Júma, 19 Sәuir 2024
Janalyqtar 4814 0 pikir 11 Nauryz, 2014 saghat 06:42

Isa Mombaev, zanger. Shekara beketi qandyqol qaraqshynyng atymen atalmauy kerek!

Surette: Kondurin Vasiliy

Habarasu -Shyghys Qazaqstan oblysy Tarbaghatay jәne Ýrjar audandarynyng jerinde, Qytaygha shekaralas ornalasqan, Tarbaghatay jotasynyng shyghys bóligindegi asu.
Qazaqstannyng Qytaymen aradaghy shekarany zandastyrghan «Qazaqstan Respublikasy men Qytay Halyq Respublikasy arasyndaghy Qazaqstan-Qytay memlekettik shekarasy turaly kelisimdi bekitu turaly» Qazaqstan Respublikasy Preziydentining 1995 jylghy 15 mausymdaghy Jarlyghyna sәikes, Tarbaghatay jotasynyng (qytay kartasynda Taerbahayshani tauy) qyrqasyndaghy memlekettik shekara jelisi on altynshy nýktesinen on jetinshi nýktesine deyin osy Habarasu arqyly sozylyp jatyr.

Osy aralyqtaghy memleketimizding shekarasyn kýzetetin jәne qorghaytyn, elimizding egemendigin, aumaqtyq tútastyghyn qamtamasyz etetin Zaysan shekara otryadynyng zastavasy Kondurin Vasiliy Vasilievich degenning atymen atalady.
 

Kondurin Vasiliy Vasilievich degen kim?
Ótken ghasyrdyng otyzynshy jyldarynyng basynda solaqay sayasattyng saldarynan tughan zobalanda qazaqtardyng jan saughalap arghy betke – Shyghys Týrkistangha qaray aughany tarihtan belgili.

Surette: Kondurin Vasiliy

Habarasu -Shyghys Qazaqstan oblysy Tarbaghatay jәne Ýrjar audandarynyng jerinde, Qytaygha shekaralas ornalasqan, Tarbaghatay jotasynyng shyghys bóligindegi asu.
Qazaqstannyng Qytaymen aradaghy shekarany zandastyrghan «Qazaqstan Respublikasy men Qytay Halyq Respublikasy arasyndaghy Qazaqstan-Qytay memlekettik shekarasy turaly kelisimdi bekitu turaly» Qazaqstan Respublikasy Preziydentining 1995 jylghy 15 mausymdaghy Jarlyghyna sәikes, Tarbaghatay jotasynyng (qytay kartasynda Taerbahayshani tauy) qyrqasyndaghy memlekettik shekara jelisi on altynshy nýktesinen on jetinshi nýktesine deyin osy Habarasu arqyly sozylyp jatyr.

Osy aralyqtaghy memleketimizding shekarasyn kýzetetin jәne qorghaytyn, elimizding egemendigin, aumaqtyq tútastyghyn qamtamasyz etetin Zaysan shekara otryadynyng zastavasy Kondurin Vasiliy Vasilievich degenning atymen atalady.
 

Kondurin Vasiliy Vasilievich degen kim?
Ótken ghasyrdyng otyzynshy jyldarynyng basynda solaqay sayasattyng saldarynan tughan zobalanda qazaqtardyng jan saughalap arghy betke – Shyghys Týrkistangha qaray aughany tarihtan belgili.

