Seysenbi, 23 Sәuir 2024
Janalyqtar 3017 0 pikir 17 Nauryz, 2014 saghat 04:36

Internet-konferensiya: Janar Baysemizova (2-jauap)

Konferensiyamyzdyng kezekti qonaghy – «Sheteldegi qazaq balalary» baghdarlamasynyng avtory, jýrgizushisi әri produseri Janar Baysemizova oqyrmandar tarapynan kelip týsken saualdargha tolyq jauap berip otyr.

Janar sheteldegi telehabarlar turaly saualgha jauap bere kelip, bylay deydi: «Europa elderi men Amerika, Kanadada kórgenim ol jaqtaghy telehabarlardy, janalyqtardy óte eresek adamdar jýrgizedi. Otyzdan asqan, qyryq, elu, alpys, tipti jetpisten asqan ómirden kórgen-bilgeni bar, saraptama jasay alatyn, sóilem qúray alatyn. Qoghamdyq pikiri qalyptasqan, on-solyn ajyratqan, emosiyasyn tiya alatyn, halyqty ózine sendire alatyn, qarata alatyn, oi-órisi keng kәsiby mamandar. Jastar efirge kelu ýshin úzaq joldan, tәjiriybeden ótedi».

Abai.kz

 

- Barlyghy tildi úmytqan. Otany ýshin birdene ister koyar degenge senu qiyn, aman bolsyn, barlyghy sau balalar eken, búryn aitushy edi auru balalardy ghana beremiz dep.

- Áriyne, es toqtatpay elden ketken qarakózderden basqa ne kýtemiz?! Olardyng qazaqylyqtan ajyraghany ýshin tarih aldynda ózimiz jauaptymyz. Olardyng kinәsi joq. Sәby kezderinde olardan eshkim  súraghan da joq, seni sheteldik azamattardyng asyrap aluyna qalay qaraysyng dep. Olar jauap ta bere almaytyn shaqta edi...

Konferensiyamyzdyng kezekti qonaghy – «Sheteldegi qazaq balalary» baghdarlamasynyng avtory, jýrgizushisi әri produseri Janar Baysemizova oqyrmandar tarapynan kelip týsken saualdargha tolyq jauap berip otyr.

Janar sheteldegi telehabarlar turaly saualgha jauap bere kelip, bylay deydi: «Europa elderi men Amerika, Kanadada kórgenim ol jaqtaghy telehabarlardy, janalyqtardy óte eresek adamdar jýrgizedi. Otyzdan asqan, qyryq, elu, alpys, tipti jetpisten asqan ómirden kórgen-bilgeni bar, saraptama jasay alatyn, sóilem qúray alatyn. Qoghamdyq pikiri qalyptasqan, on-solyn ajyratqan, emosiyasyn tiya alatyn, halyqty ózine sendire alatyn, qarata alatyn, oi-órisi keng kәsiby mamandar. Jastar efirge kelu ýshin úzaq joldan, tәjiriybeden ótedi».

Abai.kz

 

- Barlyghy tildi úmytqan. Otany ýshin birdene ister koyar degenge senu qiyn, aman bolsyn, barlyghy sau balalar eken, búryn aitushy edi auru balalardy ghana beremiz dep.

- Áriyne, es toqtatpay elden ketken qarakózderden basqa ne kýtemiz?! Olardyng qazaqylyqtan ajyraghany ýshin tarih aldynda ózimiz jauaptymyz. Olardyng kinәsi joq. Sәby kezderinde olardan eshkim  súraghan da joq, seni sheteldik azamattardyng asyrap aluyna qalay qaraysyng dep. Olar jauap ta bere almaytyn shaqta edi...

- Janar, óz otbasyng bar ma? Balalar ýiinen bala baghyp alu oiyng bar ma?

- Ázirge otbasyn qúrghan joqpyn. Biraq bala asyrap alu oiy maghan mektep jasynda kelgen. Mýmkin osy taqyryppen ainalysuyma da sol týrtki bolghan shyghar. Osy tústa aita ketu kerek qazir jalghyz basty adamdargha bala berilmeydi. Sәby tek tolyqqandy otbasynda ósui tiyis degen tújyrym qalyptasqan. Biraq elimizde balany ómirge әkeletin biologiyalyq saghaty ótip ketken әielder óte kóp. Búl da oilandyratyn mәsele.

