Seysenbi, 23 Sәuir 2024
Janalyqtar 4051 0 pikir 22 Qantar, 2014 saghat 08:32

Ómirjan Ábdihalyqúly. Orys mektepteri – otarlyq qaqpasy

Orys otarlyghynyng jana keyiptegi eski әdisi

XIX ghasyrda Resey qazaq jerin otarlau men qazaqty últ retinde joydyng kezekti bir sayasaty retinde «aghartu isi» degen at qoyyp, әskery oqu oryndaryn ashty. Atalghan oqu oryndaryna qazaqtyng el ishindegi biyleushi aqsýiekteri men baylardyng balalary  qabyldandy. Resey osy arqyly otarlau sayasatyn qazaqtyng jana buyn úrpaghynyng qolymen jýzege asyrmaq boldy.

Arada eki ghasyr ótse de Reseyding Qazaqstandy otarlau pighyly men әreketi esh ózgergen joq. Kýni keshe Resey ózining syrt elderdegi orys diasporasyn qoldau maqsatynda degen jeleumen TMD men Baltyq boyyndaghy memleketterde orys mektepterin ashyp, Reseyding standartymen oqytudy qolgha alatyndaryn jariya etti. Al, býgin dәl sonday mektep Kereku aimaghynda ashylady eken degen sybys tarady.

Sybystyng shyngha ainalmasyna kepildik joq. Sebebi, qazirgi Qazaqstan biyligining úzaq uaqyttan beri orys yqpalynda ekenin eskersek, Resey ózining XXI ghasyrdaghy Qazaqstandy otarlau sayasatyn patsha ókimetinen qalghan eski әdispen әdiptep, jalghastyratyny sózsiz.

Otarlaugha Qazaqstanda resmy tirkelip, myndaghan tirajben taralyp otyrghan orys baspasózi, telearnalary jәne tirkeuden ótip, Reseyding astyrtyn qoldauymen kýrkirep otyrghan orys-kazak úiymdary ayanbay atsalysatyny anyq.

Orys otarlyghynyng jana keyiptegi eski әdisi

XIX ghasyrda Resey qazaq jerin otarlau men qazaqty últ retinde joydyng kezekti bir sayasaty retinde «aghartu isi» degen at qoyyp, әskery oqu oryndaryn ashty. Atalghan oqu oryndaryna qazaqtyng el ishindegi biyleushi aqsýiekteri men baylardyng balalary  qabyldandy. Resey osy arqyly otarlau sayasatyn qazaqtyng jana buyn úrpaghynyng qolymen jýzege asyrmaq boldy.

Arada eki ghasyr ótse de Reseyding Qazaqstandy otarlau pighyly men әreketi esh ózgergen joq. Kýni keshe Resey ózining syrt elderdegi orys diasporasyn qoldau maqsatynda degen jeleumen TMD men Baltyq boyyndaghy memleketterde orys mektepterin ashyp, Reseyding standartymen oqytudy qolgha alatyndaryn jariya etti. Al, býgin dәl sonday mektep Kereku aimaghynda ashylady eken degen sybys tarady.

Sybystyng shyngha ainalmasyna kepildik joq. Sebebi, qazirgi Qazaqstan biyligining úzaq uaqyttan beri orys yqpalynda ekenin eskersek, Resey ózining XXI ghasyrdaghy Qazaqstandy otarlau sayasatyn patsha ókimetinen qalghan eski әdispen әdiptep, jalghastyratyny sózsiz.

Otarlaugha Qazaqstanda resmy tirkelip, myndaghan tirajben taralyp otyrghan orys baspasózi, telearnalary jәne tirkeuden ótip, Reseyding astyrtyn qoldauymen kýrkirep otyrghan orys-kazak úiymdary ayanbay atsalysatyny anyq.

Búghan bolashaghyn Qazaqstanmen baylanystyrmaytyn orystildi búqarany qossanyz, otarlyq tuynyng astyna jinalatyndardyng qatary kóbeyip shygha keledi.