 "Sovet ókimeti bosqan júrtty ótkizbeu ýshin shekara joldaryn bitep tastaghan. Kýzet myqty, qashqyndar men bosqyndardyng endigi amaly-Naryn ózeni arqyly ótu. Biraq búl asa qiyn jol. Shúbyrghan el erteng shekaradan ótpek niyetinde eki taudyng aralyq shatqalynda týnep jatqan edi. Kenet taudyng eki qaptalynan pulemet oqtary borap ketkeni. Sasqan adamdar asau ózenge kýmp beristi. Analaryna oq tiygen jas nәresteler besigimen aghyp kete bardy. Qúrbandyqtyng moldyghynan ózen suy qansyrap aqty", dep osy oqighany jazushy Ahmet Jýnisúly "Narynnyng suy qyzardy" povesinde jan týrshiktire suretteydi. (Ahmet Jýnisúly, "Boghda", Astana, "Foliant" baspasy,2004 jyl). Qyrghyn bolghan jerdi, kómusiz qalghan qu sýiekterding kóptiginen, jergilikti halyq "kóp sýiek" atap ketken desedi. Sol kezde shekara jolynda bosqyndardy, jas demey, kәri demey, әiel demey, bala demey, pulemet qoyyp qyrghan qaskýnem jauyz osy Kondurin bolatyn.
Osy taqyrypty keninen zerttegen belgili aitysker aqyn Qalihan Altynbaev pen jurnalist Erghaly Júmahan bylay dep jazady: «Zastava otryadynyng komandiyri Kondurin asa meyirimsiz, qanysher adam bolypty. Shekaradan beri qaray nemese әri qaray asyp bara jatqandar qolgha týsse sotsyz, tergeusiz atyp tastay berse kerek. Jәy óltirse, bir sәri,atylghan qazaqtyng bireuin ekinshisining ýstine aiqara salyp, ózi ólikterding ýstine otyryp, jaylanyp shylym shegedi eken. Qyz-kelinshek qolgha týsse, qúdayynyng bergeni. Kýieuinin, ata-enesining kózinshe ne ózi, ne qarauyndaghy shekarashylargha zorlatady. Shekten tys jauyzdyghy ózining týbine jetipti aqyry. Tәuekelge bel bughan ýsh jigit paragha emeksitip, aldap, onasha shygharyp alady da, keskilep óltiredi. Itke-it ólimi. Jauyzgha sonyng ózi sauap edi. Amal ne, úlyderjavalyq shovinistik sayasat jaylaghan ol kezde zastava Kondurin atyna qoyyldy. Sol Kondurindi óltirushi ýsh jigitting bireui Qyrjy ruynan shyqqan Ábish Shәripov 1990 jyly Súlutal kensharyna kelipti. Jasy tura 92-de. Jýrisi әli tip-tik. Sózi týzu. Qatarynan eshkim qalmaghan. Tek eki kempir ghana tanyp, amandasypty. Ábishting basynan keshirgen hikayasy bir kitapqa jýk bolarlyq. Kondurindi óltirer aldynda Kókpekti týrmesinen qashyp shyqqan eken. Qyzyltasqa kelip, qyzyl komissar Kenesary Bakinning basy artyq tapanshasyn qorqytyp alyp ketken. Kondurin ólgen song qashyp Altay ólkesine barypty. Sonda familiyasyn ózgertip, basqa qújat alypty. Sol jaqtan Otan soghysyna attanghan. (Qalihan Altynbaev, Erghaly Júmahan. «Aqsuat. Qúnarly topyraq, qúdiretti úrpaq». «Er-Dәulet» aqparat agenttigi. Almaty-1998 jyl.)
 