- Janar sinilim, Sizding Batys elderindegi qazaq balalary turaly baghdarlama arqyly obektivtik aqparat beruge tyrysqanynyzgha rizamyz. Áytpese Reseyde sayasy astarmen orys balalaryn asyrap alghan amerikandyq otbasylaryn jappay qaralau oryn aldy. Bizde de jyly ýiinde otyryp alyp auzy kópiretin"patriottar" jetkilikti Al ózi sol auru balalardyng bireuin alugha esh qúlqy joq /jalpy bizding sana, mentaliytet arta qalghan. Bayaghydan bizde bala asyrap alsa odan shyndyqty jasyryp әlek bolady,t.s.s./ Qúdayshylyqty aitu kerek: әriyne balalardyng ketkeni ókinishti biraq ol búl jaqta bala bolyp jarytpas edi! Shet eldikterge kóbinese nauqas balalardy beredi Olar kóp aqshamen emdep "tiriltip alady". Sóite túra jalpyldap, jasyrmaq týgil dombyrasyn da oinatyp otyrady. Endeshe, bos sóz ne kerek?! Siz sol amerikandyqtardyng t.b. ýilerine kirip kelgende aghylshynsha da bir eki sóz aityp, yaghny "syigha syy syragha bal " degendey nәzik etikalyq shekarany ústansanyz núr ýstine núr bolar edi Olar bildirmegenimen keybir nәrseler kónilderine kelui de mýmkin, basynuymyzgha bolmaydy. Sypayylyqty qoya túrsaq, әngime satylyp ketken tiri "tauar" jayly bolyp túr. Olardy analary bir tastap sosyn ókimet satyp jibergen, orys bolsa "ary ket!" der edi. Bolghan is boldy. Ol – taghdyr. Endi balalardyng sol jaqqa adaptasiyalanyp baqytty bolyp ketuin ghana oilaghan jón. Osyny eskerseniz, rahmet.

- Oryndy pikir. Sizge aitarym, qazaq balalaryn asyrap alghan әr sheteldik otbasyna barghanda sypayylyq saqtaymyp, әdepten ozghan jerim bolghan joq. 

- Janar qaryndasym, sheteldegi qazaq balalarynyng qazirgi taghdyryn bilu әriyne, qajet. Enbegine el riza. Biraq, solardyng jat elge qalay, qanday joldarmen jәne qanshagha ketip jatqanymen ainalysqan adam joq. Jýrektiligindi kórsetip, mәselening osy jaghymen ainalysyp kórshi. N.Qoshamanúly.

- Rahmet! Senim artqanynyzgha. Búiyrsa, ol da bolar...

- Janar, merekeng qútty bolsyn! Jobang kremet! Últqa paydaly júmys jasap jýrsin, rahmet saghan. Ár habaryndy kórgen sayyn kózime jas keledi. Ásirese, AQSh ta jýrgen Janna degen qyz sóilep túryp jylaghanda jýregim auzymy tyghyldy. Jinap jýrgen materialdaryndy birneshe jerge saqtap qoy. Osy qazaq balalardy asyrap alghandardyng ishinde arab elderi nemese Tayau Shyghys elderi bar ma eken? Asyrap alghan otbasylarda músylmandar bar ma eken?

- Rahmet! Búl mening ghana emes, shygharmashylyq újymnyng enbegi! Ókinishke qaray ózim aralaghan otbasylardyng eshbiri músylman emes. Bizden bala asyrap alghna elder ishinde týrik bauyrlarymyz da bar, әzirge olarmen jolyqpadyq. Qyrghyzdar da bizden bala alghan. Arab elderinen joq.  

- Asyrap alghan balalardyng dene mýshesin ózine saldyryp alady, balalar jarymjan jýredi degen aqpar jayly ne anyqtay aldynyz?

