Beysenbi, 25 Sәuir 2024
Janalyqtar 3786 0 pikir 24 Jeltoqsan, 2013 saghat 04:03

Uahhabiylikting TMD aumaghyndaghy halyqtargha taralu tarihy (jalghasy)

Edil boyy músylmandary da uahhabiylik lannan taza dep aita almaymyz. Ótken jazda Tatarstan mutiyining jaralanyp, orynbasary V.Yakubovtyng óltirilui ondaghy diny ahualdyng qanshalyqty ushyqqanyn kórsetedi. Men biletin Valiolla Yakubov tatar halqynyng dәstýrli dini men sald-dәstýrin, mәdeniyetin jan-tәnimen qorghaghan túlgha edi. Ol ózining dәstýrshildik  baghyty men uahhabiylikten keletin qauipti qanday bolatynyn «Islam tradisiiy» atty maqalasynda jazghan bolatyn.  Ol maqalada mynaday joldar bar: «Odnako spravedelivosty rady nado otmetiti, chto reformatoramy dviyjet svoe ponimanie problemy, voshiyshenie protestantizmom, reformami, hotya ony ne zadumyvaytsya, horoshy ly reformy, polezny ly oni, kak sotnosyatsya s tatarskim etnosom? ...Zadacha dnya – preodolenie evrosentrizma v poznaniy realinosti, formirovanie uvajeniya k sobstvennomu narodu, ego dostiyjeniyam. Inache je etot strannyy simbioz vahhabizma y djadidizma, obedinivshihsya v atake na mazhab y tradisii mojet pobediti, no sredy obediyteley, kak eto vsegda byvaet, ostanutsya toliko vahhabity. Neobhodimo trezvaya osenka, - rady chego y dlya kogo zatena vsya eta voznya, komu eto vygodno y chto nas jdet. Nemeskuy intelegensii privlekaly v fashizme patriotizm y vozmojnosti revansha, no vmeste s nimy ony poluchily mnogo eshe chego.

Edil boyy músylmandary da uahhabiylik lannan taza dep aita almaymyz. Ótken jazda Tatarstan mutiyining jaralanyp, orynbasary V.Yakubovtyng óltirilui ondaghy diny ahualdyng qanshalyqty ushyqqanyn kórsetedi. Men biletin Valiolla Yakubov tatar halqynyng dәstýrli dini men sald-dәstýrin, mәdeniyetin jan-tәnimen qorghaghan túlgha edi. Ol ózining dәstýrshildik  baghyty men uahhabiylikten keletin qauipti qanday bolatynyn «Islam tradisiiy» atty maqalasynda jazghan bolatyn.  Ol maqalada mynaday joldar bar: «Odnako spravedelivosty rady nado otmetiti, chto reformatoramy dviyjet svoe ponimanie problemy, voshiyshenie protestantizmom, reformami, hotya ony ne zadumyvaytsya, horoshy ly reformy, polezny ly oni, kak sotnosyatsya s tatarskim etnosom? ...Zadacha dnya – preodolenie evrosentrizma v poznaniy realinosti, formirovanie uvajeniya k sobstvennomu narodu, ego dostiyjeniyam. Inache je etot strannyy simbioz vahhabizma y djadidizma, obedinivshihsya v atake na mazhab y tradisii mojet pobediti, no sredy obediyteley, kak eto vsegda byvaet, ostanutsya toliko vahhabity. Neobhodimo trezvaya osenka, - rady chego y dlya kogo zatena vsya eta voznya, komu eto vygodno y chto nas jdet. Nemeskuy intelegensii privlekaly v fashizme patriotizm y vozmojnosti revansha, no vmeste s nimy ony poluchily mnogo eshe chego. Takim obrazom, reformatory pomagaya seychas vahhabitam unichtojiti mazhab y svyazannuuy s nim tradisionnui tolerantnosti tatar, ostanutsya na ediyne s vahhabizmom so vsey ego obskurantistkoy prelestiu predsatvlenii: antromorficheskim ponimaniyem Boga, ksenofobiey y neterpimostiu. Mojet byti, lushche uchitisya na chujih oshibkah y ne povtoryati pestovaniya pusti y svoego «musulimanskogo» no vse je fashizma.»[1] Ol osy kýresting basynda boldy jәne osy jolda ózin qúrban etti.