Qoldan batyr jasau týkke túrmaytyn sovet zamanynda kórinde ókirgir kәzzap Kondurin el qamy ýshin jaumen aiqasqan erjýrek jauynger atandy. 1974 jyly ol tughan Reseyding Qorghan oblysynyng Shadrinsk qalasyndaghy Naberejnaya kóshesine onyng aty berildi. 1929 jylgha deyin túrghan ýiine «Syn uchiytelya, Vasiliy Vasilievich Kondurin (1907-1931), geroy-pogranichniyk, pogiyb, zashishaya gosudarstvennui granisu SSSR. Ego iymenem nazvana pogranichnaya zastava» degen jazumen portret-bareliefy bar memorialdyq taqta ornatyldy. Ol turaly kitaptarda: «13 sentyabrya 1930 goda komandir otdeleniya 23-letniy Vasiliy Konduriyn, pogranichnik prizyva 1929 goda iz goroda Shadrinska Kurganskoy oblasti, vyshel v naryad vmeste s boysom Semenom Petrovym. Edva zabrezjil rassvet, pogranichniky obnarujily sledy pyateryh narushiyteley, prorvavshihsya v nash tyl. Vskore ony byly nastignuty, zavyazalasi perestrelka. Uje dva bandita byly ubity, kogda upal zamertvo Petrov. Vasiliy zabral u srajennogo tovarisha patrony, zaleg na bolee udobnoy pozisii. Snova zagremely vystrely. Odin protiv troih — ne tak uje strashno, vedi sovsem nedavno Kondurin odin pregradil puti bande iz tridsaty chelovek, ne dal uyty ey za kordon. Toliko by udalosi eshe raz smeniti pozisii. Vasiliy vskochil y rvanulsya bylo k bugru, no pulya nastigla pogranichnika..Ne srazu reshilisi basmachy priblizitisya k istekavshemu kroviu Kondurinu. Y lishi kogda ubedilisi, chto on ne v silah podnyati vintovku, podoshly k nemu y staly glumitisya nad smertelino ranennym komsomolisem.. Rasplata nastupila skoro. Pribyvshie k mestu shvatky pogranichniky unichtojily banditov. 30 aprelya 1965 goda imya Vasiliya Kondurina prisvoeno zastave, na kotoroy on slujiyl.» degen, «V 1930 godu pogranichnik Vasiliy Kondurin vmeste s pomoshnikom perekryly puti lazutchikam iyz-za kordona. Srajayasi s narushiytelyamy granisy, oba pogibli. V pamyati komandira otdeleniya Kondurina V.V., zastava, na kotoroy on slujiyl, byla nazvana ego iymenem». (A.A.Gerasimov, rukovodiyteli shadrinskoy rabochey gruppy po podgotovke Knigy pamyatiy) degen siyaqty ótirik oidan shygharylghan derekter jazyldy.
Qazirgi kýnge deyin jauyz Kondurin V.V. óz elinde batyr retinde dәriptelude. Ótken jyldyng 22 jeltoqsanynda jerlesteri ony eske alugha arnalghan shanghy jarysynan turnir ótkizipti. Tipti Shadrinsk qalasynda jauynger-shekarashylardyng Kondurin atyndaghy qoghamdyq úiymy bar kórinedi.

Al, endi bizdiki ne sorym desenshi! Nadandyq pa, joq әlde topastyq pa? Tәuelsizdigimizdi alyp, agharyp tanymyz atqaly shiyrek ghasyrgha tayap keledi. Sovet Odaghy túsynda jaltankóz boldyq, mýsәpir boldyq, orystardyng aitqandaryna kónip, aidauynda jýrdik, al qazirgimiz ne? Ýn joq, týn joq, otyrmyz. Ótken jyly Parlament deputaty N.Sabiliyanov aimaqtaghy júrtshylyqpen jýzdeskende Kondurin atyndaghy zastavanyng atyn ózgertu turaly mәsele kóterilgen kórinedi, alayda búqaralyq aqparat qózderi deputattyng kezdesulerin jarysa jazghanymen, búl mәsele turaly lәm-mim dep auyzdaryn ashqan joq.

Shyghys Qazaqstan oblysy Zaysan qalasynyng ortalyq kóshelerining biri qandyqol Kondurinning atynda!

Ol az bolghanday, Kondurinning aty derbes memleketimizding shekarashylar tarihyna altyn әrippen jazylghan kórinedi. Qazaqstan Respublikasynyng Shekara qyzmetining shekara.kz saytyn ashsanyz: «Qarulanghan shekara búzushylarymen jәne kontrabandashylarmen bolghan ýzdiksiz aiqastarda, jauyngerler men komandirlerding qyzmettik sheberligi artty, shekara әskerlerining jaqsy dәstýrleri qalyptasty. Óz Otanyna shyn berilgendik, әskery antqa berilgendik, shekara kýzeti mindetterin oryndau kezindegi tabandylyq pen erlik solardyng negizgileri bolyp tabylady. Osy bir qiyn da qatang jyldarda birinshi batyr-shekarashylar payda boldy. Atap aitqanda: Anton Onopko, Grigoriy Mezensev, Vasiliy Kondurin siyaqty batyr-shekarashylardyng attary shekara zastavalarynyng ataularynda mәngilikke saqtaldy» degendi oqisyz. Jansaughalap josylghan qorghansyz júrtty qynaday qyrghan «batyr shekarashylardy» atalghan sayt bylaysha әspettey týsedi:  
 