- Osyny oilasam, túla boyym týrshigip ketedi. Keybir sheteldik azamatardyng ishinde kýdik tudyratyndary da kezdesti. Biraq bir kýmәnge sýienip esh nәrseni dәleldey almaysyn... Solay bolghan kýnning ózinde biz búny eshqashan bilmeymiz...

- Balalar erteng eseygen song Qazaqstangha óshige me, sizding oiynyz?

- Eger, biz qazirden bastap olarmen qarym-qatynasty ýzbesek, jaqyn tartsaq onday dengeyge barady dep oilamaymyn. Onyng ýstine olar mýldem basqa mentaliytette tәrbiyelenip jatyr. Qazaq ortadaghy biz ben olardy salystyrugha mýldem kelmeydi. Degenmen  balanyng psihologiyasy eseygen sayyn qúbyla týsedi. Psihologtardyng aityunsha jәne ózimning de kóz jetkizgenim bala eresek tartqanda ózin tughan ata-anasy ne ýshin tastap ketkenin qatty oilap, uayymday bastaydy eken.

- Qay últtyng balalary kóp ketip jatyr shet elge?

- Qazaq últynyng ókilderi... Aralarynda Qazaqstandaghy orys, ukraindar bar. Beligiyada men bir úighyr qyzdy da keziktirdim, ol da Qazaqstannan. Al, Kanadalyqtar Qazaqstannan bir monghol balany asyrap alypty.

- Bala satu ol - Ýkimetti qarjylandyru ma? Maqsat ne?

- Ýkimet ýshin men jauap bere almaymyn...

- Jalpy shettegi balalar taghdyry sizdi qalay oilandyryp jýr?

- Áriyne, múnday jobany jasap jýrgen son, oilandyrmauy mýmkin emes. Men әr baghdarlama sayyn olardyng ómirin ózimnen ótkizemin. Búl óte qiyn. Sansyz oilar mazalaydy. Biraq onyng barlyghyn  aita almaymyn...

- Shetelge baryp jýrsiz. Bizdegidey әnshi, biyshi jýrgizushi, әnshi-biyshiler talqysy, әnshi biyshiler qonaqqa shaqyrylatyn baghdarlamalar kóp pe ol jaqta? Nege kәsipkerler, ghalymdar, sayasatkerler, halyqqa tanymal túlghalardy dәriptemeske ? Búghan ne aitarynyz bar.

- Europa elderi men Amerika, Kanadada kórgenim ol jaqtaghy telehabarlardy, janalyqtardy óte eresek adamdar jýrgizedi. Otyzdan asqan, qyryq, elu, alpys, tipti jetpisten asqan ómirden kórgen-bilgeni bar, saraptama jasay alatyn, sóilem qúray alatyn. Qoghamdyq pikiri qalyptasqan, on-solyn ajyratqan, emosiyasyn tiya alatyn, halyqty ózine sendire alatyn, qarata alatyn, oi-órisi keng kәsiby mamandar. Jastar efirge kelu ýshin úzaq joldan, tәjiriybeden ótedi. Bizding elimiz de birtindep soghan keledi dep oilaymyn.  

- Janar qaryndasym, nauryz merekenizben!

Siz tikeley dayyndap teledidardan bergen «Sheteldegi qazaq balalary» aidaryndaghy habarlarynyzdyng bәrin bolmasada birazyn kórdim.

Sizge súraq: siz shettegi qazaq(músylman) balalarynyng ómir-tirshiligin jan-jaqty bayymdap kórsetiýge tyrysypsyz, Alla sizge razy bolsyn, bir әttegenayy ol balalardyng múylman halyqtyng qannan jaratylghanyn úmyt qaldyrypsyz, dinimizde jәne adamzattyng súltany payghamparmyz Múhammed (c.gh.s) hadisterinde keltiriletin: "Bir músylman balasyn basqa dinge engizu,bir qaladaghy barsha músylman balasyn basqa dinge (kәpir) engizgendey kýnә alady". Alla saqtasyn! Óte auyr kýnә arqalaytyn jaghynan auyz ashpadynyz, ne sebep boldy eken? Siz key jogharghy jaqtaghy kókelerding mýddesine tireletin jerge kelgende ylghida,"syipay qamshylap" ótesiz, sonda kórermenning barlyghy esh nәrse seze almaytyn sauatsyz dep oilaysyz ba? SSSR kezinde satylmaghan qazaq balalary, egemen el bolghanda saudagha týsip, shetel asty. Sonda sizder (týrli aqparat qúraldary) jәne "EL BASYN" tәuliginne 25 aghat tynbay jarnamalaytyn "jetistik" qayda qaldy? "HABAR" men "QAZAQSTAN" telearnasynyng berilgen aqparattyng qansha payyzy shyndyqqa janasady dep oilaysyn?