Al, Qazaqstanda uahhabiylik aghymnyng damyp, taraluy ózge aimaqtargha qaraghanda basqasha sipat aldy. Ózbekstan men Tәjikstanda, Soltýstik Kavkaz ben Tatarstanda uahhabiylerge qarsy kýrese alatyn dәstýrli din ókilderi boldy. Al Qazaqstanda dәstýrli din ókilderi tәuelsizdik qarsanynda mýlde qalmaghan dep aitugha bolatyn edi. Onyng sebebi, Kenes ókimetining qazaq halqyna qarsy baghyttalghan sayasaty qazaq halqyn ýshten ekisining joyyluyna әkeldi. Últ ziyalylar men din qayratkerleri týgelge juyq joyyldy. Birli-jarym qalghandarynyng jalpy halyqqa yqpaly bola qoyghan joq. Yqpal etuge ateistik sayasat mýmkindik bermedi. Tek Manghystau ólkesinde jyraular qazaqtyng dәstýrli dinining ózegin ústaghan túlghalar boldy. Olardyng sony 1980 jyldar basynda dýniyeden ótken son, qazaqtyng dәstýrli dininen habary bar dindarlar qalmady dese bolady. Al medreselerde oqyp, bilim alghan moldalar, olardyng ishinde «Miyr-y Arab» medresesin bitirgenderding de qazaq halqynyng dәstýrli dininen habar bolghan joq. Alayda, olar qazaqtyng dәstýrine qarsy da bolghan joq.

Qazaqstan tәuelsizdiginin  alghashqy on jylynda sol kezdegi Qazaqstan Diny Basqarmasynyng muftii R.Nysanbaev syrttan kelgen diny aghymdardyng barlyghyna derlik qarsy túrdy. Soghan qaramastan, Qazaqstangha islam atyn jamylghan din aghymdar kóptep kele bastady. Ózbekstan Respublikasynda qysymgha úshyraghan uahhabiyler ókilderi ózderining júmystarynyng Qazaqstan territoriyasynda jalghastyrdy. Onyng ýstine shet jerdegi qazaqtardan kelgen H.Altay, M.Búlytay siyaqty dindarlar manyna toptasqan jastar, uaqyt óte kele,  uahhabiylik aghymnyng belsendi tu ústarlaryna ainaldy.

2000-jyly R.Nysanbaevtyng QMDB basshylyghynan ketui uahhabiylerding belsendi әreketke kóshuine mýmkindik berdi. Uahhabiylik baghytta diny kadrlar dayyndaytyn birneshe oqu orny ashyldy. Almatyda «Ruhaniyat» uniyversiyteti men «Taiba» kolledji, Shymkentte «Qazaq-Kuveyt» uniyversiyteti men «Qazaq-Arab» uniyversiyteti, Saraghash qalasyndaghy «Smanovtar medresesi» uahhabiylik baghyttaghy din qyzmetkerlerin dayyndaudy qolgha aldy. Búl ýderisten keybir memlekettik jogharghy oqu oryndary da qalys qalghan joq . Mysaly, 2002 jyly tamyz aiynyn  19-29 aralyghynda Abay atyndaghy Memlekettik uniyversiytette «Islam Ortalyq Aziyada: tarihy jәne qazirgi kezen» dep atalatyn konferensiya ótti.  Konferensiyanyng bas úiymdastyrushylary Islam elderining ligasy (bas hatshysy Abdulla ibn Abu al-Muhsin at-Turki) men Abay atyndaghy Almaty memlekettik uniyversiyteti boldy. Búl konferensiyagha resmy úiymdar tarapynan kónil bólinip, Aqparat ministrligining departament bastyghy Gh.Telebekov qatysady.