"OLARDYNG ATTARYMEN BEKETTER ATALDY:

VASILIY VASILEVICh KONDURIYN
1931 jylghy 8 mausymda, shekaralyq naryadta bola otyryp, bes qaruly banditpen úrysqa kiristi. Osy úrysta qatty jaralandy. Banditter onyng denesin qorlady. 1965 jylghy 30 sәuirde  Vasiliy Vasilievich Kondurinning aty Zaysan shekara otryadynyng shekara zastavasyna berildi.

GRIGORIY FEDOROVICh MEZENSEV
1930 jyldyng 11 nauryzynan 12 nauryzgha qaraghan týninde erlik jasady. Zastavagha shekara shebin búzyp ótken banda turaly habar kelip týsti. Aldynghy sholghynda bola otyryp, ol banditterding tobymen teng emes aiqasqa týsti. Búl úrysta Mezensev qaza boldy. 1965 jyly Grigoriy Fedorovich Mezensevting aty Maqanshy shekara otryadynyng shekara zastavasyna berildi.

SEVASTIYaN SERGEEVICh KRIVOShEIYN
1932 jyldyng 19 shildesinde toruylda bola otyryp, shekara shebin asu arqyly búzyp ótuge әreket jasaghan 30 banditpen  ayqasqa týsti. Jaudyng oghy shekarashy jýregin tesip ótti. Jau ótken joq. 1968 jyly batyr Sevastiyan Sergeevich Krivosheinning aty Ýsharal shekara otryadynyng zastavasyna berildi".

Býgingi kózi ashyq, kókiregi oyau adam ýshin, Konduriyn, Mezensev, Krivosheinderding «bandysy» -   qolynda qaruy  joq qazaqtar ekeni aidan anyq.
 

«Ekspress K» gazetining 03.05.2007 jylghy №76 (16224) sanynan Andrey Kratenkonyng Zaysan shekara otryady turaly maqalasynan: «Mayor Serik Kamyshev znakomit s istoriey otryada, kotoryy obrazovalsya 23 fevralya 1924 goda. Nekotorym postroykam bolishe veka. V byvshey kazachiey serkvy raspolojen klub, v kazachiem kazino - medsanchasti. Pry razbore starogo zdaniya shtaba nayden medalion, kotoryy v kachestve talismana nosily kazaki, ohranyavshie rubejy Rossiyskoy imperii. V muzee my uviydely fotografii pervogo komandira otryada Dmitriya Badeynova y uznaly o podviyge pogranichnika Kondurina. Vmeste s namy v gosty k pogranichnikam priyehaly shkoliniky iz sela Dairovo» degen joldardy oqyp, jas úrpaghymyzgha Kondurindi ýlgi etip tәrbiyelesek jetisken ekenbiz degen oigha qalasyn. Dayyr auylynan barghan jetkinshekter qanday ónege, qanday tәlim aldy? Bizding qatarymyzdyng miy ulanghanmen, ósip kele jatqan jas úrpaq óz halqynyng ótkenin ekshep, on-solyn tany bilui kerek qoy.
Shekara beketterimizding sol ónirdi aq nayzanyng úshymen, aq bilekting kýshimen jaudan azat etip, úrpaghyna tabys etken týmen basy Qarakerey Qabanbay, mynbasy By Boranbay siyaqty qol bastaghan batyrlarymyzdyng attarymen atalmay, Kondurin siyaqty qanisher jauyzdardyng atymen ataluy qazaq degen atymyzgha, namysymyzgha úyat, sýiekke tanba,   aruaq aldynda  ýshin keshirilmes kýnә. Qazaqstan Respublikasynyng әkimshilik-aumaqtyq qúrylysy turaly Zanynda belgilengen tәrtippen jergilikti halyqtyng pikirin eskere otyryp, atalghan shekara beketin qayta atau turaly mәseleni sheshetin kez jetti.

Abai.kz

0 pikir