- Tura osy siz kótergen mәsele  әrbir bala músylman bolyp tuylady, ony kәpir qylatyn ata-anasy degen pikirdi jәne arqalaytyn kýnә turaly  dintanushy Qayrat Joldybayúly «Sheteldegi qazaq balalary» jobasynyng kirispe bóliminde filim turaly filimde jan-jaqty aityp bergen bolatyn. Siz búny «Qazaqstan» ÚTA saytynan telernalar-múraghat-«Sheteldegi qazaq balalary» tizbegi arqyly ótip 13.10.2013. kóruinizge bolady. Osy jerden ózinizdi tolghandyrghan, ashyndyrghan mәselege jauap ala alasyz dep ýmittenemin. Parasaty biyik adam ýshin «Sheteldegi qazaq balalary» jobasynyng basqa emes «Qazaqstan» Últtyq arnasynyng efiyrinen kórsetilip jatqanynyng ózi oy salar dep senemin.  Eger jobanyng әr kórsetilimin ýzbey qarsanyz qazaqtyng tragediyasyn kóresiz...  

- Óziniz turaly da bilgimiz keledi, tuyp-ósken jeriniz, tәrbie alghan ortanyz, janúya jaghdayynyz jәne bolashaq josparynyz? Abzal Qúspan, Oral.

- Tuyp ósken jerim - Almaty oblysy, Qarqara auyly. Ómir boyghy azyghym-ata-anamnyn, mektep, uniyversiytet, júmys oryndaryndaghy ústazdarymnyng bergen tәlim-tәrbiyesi. Ál Faraby atyndaghy QazÚU jurnalistika fakultetine oqugha týsip, qyzyl diplommen ayaqtadym. Televiziya salasyndaghy enbek jolym 3-kurstan bastaldy. Al, negizi 18 jasymnan beri enbek etiip kelemin. Bolashaqtan ýmit kýtemin. Armandar oryndalady dep senemin. Tek Jaratushy tura joldan taydyrmasyn, densaulyqtan aiyrmasyn, adamdardyng ókpe-nalasyna qaldyrmasyn! 

- Janar hanym!

1) «Shetelge satylghan balalar 18 jasqa tolghansha QR azamaty sanalady, sosyn óz qalauy biledi» deydi. Biraq... NEGE: sol asyrap alghan sheteldikter – jórgeginde múhit asyrylghan qazaq balalardy, satyp alghan sәbiylerdi dereu óz dinderine (yahudi, hristian, pravoslav, tipti,sekta da shyghar, t.t) ótkizip, jedel týrde «shoqyndyryp» jatyr? Nege Qazaqstan sekildi sol balalardyng 18-ge toluyn kýtip, diny senim tandauyn óz erikterine qaldyrmaydy? Solar әsheyinde auyzdarynan tastamaytyn "demokratiyalyq tandau" qayda?

2) Eger búl jaghday rettelmeytin bolsa, yahudiyge ainalghan balanyng 18-ge toluyn kýtip, QR azamattyghyn aluyna mýmkindik bergennen ne payda? Tipti, keybir sheteldikter: "erteng bala óskende Qazaqstanda túramyz dese, kóshuge dayynbyz" dep, qúlshynyp otyr. Al, sol bóten diny senimdegi, jat tәrbiyedegi soqtalday "sheteldik, amerikandyq, ispandyq, kanadalyq, t.t. Qazaq Eline oralghan kýnning ózinde, onyng ózi, sonynan ilesken sheteldikter nendey maqsat kózdemek?

