Júma, 29 Nauryz 2024
Janalyqtar 3724 0 pikir 27 Qazan, 2009 saghat 04:49

BENZINNING KÓTERME SAUDA NARYGhYN IRI KOMPANIYaLAR MONOPOLIYaLAP ALGhAN

QR BQA jauapty hatshysy Núrlan ÁBDIY:

BENZINNING KÓTERME SAUDA NARYGhYN IRI KOMPANIYaLAR MONOPOLIYaLAP ALGhAN

Astana. 26 qazan. QazTAG – Ádil Ormanov. Qyrkýiek pen qazan ailary Qazaqstannyng jaghar-janarmay (JJM) naryghyndaghy silkiniske toly boldy. Ýkimet pen monopoliyagha qarsy kýres vedomstvolary qatang sharalardyng kómegimen jaghdaydy edәuir rettey aldy. Daghdarystyng sebepteri men naryqty retteu tetikteri turaly QazTAG agenttigine Qazaqstan Respublikasynyng bәsekelestikti qorghau agenttigining (BQA) jauapty hatshysy Núrlan Ábdy aityp berdi. 

- Siz JJM naryghynyng býgingi kýnin qalay baghalaghan bolar ediniz? Ol bәsekeli me, joq monopoliyalanghan ba? Nelikten sonday boldy? Siz agenttikting osy baghyttaghy júmysy tabysty dep esepteysiz be?

- Býgingi kýnge JJM-nyng kóterme saudasyn birneshe iri kompaniya monopoliyalap alghan, dәlirek aitsaq, búl - «PetroQazaqstan», «Gelios» JShS, «QazMúnayGaz» Suda ýii» AQ toptary. Respublika aimaqtaryndaghy bólshek sauda naryghy bәsekeli bolyp túr.

BQA-nyng atalghan baghyttaghy júmysy turaly aitatyn bolsaq, agenttik bәsekelestikti qorghau salasyna basshylyq etetin jәne tiyisti tauar naryqtarynda monopoliyalyq әreketterge shekteu qoyatyn jәne tútynushylardyng zandy mýddelerin qorghaytyn memlekettik organ bolyp tabylatynyn atap ótuimiz kerek.

QR BQA jauapty hatshysy Núrlan ÁBDIY:

BENZINNING KÓTERME SAUDA NARYGhYN IRI KOMPANIYaLAR MONOPOLIYaLAP ALGhAN

Astana. 26 qazan. QazTAG – Ádil Ormanov. Qyrkýiek pen qazan ailary Qazaqstannyng jaghar-janarmay (JJM) naryghyndaghy silkiniske toly boldy. Ýkimet pen monopoliyagha qarsy kýres vedomstvolary qatang sharalardyng kómegimen jaghdaydy edәuir rettey aldy. Daghdarystyng sebepteri men naryqty retteu tetikteri turaly QazTAG agenttigine Qazaqstan Respublikasynyng bәsekelestikti qorghau agenttigining (BQA) jauapty hatshysy Núrlan Ábdy aityp berdi. 

- Siz JJM naryghynyng býgingi kýnin qalay baghalaghan bolar ediniz? Ol bәsekeli me, joq monopoliyalanghan ba? Nelikten sonday boldy? Siz agenttikting osy baghyttaghy júmysy tabysty dep esepteysiz be?

- Býgingi kýnge JJM-nyng kóterme saudasyn birneshe iri kompaniya monopoliyalap alghan, dәlirek aitsaq, búl - «PetroQazaqstan», «Gelios» JShS, «QazMúnayGaz» Suda ýii» AQ toptary. Respublika aimaqtaryndaghy bólshek sauda naryghy bәsekeli bolyp túr.

BQA-nyng atalghan baghyttaghy júmysy turaly aitatyn bolsaq, agenttik bәsekelestikti qorghau salasyna basshylyq etetin jәne tiyisti tauar naryqtarynda monopoliyalyq әreketterge shekteu qoyatyn jәne tútynushylardyng zandy mýddelerin qorghaytyn memlekettik organ bolyp tabylatynyn atap ótuimiz kerek.

Monopoliyagha qarsy agenttikting negizgi mindeti - bәsekelestikting damuyna qajet jaghday jasau bolyp tabylady.