Álbette, qogham tarapynan qarsylyq bolatyny sózsiz. Qarsylyqtardyng qanday formada bolatyny belgisiz. Degenmen, ýirenshikti ashyq hat jazyp, birli-jarym adamdardyng aksiyasy dengeyinde qalsa, biylik oghan pysqyryp ta qaramaydy. Demek, qazaq halqyn taghy da kýres kýtip túr...

 

Jabylghan mektep jәne biz

Resey – kóp últty, fedeartivti memleket. Biraq, avtonomiyalar men ózge últtyng mýddesi, olardyng óz tilinde bilim aluy, mәdeniyeti qazirgi RF biyligi ýshin týkke túrmaydy. Orys qoghamynyng auzymen aitqyzyp otyr demeseniz, Reseyding sayasy biyligining de negizgi ústanymy – Resey – orystar ýshin!

Mәselen, Reseyde 1,5 million qazaq túrady. Eng songhy qazaq mektebi osydan 7-8 jyl búryn Astrahani guberniyasynda jabylghan bolatyn. Resey Qazaqstandaghy orys diasporasyn qoldau maqsatynda dep orys mektepterin ashyp, óz oqu jýielerin jýrgizbek niyetin resmy bildirgen jaghdayda, Qazaqstan biyligi Reseydegi 1,5 million qazaqtyng mýddesin qorghay ala ma? Býgingi kýnning sayasy ahualy túrghysynan qarasaq, mýmkin emes siyaqty...

Orys ozbyrlyghy óz sheginen asyp, búrynghy sovet elderine qaray oiysty. Yaghni, orys biyligi óz elindegi az últtardy joyyp jiberu sayasatyn ashyq jýrgizip qana qoymay, bayaghy otarlyq sayasatyna qayta oralyp jatyr.

 

Qazaq qoghamynyng armany...

Preziydent jarlyghymen, Parlament bekitken zang jobasyn negizge ala otyryp, «Samúryq-Qazyna» qorynan bólinetin 1 milliard 200 million 800 myng tengege Qazaqstan biyligi Qyrghyzstanda eki mektep salyp bermek. Reseydegi qazaq mektepterining jabylghany, Qytaydaghy qazaq mektepterining qysqartylyp jatqany biylikke esep emes. Qyrghyzstan siyaqty túrmysy júpyny elge kómektesken ataq-abyroy qymbat. Búl әreket – memleket basqaryp otyrghan sayasy biylikting isinen góri halyqaralyq qayyrymdylyq qorlardyng júmysyna kóbirek úqsaydy әri sau adamnyng aqylyna syimaydy. Osynday aqylgha syimaytyn is kóbeygen sayyn qoghamnyng armandauy úlghayyp, ózgelerge tamsanady. Mәselen, Latviya 2018 jylgha qaray eldegi oryssha oqytu jýiesin tolyghymen toqtatpaq. Búl janalyqty qazaq baspasózi tamsana jazyp, shirkin-ay, bizde sonday ózgerister qashan oryn alady eken dep ishtey armandaydy. Últtyng ishki talap-tilegi sayasy biylik tarapynan eskerilmey, halyqqa qajetti dýniyeler iske aspaghan jaghdayda onyng ornyn tamsanu men armandau basady.

Ázirge syrttaghy qazaqqa qamqorlyq jasau – mektep ashu, mәdeniyetin, ózin saqtaugha kómektesu; Qazaqstandaghy orys mektepterin jabu – múnyng bәri ýlken arman ghana!

R.S.

Aytpaqshy, Reseyding syrt elderdegi orys diasporasyn qoldau ýshin orys mektepterin ashamyz dep aibar sheguine Latviyanyng 2018 jyly iske asyru maqsatynda osy bastan iske kirisip ketken әreketi sebepshi bolyp, shamyna tiyip ketse kerek. Demek, Resey biyligining myna әreketi  sol baltyq elderine kórsetken qyry boluy da әbden mýmkin...

IYә, bәri mýmkin...

Abai.kz

0 pikir