Tarazy

- Óitkeni balany asyrap alghan ata-ana onyng tuylghanda qoyylghan esimin ózgertuge, óz dinin qabyldatugha zang jýzinde tolyq qúqyghy bar. Al, Qazaqstan tarapynan kәmelettik jasqa tolghansha ata-baba dininen ajyratpasyn degen shart qoyylmaydy. Osy mәseleni zerttegen ghalym Aynúr Kóketaevanyng enbegine sýiensek ejelgi Rusi shetel azamattary bala asyrap alarda eng aldymen sәbiydi provoslavtyqtan ajyratpaysyng degen talap qoyghan eken. Búl súraqty men Balalardyng qúqyghyn qorghau komiytetine de qoyghan edim, biraq búl mýmkin emes degen jauap aldym. Neni kózdemek, onyng astarynda ne jatuy mýmkin? Siz dәl osy súraqqa jauapty «Sheteldegi qazaq balalary» turaly kirispe filimnen taba alasyz. «Qazaqstan» Últtyq arnasynyng saytyna-telernalar-múraghat-«Sheteldegi qazaq balalary»-13.10.2013.  Bala asyraudyng astarynda ne jatuy mýmkin ekenin dintanushy Qayrat Joldybayúly bayandaghan.  

- Aqtóbe oblysynan shetelge qansha bala satylghanyn biluge bola ma? Óitkeni, oblysta "sәbiyler ýii", "balalar ýii" az emes. Búlargha kiru, aqparat alu onay emes. Jalpy, bala saudasynyng basy Aqtóbede 90-shy jyldardyng ortasynan bastap qyzghan deydi. Anyq-qanyghyna jetuge kómektesseniz.

- Jalpy, resmy týrde Qazaqstannan bala asyrau prosesi 1999-shy jyldan bastalghan. Alayda,qazaq elining qaqpasy syrtqa tәuelsizdik alghannan keyin  kóp kýttirmey aq ashylghan syndy. Sheteldikter elimizding týkpir týkpirinen bala asyrap alghan. Almaty, Astana, Jezqazghan, Shymkent, Oral, Shortandy,Taraz, Esik, Talghar, Kókshetau, Óskemen, Semey, Atyrau, Aqtau, Qyzyljar, Kereku, Aqtóbe  osylay tizbektelip kete beredi.  Sheteldikter qaynaghan qazaqtyng ortasynan da, orystar kóp shoghyrlanghan oblystardy da qaldyrmay balany ala bergen. Aqtóbe oblysynan naqty qansha balanyng shetke asqany turaly әzirge mәlimet mende joq. Ázirge shetelge ketken balalardy zerttep jýrgendikten mende  qay elge qansha bala berilgeni jóninde naqty aqparat bar. Eger siz jurnalist bolsanyz Últtyq arnadaghy blogyma nemese Feysbuk әleumettik jelidegi meken-jayyma jazsanyz bolady, men sizge aqparatty qalay aludyng joldaryn aityp beremin.

- Salem Janar! Júmysynyzgha sәttilik tileymin! Aldagy uaqytta búl joba óz jalghasyn taba ma? Sheteldik azamattargha bizding balalardy asyrap alugha Qazaqstan taraby qanday shartpen rúqsat etedi? Eger qanday da bir qiyndyq tusa olardyng otbasyna sizder shaghymdanyp qaytaryp ala alasyzdar ma? Múnday oqigha kezdespedi me? Jәne sol sheteldik azamattar qanday maqsatpen asyrap alady, balaly bola almaghannan ba, әlde olardyn basqa balalary bar ma? Taghy bir súraq: búl balalar qansha jasynda olardyng asyrauyna berilgen?