Agenttik jýrgizgen saraptamanyng qorytyndysy boyynsha benzin men diyzelidik otynnyng negizgi jetkizushileri - «PetroQazaqstan» Sauda ýii», «QazMúnayGaz» Sauda ýii», «PetroQazaqstan QúmkólResorsiyz», «Gelios», «Torghay Petroleum», Sinooil, «Dostyq Múnay-Beys» pen «Petrochayna Interneshnl Qazaqstan» naryq subektilerining memlekettik tizimine, benzin men diyzeldik otyndy satu boyynsha Qazaqstandaghy basym nemese monopoliyalyq jaghdayda túr dep engizilgen. Olardyng baghalaryn agenttik «Tabighy monopoliyalar men retteletin naryq turaly» zannyng negizinde retteydi. 

Agenttik múnay ónimderi naryghyndaghy jaghday turaly zertteu jýrgizdi. Sonyng nәtiyjesinde atalghan naryqtaghy baghanyng qymbattauyna sebep bolghan kelesi jaghdaylar anyqtaldy.

Jyl sayyn QR-da óndeletin múnaydyng 45%-dayy Reseyden importtalady. Odan basqa, jogharghy oktandy benzin óndiru kólemi ishki naryq súranystaryn qanaghattandyra almauy sebepti Qazaqstan ishki naryqtyng jalpy kóleminin  30%-dayyn Reseyden importtaydy.

2009 jyldyng 9 aiynda 1872,7 myng tonna benzin óndirilip, ol byltyrghy osynday aralyqpen salystyrghanda 1,3% az boldy. Tamyzda 253,06 myng tonna, qyrkýiekte 241,13 myng tonna óndirildi de, ol byltyrghy osynday aralyqpen salystyrghanda tiyisinshe 29% ben 15% artyq boldy.

Biylghy jyldyng 9 aiynda benzin eksportynyng kólemi 128,6 myng tonna bolyp, ol byltyrghy osynday aralyqtan 4% az boldy. Onyng ishinde tamyzda 19,2 myng tonna, qyrkýiekte 14,3 myng tonna boldy. Búl rette, byltyr shilde aiynan benzin eksportyna tyiym salynghan.

Benzinning 9 aidaghy import kólemi 631,6 myng tonna bolyp, byltyrghy osynday aralyqtan 22,4% kem boldy. Búl rette tamyzda 61 myng tonna benzin importtalsa, qyrkýiekte 39,4 myng tonna bolyp, byltyrghy osynday aralyqpen salystyrghanda tiyisinshe 20,6% jәne 71,4% az boldy.

Sonyng nәtiyjesinde benzindi ishki naryqqa jetkizu kólemi qyrkýiekte byltyghy qyrkýiekpen salystyrghanda 81,3 myng tonnagha azayyp, nemese 23,4%-gha kemidi. (347,5-ten 266,2 myng tonnagha).

Qyrkýiekte benzin importy tamyzben salystyrghanda 35% azaydy, onyng ishinde A-80 18,2%, Aiy-92 52%, Aiy-96 2,7% azaydy.

Oghan qosa, reseylik jetkizushilerding benzin baghasyn kóterui bayqaldy. Mysaly, A-80 benziynining qyrkýiektegi baghasy tamyzben salystyrghanda 8,2%, Aiy-92 - 9,7%, Aiy-96 - 3,4%, Aiy-98 - 3,3% qymbattady.

Jәne de Reseyden importtalatyn A-80 benziynining baghasy, kedendik tólemderdi, QQS-y, aksiz ben basqa da shyghyndardy eseptemegende otandyq kóterme jetkizushilerding baghasynan  35%-day, Aiy-92 - 19% qymbat. Sonyng nәtiyjesinde ishki naryqta tapshylyq payda boldy da, ol ishki naryqtaghy baghanyng kóteriluine әkep soqtyrdy.

BQA JJM naryghyn túraqtandyru baghytynda júmys atqaruda. Mysaly, agenttik pen Ontýstik Qazaqstan oblysy әkimdigining qoldanghan sharalary nәtiyjesinde, búl ónirdegi JJM baghasy túraqtady, qazirgi bagha shildedegi dengeyge oraldy. Qazirgi uaqytta agenttikting territoriyalyq bólimsheleri múnay ónimderi naryghyndaghy naryq subektilerine qatysty olardyng monopoliyagha qarsy zandardy saqtau mәselesine baylanysty tergeu jýrgizip jatyr.

Biz toqsan sayyn óndelgen múnay, múnay ónimderin óndiru, MÓZ-derden respublika aimaqtaryna múnay ónimderin jóneltu kólemin taldap otyramyz. Apta sayyn respublikanyng aimaqtarynda JJM baghasynyng auytqularyna, onyng sebepterin talday otyryp, monitoring jýrgiziledi. JJM-dy talonmen jiberuding negizdiligi men jasandy tapshylyqqa jol bermeudi qadaghap otyramyz.

