Beysenbi, 28 Nauryz 2024
Janalyqtar 4828 0 pikir 31 Qazan, 2013 saghat 03:48

Eleujan Serimov. Zan, qúqyq salasyndaghy kisәpirlik "qúbylystar"

Bolmysymyz momyn bolghannan ba, sot degende at ýrikkendey shoshitynymyz ras. Zәude bir zangha tompaq kelip qalyp, әpselenge týsken kezinde imanyng men ar-ojdanyn, ishatyng men kisiliging synalyp, bilip-bilmey istegen әreketinning aq-qarasyna qaray qylday moynyna zildey qamyt kiygizuge ýkim shygharalatyn birden-bir oryn – sot. Tegeuirindiden tepki jep, kýshtiden tar qyspaq kórgen, әdilet izdep, tórelik súraushylardyng jýgineri men sýieneri – qashan da osy sot oryndary. Olardyng kәsiby dengeyin qazirgi kýni baspasóz betterinde sot jýiesindegi әdi­let­siz­der­­ jayynda jiyi-jii sóz bolatynynan-aq anyq andaugha bolady. Ádiletsizdikter – qazirgi qo­gham­­­da­­ghy be­leng alghan, әsirese adam sanasyna týsken jegi qúrt sekildi dertterding biri. Áuel basta ter­­geushi óz isin әd­­il jýrgizbegendikten, janama dәlelderge qúrylyp, ja­zyq­syz­ moynyna kinә taghylghan ai­yp­talushylardyng deni kýn ótken sayyn kóbeyip barady. Elimizde zannyng tiyisti dәrejede oryndaluynyn qadaghalaytyn organ — Bas prokuraturanyng derekkózine jýginsek, 2012 jyldan bastap bir jarym jyl ishinde 855 adamnyng konstitusiyalyq qúqy búzylypty, 105 adam zansyz tútqyndalghan, 209 adam zansyz ústalghan, 372 adam qylmystyq jauapkershilikke zansyz tartylghan deydi.

Bolmysymyz momyn bolghannan ba, sot degende at ýrikkendey shoshitynymyz ras. Zәude bir zangha tompaq kelip qalyp, әpselenge týsken kezinde imanyng men ar-ojdanyn, ishatyng men kisiliging synalyp, bilip-bilmey istegen әreketinning aq-qarasyna qaray qylday moynyna zildey qamyt kiygizuge ýkim shygharalatyn birden-bir oryn – sot. Tegeuirindiden tepki jep, kýshtiden tar qyspaq kórgen, әdilet izdep, tórelik súraushylardyng jýgineri men sýieneri – qashan da osy sot oryndary. Olardyng kәsiby dengeyin qazirgi kýni baspasóz betterinde sot jýiesindegi әdi­let­siz­der­­ jayynda jiyi-jii sóz bolatynynan-aq anyq andaugha bolady. Ádiletsizdikter – qazirgi qo­gham­­­da­­ghy be­leng alghan, әsirese adam sanasyna týsken jegi qúrt sekildi dertterding biri. Áuel basta ter­­geushi óz isin әd­­il jýrgizbegendikten, janama dәlelderge qúrylyp, ja­zyq­syz­ moynyna kinә taghylghan ai­yp­talushylardyng deni kýn ótken sayyn kóbeyip barady. Elimizde zannyng tiyisti dәrejede oryndaluynyn qadaghalaytyn organ — Bas prokuraturanyng derekkózine jýginsek, 2012 jyldan bastap bir jarym jyl ishinde 855 adamnyng konstitusiyalyq qúqy búzylypty, 105 adam zansyz tútqyndalghan, 209 adam zansyz ústalghan, 372 adam qylmystyq jauapkershilikke zansyz tartylghan deydi. Búdan — sotqa deyingi satydaghy, dәlirek aitqanda, ishki ister organdary qyzmetkerlerining jýrgizgen tergeu amaldaryndaghy olqylyqtan ghana emes, sonymen birge sot ýderisine qatysushylardyng (prokuror, advokattardyn) da kәsiby den­gey­i­nin­ osal týsip jat­­­qa­ny­nan de­gen­ qorytyndy shygharugha bolady. Ádildik kategoriyalarynyng negizgi qaghidattary osy­­ jerde bosang tar­tuda. Búrnaghy jyldary El­­basy teleefir ar­qy­­ly be­r­gen­ bir súh­ba­tyn­da ózining jarlyghymen jiyrmadan astam sudiyany orny­nan­ al­­astatqanyn aitqan edi­. Al solardyng ornyn basqan, býgingi tanda sot jýiesinde qyzmet etip jýrgender óndirdey jastar, ómirlik, qyzmettik tә­­­ji­­riy­besi az mamandar. Qosylghyshtardyng auystyrghanmen qosyndy ózgermeude. Kón qúryssa qalybyna baradynyng kerindey. Qazir olardyng da pyshaghy qúiryq ýstinde bolyp túr. «Baltalymen  alyssang da, qaltalymen qaghyspa» degen sóz bar. Ómirding ystyq-suyghyn tatyp ýlgermey, qazanynda qaynamay jatyp, kesim aitatyndardy kórgende, jigering qúmgha singen suday bop, ýning shyqpay qalady eken...