Maqsat ERBOLAT

- Qazaqstan zany boyynsha sәby ómirge kelip, anasy bas tartqan jaghdayda alty ay boyy esepte túrady. Osy uaqyt aralyghynda shaqalaqty asyrap alugha Qazaqstan azamattary niyet tanytpasa, avtomatty týrde  halyqaralyq bala asyrau tizimine ótedi. Yaghny shetel azamatary  bizding balalarymyzdy  alty ailyghynan bastap asyrap ala alady. Sheteldikterding barlyghyn jaman, azghyndaghan dep aita almaymyn. Jaman el bolmaydy, jaman adamdar bar dep Mústafa Shoqay babamyz aitqan siyaqty, teris pighyldy adamdar barlyq jerde bar. Europalyqtar men amerikanyqtar, kanadalyqtar tabighy jolmen ómirge bala әkele almaydy, sodan keyin bala asyrap alugha sheshim qabyldaydy. Keybiri jaghdayy bola túra, basqa jetim balany bauyryna basqysy keledi. Týrli sebepter bar. Biraq negizgi faktor-sheteldikter óz balalary bolmaghannan keyin osyghan jýginedi. Al, endi biri eki-ýsh balasy bola túra bala asyrap alyp jatady. Olar múny otbasymyzdyng ýlken bolghanyn qaladyq, ata-anasyz qalghan jetim balagha pana bolghymyz keldi dep týsindiredi. Múnday qadamgha baratyndardyng basym bóligi dinge berilgen damadar. Olar jetim balany asyrap alu, ony ayaghyna túrghyzu sauapty is dep qabyldaydy. Sonday aq qazirgi zamannyng aghysyna qarap otyryp, týrli oilar da keledi. Adam saudasy, balanyng organdary degen siyaqty... Eger sheteldikter balagha qiyanat jasap, zorlyq-zombylyq kórsetse ol anyqtalyp jatsa sol elding zany boyynsha jazalanady. Bala sol eldegi basqa otbasynyng qaramaghyna beriledi. Mәselen AQSh-ta tirkelgen oqighany  bilesizder, búl jaghdayda amerikandyqtar tarapynan zorlanghan balalar basqa bir amerikan otbasynyng qamqorlyghyna tabystaldy. Alghash kezde dúrys jýie jasalmaghandyqtan bolar,  Qazaqstan tarapy  balany elge qaytaru ýshin qauqarsyz siyaqty. Óitkeni jetim bala shekara asysymen sol elding azamattyghyn alyp, sol elding tolyqqandy, barlyq qúqyqtardy iyelenetin azamaty bolyp shygha keledi. Demek qanday da bir jaghday bolghanda sol elding qúqyq qorghau jýiesine onyng qúqyqtaryn qorghaydy. Al, Qazaqstan tarapy kómek kerek bolghan jaghdayda, ol balalar elge qaytugha ótinish bildirgen tústa ghana aralasady. Degenmen sheteldegi bizding diplomattar búl isti nazargha alyp, baqylap oytrady, konsuldar kez-kelgen uaqytta balalardyng asyrap alghan ata-analaryna habarlasyp, olarmen kezdesip túrularyna tolyq qúqyghy bar. Dәl osy mәselegen baylanysty «Qazaqstan» ÚTA saytyndaghy Amerikadagh әzirlengen 1-habardan tolyq maghlúmat ala alasyz.

- Janar, jek ómiring turaly aityp beru siz ýshin asa qúpiya nәrse emes shyghar? Otbasynyz bar ma? Ekinshi súraghym, zayyby bar er zamattardy únatyp qalyp jatatyn, onyng otbasyna oiran salmay-aq birge boludy qalaytyn, yaghny sýigen adamynan qúrsaq kóteruge tәuekel etip jýrgen qúrbylaryng turaly ne aitasyn?

- Jeke ómirge qatysty jogharyda aityp kettim. Al, «ózim ýshin bala tuamyn» degen pikirdegi qyz-kelinshekterding is-әreketine qatysty búl dúrys nemese dúrys emes dep aitugha mening haqym joq. Ár adamnyng óz taghdyry, óz sheshimi bar. Onday adamdardy sóguden de aulaqpyn. Biraq, bir anyghy bala birinshi kezekte túlgha, sondyqtan ózim ýshin degende bolashaq sәbiyding de taghdyryn oidan shygharmau qajet siyaqty. Bәribir, bala tolyqqandy otbasynda ómirge kelip, tәrbiyelenui tiyis degen pozisiyany ústanghym keledi.   