Búl kezendegi uahhabiyler әreketi jan-jaqty úiymdasqan sipat aldy. Qazaq ruhaniyatyna yqpal ete alady degen jazushylar, ghalymdar qajylyqqa aparylyp, uahhabiyler uaghyzdarynyn  yqpalyna týsip jatty. Al onday aldaugha týspey, qazaq ruhaniyatyn qorghaugha úmtylghan sanauly ghana túlghalar qaldy. Uahhabiyler ózderine qarsy shyghatyn topty ydyratumen shektelip qalghan joq.  Sonymen birge, uahhabiyler jolynyng dúrystyghyn dәleldeytin ghylymy izdenister de jýrgizile bastady. Hanafiy mazhabynyng islam dining órkendeuine tiygizgen keri yqpaly men salafiylerding Islamdaghy eng progressivti baghyt ekendigin dәleldegen kandidattyq, doktorlyq dissertasiyalar qorghaldy. Uahhabiyler yqpalyna týsken ghylym ókilderi men jurnalister, jazushylar uahhabiylerdi qoldap maqalalar jaza bastady.    Búl әreket ózining uly jemisin berdi. Qazirgi kýni qazaq jәne Qazaqstanda túratyn músylman halyqtarynyng belgili bir bóligi uahhabiylerding jeteginde ketip otyr. Múnyng qazaq halqyna qanday «jaqsylyq» әkelgenin 2011-2012 jyldary elimizde oryn alghan dini-ekstremistik toptardyng tarpynan jasalghan terrorlyq  әreketter kórsetip berdi. Soghan qaramastan, uahhabiyler-salafiyler  әli kýnge deyin Qazaqstanda tyiym salynghan diny aghymdar sanatyna kirmey otyr. Memlekettik organdargha kirip alghan uahhabiyler ókilderi ózderining qazaqtyng dәstýrli diny tanymyna qarsy kýresin toqtatqan joq. Tyiym salmaq týgil halyq arasyna uahhabiylik iydeologiyany taratudyng negizgi qúralyna ainalghan «Asyl arna» telearnasy óz júmysyn jalghastyruda. Búl Qazaqstan Respublikasynda әli kýnge qazaq halqynyng dәstýrli dini qaysy ekendigin anyqtay almaghandyghyn kórsetedi. Onyng basty sebebi, qazaq halqynyng dәstýrli diny tanymynyng ózegi sopylyq ilimdi Islamgha jatpaydy degen uahhabiyler tújyrymy bolyp otyr. Ras, bizding sharighattaghy jolymyz Hanafiy mazhabynda, senimdik jolymyz Imam Maturidy jolynda dep aita bastadyq. Odan ary qazaq halqynyng býkil әdet-ghúryp, salt-dәstýrine negiz bolghan sopylyq joldyng týrkilik baghyty – Yasauy joly moyyndalmay keledi.

Qoryta aitqanda, uahhabiylikting TMD elderi aumaghyna taralu tarihy osynday. Biz búl mәselege terendep barmay, ýstirtin sholyp óttik. Sonyng ózi uahhabiylik iydeologiya yqpalynyng  halyq әli sanasyna yqpalynyng bәsendemegenin kórsetti. Múnyng da ózindik sebepteri bar. Ol әli kýnge óz tәuelsizdigin almaghan músylman halyqtarynyng uahhabiylikti ózderining tәuelsizdigi jolyndaghy kýresining negizgi iydeologiyasyna ainaldyrmaq niyetimen tikeley baylanysty bolyp otyr. Evraziya kenistigindegi osy diniy-sayasy ýderiste Qazaqstannyng belsendi roli atqara bastaghanyn kóruimizge bolady. Qazirgi kýni qazaq jerinde dayyndalghan terroristik toptar Soltýstik Kavkazda, Aughanstan jerinde, Siriyada әrket etude. Búl Qazaqstannyng ishki diniy-ruhany ahualynyng qauipti shepke jaqyndap bara jatqanyn kórsetedi.

Zikiriya Jandarbek, tarih ghylymdarynyng kandidaty

Týrkistan qalasy

Sony

Abai.kz


[1] Httf://ansar.ru/arhives/ left.html    3.11.2004.

0 pikir