Qazirgi kýni qay salada bolmasyn memlekettik qyzmet mekemelerinde әdeptilikting jetispeushiligi buy búrqyrap túrghan ózekti problemagha ainaluda. Búnyng qúqyq qorghau organdaryna da qatysy joq emes. Sot tóreligin at­­­qa­ruda, sot óndirisinde, sottyq, prokurorlyq jә­ne­ tergeu organdarynda ad­­am­ger­shilik normalaryn qatang saqtap, olardy óz­ ornymen dúrys qoldana bi­­­luding man­yzy óte-móte zor. Jasalynghan qyl­mysty ashu, qylmyskerdi an­yq­tau, ony ús­tau, qylmysyna qaray әd­il jaza taghayyndau, onyng keyingi ómi­rin­de mәndi, maz­­múndy ghúmyr ke­shui qogham men­ adam mýd­delerining etene qabysqan ózara birliginen tu­yn­daydy. Sot tó­religin atqaratyn organdardyng óz ókilettiligin is jý­zinde jýzege as­y­ru­ ba­­rysynda azamattardyng qúqyqtaryn qozghap, belgili bir­ túlghagha mem­lekettik mәj­býrleu sharalary qoldanylatyny ayan. Azamat­tyn­ ar-úya­ty, bostandyq-er­kin­digi, otbasyndaghy kelisim ýi­le­sim­di­li­gi, yaki, bir sóz­­­ben aitqanda, taghdyry qyl­­mystyq ister boyynsha shygharylatyn ter­­geu qo­­rytyndysyna tikeley bay­la­­nysty. Endeshe qylmystyq ister boy­yn­sha sot­­tyng tergeu qorytyndysy zang jә­­ne adamgershilik negizderge sýi­e­nu­i ab­zal. Yagh­ni, qylmystyq isterdi tergep, sot­ sheshimin shygharghanda, qyl­mysqa qar­sy­ ký­­res sharalaryn qoldanu zang talap­ta­ryna ghana emes, son­day-aq ad­am­ger­shi­lik­ múrattargha da qatang sәikes boluy qa­jet, bas­qa­sha aitqanda, sot or­gan­da­ry­ al­dyndaghy qyzmettik maqsattar zandy ne­­gizge ala otyryp, adam­ger­shi­lik­ joldar­men sheshimin tabugha tiyis. Toty qús qanatyna qarap týrlenip, ayaghyna qarap qorlanady deydi. Sot organdaryna qarap qorlanatynday bolmayyq. Songhy jyldary sot әdildigi baghytynda qanshama júmys atqaryldy. Sot jýiesine alqa biyler institutynyng engizilui de osymen tikeley baylanysyp jatyr.

Sottaghy alqa by mý­she­leri aldyn ala qalyptasqan pikir, kózqa­ras túrghy­sy­nan em­es, sot­ tergeui ba­ry­synda anyqtalatyn, әigilenetin anyq dәlel­der­ge­ sýi­e­nip­ baryp­ sheshim qa­byldaydy. Búl instituttyng artyqshylyghy – kóp­ten sot­ jýiesinde әbden qa­lypqa týsip qalghan sudiya, óz kәsibi, tә­jiriybesining biyiginen­ qyl­mysty baghalasa, alqa mýsheleri múnday kýidi alghash bastan ke­­shi­­rip, sot­ ýderisine syrt­tay­ emes, túnghysh ret tikeley qatysyp otyrghandyq­­tan­, sot tó­religine barynsha ja­uapkershilikpen keluge úmtylady. Son­dyq­­tan kә­siby su­diya men alqa mý­she­le­ri­ning pikiri bir jerden shygha bermeui zan­dylyq, qalypty jaghday bolugha tiyis. Búl­ ins­tiy­tuttyng útymdylyq er­eksheligi – alqa mýsheleri ómirding týr­li jagh­da­yat­ta­ry­nan­ jasalghan qylmysqa su­diyalarday zandyq-tehnologiyalyq túr­ghydan qa­ra­may­dy,­ ómirding ózegindegi tәjiriybege sýienedi. Áytse de alqa biylerdi sot ýderisine qatystyrudyng qarsy jaqtary da bar. Ar­nayy zangerlik bilimi, tәjiriybesi joq­, sondyqtan qarapayym adam (alqa biyler) sezim jetegine erip, adam taghdy­ryn­ shesher tústa qatelikke boy aldyruy mýmkin degen uәj aitylady.

Osynyng bәri de zan, qúqyq salasynda kórinis tauap jatqan kisәpirlik qúbylystar. 

 

Qaraghandy qalasy

Abai.kz

0 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1562
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2256
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3530