- Sәlemetsiz, Janar hanym. Osy shetelge ketken qazaq balalaryn dәripteuding ne qajeti bar? Qatty aitty demeniz, ól, tiril, biraq olar endi QAZAQ EMES. Biz aghym dep jýrgenderding BELDI mýshesi. Biz osyny týsinuimiz kerek. Sosyn baghdarlamany әr kórgen sayyn búl degening basqa qazaq balalaryn da shetelge asyrudyng TEGIN JARNAMASY degen oigha qalamyn. Óitkeni, evropalyqtardyng túrmys jaghdayy jaqsy ekeni belgili. Osyna kórgen qazaq balalary da EVROPA túrmasyna kim kepil.

- Jarnama dep oilasasyng qatelesesiz. Búl jarnama emes. Osy joba arqyly biz qoghamgha oy salugha talpynamyz, әr sózdin, әr viydeo, әr detalidyng astaryna ýnilseniz búny týsinesiz dep oilaymyn. Búl baghdarlamany eresek, egde adamdardan bólek jastar, studentter de kóp kóredi. Kópshiligi habarlasyp, oi-pikirin, týigenin aityp jatyr. «Sheteldegi qazaq balalary» shetke bala berudi dәripteu emes, elding ishinde bala asyrap alu ýrdisin kóbeytu, qyz-jigitterding úrpaq aldyndaghy jauapkershiligin arttyru, últtyq qúndylyqtardy qaytarugha, elimizde balalar ýii degen týsinikti joigha jasalghan qadam dep týsininzder. Sonday aq shetelge ketken qazaq balalarymen aradaghy qarym-qatynasty ýzbeuge jasalghan әreket. Qazaqsha sóileudi bilmese de olardyng qany qazaq Sondyqtan qanday jaghday bolmasyn biz olardy ózimizge jaqyndatugha әreket etuimiz lәzim. Ár adamnyng ózindik oilau qabileti, óz tanym-týsinigi bar. Sondyqtan qalay oilasanyz da men jurnalist retinde óz pikirimdi sizge tana almaymyn. Búghan mening jurnalist retinde de haqym joq. Baghdarlamanyng avtory retinde men oy tastay alamyn, nening neden tuyndaghanyn, qalaysha búnday jylarman kýige týskenimizdi, qalaysha qazaq halqy arynan attap, adamgershilik, meyirimnen júrday bolyp tughan perzentin kez-kelgen jerge tastap kete beretinin, qogham azghyndap bara jatqanyn naqty keyipkerler arqyly kórsetuge talpynys jasaymyn. Búl qazaq elining tragediyasy.

