy. Odan Antaliyada dayyndalghanymyz әldeqayda jaqsy eken. Ol jaqta jasandy alandar mýldem joq. Tamaqty qalaghanynsha jey alasyn. Dәrumender ýiilip jatady. Menimen birge Braziliyagha «Ole Brazilde» tәlim alghan 15 futbolshy erip bardy. Men keyinnen sol jyly «nege Premier-ligagha shygha almadyq?» degen súraqty ózime qoyyp kórdim. Oghan sebep Ledovskih bizge 10 nauryzda ghana kelgen eken. Qysqy ýziliste Braziliyadan kelgen 15 bala «Bәiterekke» ketip qaldy. Sodan sәuirde bastalatyn el birinshiligine ainaldyrghan 15 kýnning ishinde jana komanda jasaqtaugha mәjbýr boldyq. Olarmen birge braziliyalyq bapker Kozlovsky de ketip, ornyna Ledovskihti shaqyrdyq. Ol onyng aldynda «Ile-Sәuletti» jattyqtyrdy. Vyacheslav jasaqtan «Ile-Sәulet» aldynghy jyly birinshi oryn aldy. Sosyn ýnemi 10-satydan tómen jýretin «Qyzyljardy» tórtinshi oryngha kóterdi. Ledovskihting qanday bapker ekeni osydan-aq kórinip túr.

– Jalpy, «Ole Brazilde» óner kórsetken oiynshylardyng arasynan jasynday jarqyldaghan kimderdi atay alasyz?

–Ondaylar óte az. Men jattyghu ýdderisine qatysyp kórgen joqpyn.  Degenmen byltyr «Bәiterekpen» ótken eki matchta 2-3 oiynshyny ghana bayqadym. Olardyng kóshbasshylyq qyrynan tanylyp, júldyz bolyp jýrgenderi shamaly. Sonyng aldynda ghana tәp-tәuir kóringen 10 shaqty bala alangha túraqty týrde shyghyp jýrmegen son, sheberligin әlsiretip aldy.

–Ómirinizdi futbolgha arnadynyz. Ózge salagha ketu oiynyzda joq pa?

–Mening futboda jýrgenimen 40 boldy. Qazirgi kezde jasym 54-te. Tek arasynda ýsh jylday «Qazaqmys» korporasiyasynyng әleumettik mәseler jónindegi diyrektorynyng orynbasary, Balalar men jasóspirimder sport mektebining jәne futbol akademiyasynyng diyrektory boldym. Biraq eshqashan óz mamandyghymdy auystyru jayly oilap kórgen emespin. Búl – mening sýiikti júmysym

         – Qazirgi kezde QFF-nyng jýrgizip otyrghan sayasaty turaly ne aita alasyz?

          – Federasiyadaghylar meni oppozisioner sanaydy. Nege deysiz be? Ýnemi shyndyqty aityp jýremin. Bәlkim, meniki de qate shyghar. Óz oiymdy ashyq aitudan qalay jasyryn qalamyn. Biz oinaghan kezde de «limitchiyk» degen bolatyn. Biraq qazirgidey 21 emes, 18 jas. Ol kezde «limitchiyk» retinde bir jyl oinaydy. Keyinnen jaqsy futbolshy bolyp jetiluine uaqyt jaghynan mýmkindik beriledi. Al qazir 21 jastaghylar eki jyldan song 23-ke tolady. Sosyn 1-2 oiyn ótkizip, qosalqy qúramda qalyp qoyady. Oiyn tәjiriybesi bolmaydy. Osydan song kópshiligi birinshi ligagha auysady. Al qalghan sanaulysy Premier-liganyng ortanqol komandalaryn jaghalaydy. Olardyng da qatyryp jatqandary shamaly.

«Últtyq qúrama bapkeri kimderdi irikteydi?»

–Premier-ligada qansha komanda oinaghany dúrys?

– Premier-ligada 16-18 komanda boluy tiyis. Eng az degende 14 bolsa jaraydy. Federasiyanyng kelesi jyly 10 komanda qaldyramyz degenine kelispeymin. Óziniz qaranyz, býgingi tanda Premier-ligadaghy әr klubta bir mezette alangha bes legioner, bir jas oiynshy, bir qaqpashy shyghady. Ózderining sheberlikteri  arqasynda alangha shyghatyn jergilikti oiynshylar 3-4-eu ghana. Búl 10 komandada bar-joghy 30 jergilikti oiynshy oinaydy degen sóz. Sonday-aq olardyng arasynda Qazaqstan azamattyghyn alyp oinap jýrgen kelimsekter de jetip artylady. Al últtyq qúramagha osylardyng arasynda 30 futbolshyny tandau kerek. Sonda olar kimdi qaydan alady?

– Chempionattyng formaty kónilinizden shyghady ma?

– Qazaqstan Premier-ligasy men Qazaqstan kubogyn bir-birinen ajyrata almaysyn. Mysaly, Kubokta aldymen irikteu, sosyn finaldyq kezeng bolady. Bir kezdesudi syrt alanda, ekinshisin óz jerinde ótkizesin. Búl– Kuboktyng formaty. Al Qazaqstan chempionatynyng atauy ghana chempionat.  Qaranyz, bir komanda bir mausymda bir klubpen tórt ret oinaydy. Oghan Kuboktaghy eki oiyndy qosynyz. Sonda bir komandamen qarsy jylyna 6 kezdesu ótkizedi. Ol futbolshygha psihologiyalyq jaghynan óte auyr. Qayta-qayta bir komandamen oinay beru adamdy jalyqtyrady әri. Sondyqtan eng aldymen komandalar sanyn kóbeytu kerek.