Agenttikting aimaqtyq bólimsheleri apta sayyn múnay ónimderining aimaqtyq jetkizushilermen JJM-gha jasandy tapshylyqqa jol bermeu jәne osy naryqtaghy bәsekelstikti shektemeu maqsatynda kezdesu ótkizip túrady.

- Agenttikting negizgi maqsaty әdil baghany qamtamasyz etu dep esepteysiz be, әlde JJM óndirushileri men satushylarynyng arasynda sóz baylasu qiyn nemese mýmkin emes jaghday jasau dep esepteysiz be?

- BQA-gha әdil bәsekelestik damitynday qajet jaghdaydy jasau, bagha turaly aldyn ala sóz baylasumen, jauapkershiliksiz bәsekelestikpen, basym jәne monopoliyalyq jaghdaydy asyra paydalanumen kýresu mindeti jýktelgen. Tauar naryghyndaghy bәsekelestikting odan ary damu sharttary zanmen bekitilgen. Ádil bagha - tauar naryghyndaghy bәsekelestikting damu jaghdayyn jasaudyng saldary bolyp tabylady.

Naryqtyq qarym-qatynastyng kez kelgen subektisi meylinshe payda kóruge tyrysady jәne bәsekelestik damyghan jaghdayda oghan «әdil emes» baghany bekitu óte qiyn bolady. Bәsekelestigi jetkilikti naryqta әdil baghanyng boluy subektilerding sóz baylanysuyn qiyndatady.

Mysaly, JJM-nyng kóterme naryghynda subektilerding az boluy olardyng sóz baylasugha úmtylysy men memlekettik retteuden qalys qalu sharalaryna yntalandyrady. Aytalyq, Qazaqstanda qazirgi ýsh MÓZ-ding ornyna on MÓZ bar delik, kóterme naryqtyng 70%-nan astamyn qadaghalap otyrghan 10 subektining ornyna 50 subekti bar bolsyn desek,  múnday jaghdayda barlyq subektilerding sóz baylasu yqtimaldyghy tipti tómen bolady.

- Qalaysha baghany retteu men kóterme naryqtaghy úsynystyng túraqtylyghy mýmkin bolady?

- Jetkizuler men JJM baghasyn retteu ýshin úzaq merzimdi perspektivada jýieli sharalar qabyldau qajet. Ekonomikalyq qauipsizdik maqsatynda otandyq MÓZ-derdi otandyq múnay óndeytindey etip jetildiru mәselesin qarastyru óte manyzdy. Biraq búl ýshin tiyisti resurstar men memlekettik qoldau qajet. Eng bastysy, JJM naryghynyng baghanyng kóterilui men JJM tapshylyghyn tudyrmaytynday ontayly balansyn qúru qajet.

Sonday-aq, aimaqtyng erekshelikterin eskere otyryp, JJM-ning aimaqtyq balansyn engizu de manyzdy.

- BQA iri jetkizushilerge tәuelsiz JJQS (janar-jagharmay qúy stansiyalary) ýlesin arttyru ýshin qanday әreketter qoldanyp jatyr?

- Qazaqstanda barlyghy ýsh MÓZ bar, olardyng yqpalyndaghy kóterme jәne bólshek JJM jetkizushiler bar. Búl kәsiporyndar basymdyqqa ie tizimge engizilgen, olardyng baghasyn TMRA rettep otyrady.

Atalghan dominanttar baghasy, dominanttar bolyp tabylmaytyn subektilerding baghasynan edәuir tómen jәne, tiyisinshe, olardyng satu kólemi orasan zor, olar naryqta basym jaghdaydy alyp túrady. Sóitip, tәuelsiz JJQS-tar kóp jaghdayda iri jetkizushilermen bәskelese almaydy.

JJM-nyng qol jeterlik әri ashyq naryghyn qúru ýshin qazirgi uaqytta energetika jәne miyneraldy resurtar ministrligi «Múnay ónimderining jekelegen týrlerin óndiru men onyng ainalymyna memlekettik retteudi engizu turaly» zang jobasyn jasady. Onda, jalpy aitqanda, atalghan naryqty damytu men ortadaghy deldaldardy alyp tastau qarastyrylghan. 

Odan basqa, JJM naryghyndaghy bәsekelestikti damytu men ahualdy túraqtandyru maqsatynda memlekettik organdar men JJM naryghynyng subektilerining qatysuymen naryqtaghy bәsekelestikti damytu jónindegi agenttikting sarapshylar kenesin qúru sheshimi qabyldanyp, ol 2009 jyldyng qarashasynda iske kirisetin boldy.

0 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1579
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2280
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3606