- Sәlemetsiz be, Janar biykesh! Qyzmetinizge tabys tileymin, alayda osynday baghdarlamanyng qazaq ýshin,qazaq balalary ýshin bes tiyn da qajeti joq dep oilaymyn. Birinshiden, olar QAZAQ EMES ENDI. Qansha jerden altynmen aptasang da, bar qazaqshasyn 2-3 jylda úmytyp, ispansha, aghylshynsha, fransuzsha t.b. JAUGERShILIK tilderde sayraghan balalardan ne qayyr? Ekinshiden, búl balalardyng janadan qalyptasyp kele jatqan psihologiyasyna QARA TANBA emes pe? Sol jarany qasy bergennen ne payda? Ýshinshiden, búl baghdarlama tek balalar ýilerindegi ghana emes, sonymen qatar kez-kelgen balany da qart Europagha eliktirip, bolashaqta sonday ertegi әleminde óskisi keletinderding sanyn kóbeyte me degen qorqynysh bar mende. Múny baghdarlamadan týiip otyrmyn, ne degenmen ekonomikasy damyghan ortalyq ghoy: ornalasuy,túrmysy, jeke bólmesi t.b. degendey. Tórtinshiden, búl bir JARNAMA ispetti. Besinshiden, osydan basqa mәsele joq pa qazaqta. Áriyne, týsinemin. El bolamyn desen, besigindi týze degen qazaghym. Alayda, búl naqyldyng shetel asqan balalargha, sizding baghdarlamanyzgha esh qatysy joq desem, qarsy bolmassyz. Odan da nege ýisiz-kýisiz jýrgen eldegi balalardy jarylqamasqa, eger de shynymen jarylqaghysh bolsaq? Álde, bizde bәri jastardyng tilderimen aitsaq, chiki-chiky me? Qansha qazaq jýr ólmesting kýnimen qúl bolyp, qara nandy qanaghat tútyp..... Auylgha barsan, halyq qajyghan, jaghdaydy kórip, jylap qaytasyn. Qalada jýr qansha qazaq balasy sasyq orystyng kempirlerining tauyqketegin jaghalap.... Qansha qazaqtyng úl-qyzdary jýr uaqytsha nәpsilik kayftyng buyna ulanyp, beykýnә nәrestelerdi qoqys jәshikterine tastap... Bilim-tәrbie berip, bolashaghymyzdy senip tapsyrghan ústazdarymyzdyng týri anau, balalardy bilim nәrimen susyndatudyng ornyna ózderin aram sumen ulandyryp, zinaqorlyq jasap. Qatty aitty dep sóge kórmeniz, biraq býgingi qoghamnyng AShY ShYNDYGhY osy.

- Ózinizding aitar oiynyzgha óziniz jauap berdi dep oilaymyn. Qazaqtyng ruhany qúndylyqtardan ajyrap bara jatqanyna baylanysty dәiekterdi jaqsy keltiripsiz. Biter iske synshy kóp deydi. Óz oiynyz ózinizde qalsyn. Árkimning óz erkinshe oilauyna, sheshim qabyldauyna haqysy bar.

- Jobanyz sәtti shyghyp jýr. Býginde napsany qoghamdaghy qatyp qalghan jýregimizdi jylytar degen ýmit aitam.

Jesiri men jetimin jylatpaghan qazaghymnyng búl isine qayran qalghan basqa eshtene aita almaysyn. O, Alla pendelering qayda bastap barady?

Bizding elimizden shetelge jetim balalar túrmaq jastarda júmys tappay ketip jatyr ghoy. Eng ókinishtisi daryndy jastar.

Koloniyada bolmaghan el joq,biraq sol elder eshqashan tilin, dinin satqan joq! Al Qazaq tilin satty, dinin satty,balalaryn satty endi neng qaldy satpaghan! Qazaqtar tek satqyndardan qúralghan...

Bәrin shetinen satyp jatqan qarapayym Qazaq emes, kimder ekeni belgili. Qaytkende, qazaq balasyn shetelge satugha qarsymyz!

- Rahmet! Qoldauynyzgha, týsingeninizge. Jýrekten shyqqan dýniyening jýrekke jetkeni biz ýshin óte manyzdy.

- Jauaptary qane? Biraq, qaydan jauap bolsyn? Jaghday aitpasa da týsinikti ghoy...

- Keshiriniz jauaptardy endi oquynyzgha bolady. Kesh týskenine aiyp etpeniz!

- Janar qaryndasym! Búl taqyrypty biraz dóngeletting ghoy. Endi basqa bir telejoba taqyrybyn úsynghym keledi: "Sheteldegi qazaqtyng jiyenderi". Osy telejoba arqyly sheteldik azamattargha túrmysqa shyghyp, elimizden ketip qalghan qazaq qyzdarynan tughan jiyender jayly seriyaly habarlar týsiruge qalay qaraysyn?

Tóleubay aghan. Qaraghandy qalasy.

- Tóleubay agha pikirinizge rahmet! Árkimning óz taghdyry bolady. Jalghan patriotizm dep teginnen tegin aitpaghan shygharsyz. Qazaqtar sonday pafosty pikirler aitpas búryn meyirimdilikti, jauapkershilikti ózderinen bastasa dep tileymin. Al, endi úsynysynyzgha baylanysty aitarym-әzirge búghan jauap bere almaymyn.

Sony

Abai.kz

0 pikir