–Birinshi ligada jeniske jetip, Premier-ligagha shyghatyn komandalar sanauly. Múnyng sebebi nede? 

–Mysaly, «Vostok» tómen syrghysa, onyng ornyn «Oqjetpes» basady. Kelesi jyly ol jaghday kerisinshe bolady. Aynaldyrghan 2-3 komanda Premier-ligadan bir úshyp ketip, ekinshi jyly qayta qonyp degendey, ainalyp jýre beredi. Eshqanday jana komandany kórmeysin. Búl – jylda qaytalanatyn ýrdis. «Ile-Sәulet» aldynghy jyly birinshi ligada chempion bola túra, Premier-ligada oinay almady. Qazaqstan futbol federasiyasy olargha nege kómektespedi? Federasiya Almaty oblysynyng әkimimen, sport basqarmalarymen, jergilikti kәsiporyn basshylarymen sóilesip, komandagha qoldau tanytuy qajet edi. Biraq olay bolmady. Múnday jaghday mening de basymnan ótken. 2007 jyly «Qazaqmyspen» birinshi oryn alsaq ta, Premier-ligada óner kórsetuge rúqsat bolmady. Kelesi jyly taghy da kósh bastadyq. Sonyng ózinde songhy sәtte ghana oinaugha mýmkindik berdi. Ol kezde bizding budjet bar-joghy 1 million dollar edi. Al  Premier-ligada oinau ýshin eng kemi qorda 3 million dollar boluy kerek. Biz sol aqshamen kelesi jyly birinshi ligada da oinadyq. Men óz imidjimdi futbol arqyly qalyptastyrghym keletin adammyn.  Sondyqtan jyl sonynda eshqanday futbolshygha qaryz bolghym kelmeydi. Sol ýshin qolymnan kelgenin jasaugha tyrystym. Ózge elderde futbolshylardyng tabysyna birde-bir salanyng basshylary men sheneunikter tenese almaydy. Bizde bәri kerisinshe.

– Premier-ligada keybir oblystardyng komandalary mýldem joq. Búl mәsele nelikten nazardan tys qalyp otyr?

–Biz 2009 jyly Premier-ligada 12-oryn aldyq. Biraq komanda sanyn qysqartugha baylanysty tórt klub jarystan shyghyp qaldy. Solardyng arasynda biz de kettik. Mine, komanda sanynyng azdyghyna baylanysty qazir Soltýstik Qazaqstannan, Aqtau, Temirtau qalalarynan Premier-ligada eshqanday komanda joq. Sonda olar futbol oinay almay ma? Mysaly, Temirtaudyng «Bolat» komandasy birneshe jyl boldy.  Premier-ligada shygha almay jýr. Olargha «Mittal Stiyl» kómektespeydi emes, kómektesedi. Áytkenmen bólinetin qarjy mardymsyz. Sondyqtan klub basshylary men ózge de jauapty adamdar osy mәseleni retteui kerek. Sonday-aq Saran qalasynyng «Gefest» kluby bar. Búl komandany futboldy jaqsy kóretin jekelegen adamdar qúrghan. Tәp-tәuir óner kórsetip jýr. Premier-ligagha qosylatyn komandalardyng biri.

«Astana-1964» komandasynyng atauy búryn «Jenis» bolatyn. Kezinde «Jenis» Qazaqstannyng ýsh dýrkin chempiony atandy. Sol ataudy qaytaru oida joq pa?

– Byltyr komandamyzgha 50 jyl toldy. Osy uaqyt aralyghynda óner kórsetken futbolshylaryn, klub basshylary men bapkerlerin jinaqtap kitap etip qúrastyrdyq. Ásirese, komandada kemi 5-6 jyl oinaghan futbolshylardy jastargha ýlgi retinde kórsetuge tyrystyq. Marqúm Sәlim Tәshenov sekildi anyz oiynshylarymyz bar. Solardy halyqtyng bilgeni dúrys.

Súraqqa oralsaq, 1994 jyly Jezqazghan qalasyndaghy «Metallurg»  komandasynyng diyrektory bola túryp komandada ózim de oinadym.  Ol kezde Álihan Bәimenov oblys әkimining orynbasary bolatyn. Bizge kóp qoldau kórsetti. 1996 jyly komanda atauyn «Enbek» dep auystyrdyq. Sol kezde bizdi bәri «Nege komanda atauyn «Úlytau» qoymadyndar?» dep sóge bastady. Tipti, oblys әkiminen de sóz estidik. Alayda óz rayymnan qaytpadym. IYә, Úlytau – tarihy ólkening atauy, biraq onyng futbolgha esh qatysy joq. 1997 jyly chempionat ayaqtalugha 3 tur qalghanda, qyzmetimnen kettim. Olar sol tústa komanda atauyn «Úlytau» dep ózgertti. Biraq komandanyng dәureni úzaqqa sozylghan joq. Sondyqtan mening oiymsha, komandanyng óz dәstýri bolghany jón. Ataudy qayta-qayta auystyra beru qajet emes. Eger Premier-ligagha shyghyp jatsaq, «Jenis» atauyn qaytaratyn bolamyz. 

–Ángimenizge rahmet!

Súhbattasqan – Bek TÓLEUOV «Sport» gazeti