Beysenbi, 28 Nauryz 2024
Janalyqtar 3220 0 pikir 28 Tamyz, 2013 saghat 12:33

U IShKENDI SU IShKENDER DEYDI Búghan kim senedi?

«Týrkistan» gazetining ýstimizdegi jyldyng 26-28 nómirlerinde jariyalanghan kәsiby jurnalist Nәziya Joyamergenqyzynyng «Bayqonyrdyng basyna búlt ýiirildi», «Kiyeli dalany kýidirgen geptiyl» maqalalaryn oqyp shyqqanymda, sol jýzdegen tonna uly zat óz ýstime qúiylghanday әser aldym. Boyymdy sharasyzdyq pen әlsizdik biylep, «mandayynyng sory men beyneti arylmaghan netken jansebil halyq edik?» dep ishtey kýizeliske týstim. 

Geptil degenimiz – U. Ol tirshilik bitkenning bәrine qater tóndiredi. Qazaq dalasyna qúlaghan «Proton-M» zymyran tasyghyshynan 600 tonna janar-jaghar may «búlt bolyp ýiirilip, sonynda topyraqqa sinipti». Búl jóninen Resey gharysh akademiyasynyng sarapshysy Yuriy Karash: «Protonnyn» qúlauyn jalghyz auyz sózben surettesek, óte qorqynyshty. Jýzdegen tonna geptilding Qazaqstan aumaghyna qúlauyn osy elge jasalghan himiyalyq shabuyl retinde, qarastyrugha bolady», – dep baghalapty.

«Týrkistan» gazetining ýstimizdegi jyldyng 26-28 nómirlerinde jariyalanghan kәsiby jurnalist Nәziya Joyamergenqyzynyng «Bayqonyrdyng basyna búlt ýiirildi», «Kiyeli dalany kýidirgen geptiyl» maqalalaryn oqyp shyqqanymda, sol jýzdegen tonna uly zat óz ýstime qúiylghanday әser aldym. Boyymdy sharasyzdyq pen әlsizdik biylep, «mandayynyng sory men beyneti arylmaghan netken jansebil halyq edik?» dep ishtey kýizeliske týstim. 

Geptil degenimiz – U. Ol tirshilik bitkenning bәrine qater tóndiredi. Qazaq dalasyna qúlaghan «Proton-M» zymyran tasyghyshynan 600 tonna janar-jaghar may «búlt bolyp ýiirilip, sonynda topyraqqa sinipti». Búl jóninen Resey gharysh akademiyasynyng sarapshysy Yuriy Karash: «Protonnyn» qúlauyn jalghyz auyz sózben surettesek, óte qorqynyshty. Jýzdegen tonna geptilding Qazaqstan aumaghyna qúlauyn osy elge jasalghan himiyalyq shabuyl retinde, qarastyrugha bolady», – dep baghalapty.

Geptilge anyqtama bergen taghy da bir reseylik maman, himiya ghylymynyng doktory Lev Fedorov: «Býirekting geptilmen zaqymdanuynyng qauiptiligi sol, birden anyqtalmaytyn, úzaq uaqyt bayqatpay asqynatyn dert. Ol onkologiyalyq dertke sebep bolady», – deydi. «Bayqonyrdy» 2050 jylgha deyin alghan Resey jaghy apatqa oray birden eki birdey komissiya qúryp, ózderin aqtap aludyng amaldaryn jasap jatsa, «Qazgharysh» agenttigining tóraghasy Talghat Músabaevtyng «búl apat emes, Reseyding ishki júmysy», «Ýkimettik komissiya qúrudyng qajeti joq. Resey múny qalamay otyr», – dep Reseyding yghyna jyghyluy tipti de týsiniksiz. Ulanyp jatqan qazaq jeri, onyng ziyanyn kóretin qazaq eli. Búl qalay Reseyding ishki júmysy bolady?

BAQ ókilderine súhbat bergen Qorshaghan ortany qorghau viyse-ministri Bektas Múhamedjanov Bay­qonyr gharysh aimaghynyng aumaghynda geptilding kólemi mólsher­den as­paghanyn, gharysh ailaghyna jaqyn mandaghy eldi meken túrghyndarynyng densaulyqtaryna eshqanday ziyan kelmegenin resmy týrde mәlimdeydi.

Taghy da bir sheneunik – Últtyq gharysh agenttigi tóraghasynyng orynbasary Erkin Shaymaghanbetov: «Biz­ding mәlimetter boyynsha, payda bolghan shúqyrdyng ortasynda gep­tilding konsentrasiyasynyng shekti dengeyinen 527 esege, al qorshau nýktesinen 10 metr jerde 395 esege asyp otyr», – deydi («Týrkistan», №28).

 Resey ókilderining ózderi shyndyqqa az da bolsa ishara bildirip túrghanda, Qazaqstan biylik ókilderining halyqtyng u jútyp jatqanyna salghyrttyqpen qarap, eshtene býlingen joq deuleri kóp nәrseni anghartsa kerek. Elding ertenin oilar adam bolsa, jasalyp jatqan qiyanat ýshin janartauday bolyp jarylar edi. Bizding biylik tym bolmasa «Búlaryng ne?» dep qabaq ta shyta almady.

Asa sәuegeylik tanytpay-aq, mәseleni qarapayym týsinik-týisik dengeyinen baghalasaq, Qazaqstannyng ishki qauipsizdigin qamtamasyz etude sheshuin tappaghan, esigin eshkim ashpaghan kelensizdikter jetkilikti. Qazaq jerindegi Reseyding synaq alandary, yaghni, poligondary joyylmay, kórshi memleketting әlimjettigi toqtalmaq emes. 

Reseyge berilgen synaq alanynyng kólemi 10 mln. gektargha teng qazaq jeri eken. Onyng ishinde Saryshaghan, «Kapustin Yar» poligondarynyng jer kólemi úlan-baytaq. Sol 10 mln. gektar jerdi Resey qalay paydalanamyn dese de óz erki, oghan eshqanday tiyanaqty baqylau joq. Óitkeni ol «Reseyding ishki sharuasy». 

2 shilde kýngi apat qazaq jerin «Protonnyn» 32-ret oirandauy eken. Biylik iyelerining mәn bermey, ýnsiz qaluyna qaraghanda tóbemizden qayta-qayta qúlap, suymyzdy ulap, jerimizdi laylap jatqan «Protondargha» etimiz ýirenip alghan-au dersin 

Resey jaghy bolghan apattyng ziyandy әserining betin býrkemelep, jerding jyrtyghyn jamaghanday, mәseleni maydalap jiberuge tyrysty. Al, kezekti «Protonnyn» taghy da «Bayqonyrdan» úshugha dayyndalyp jatqanyn qazaq teledidary sýiinshi súraghanday habarlaydy. Kezinde orystyng ataqty ghalymy Sergey Korolev gharyshty iygeru maqsatynda geptildi paydalanugha ýzildi-kesildi tyiym salypty. Áskeriyler arasynda geptildi «tek dúshpandargha qarsy soghysqa paydalanu kerek» degen úghym qalyptasqan. Dәl býgingi kýni, saqtau merzimi ótip ketken geptil toly (600 tonna) «Protondardyn» qazaqtyng qasiyetti dalasyna tek qana ziyan seuip jatqanyn býkil әlem biledi. Biraq eline «janashyrlyq» jasap, kesapattyng ziyany jóninde aqparat qúraldary túshymdy eshtene jazbaydy. Shyndyqtyng betin jalghan jetistiktermen býrkemelep, u ishkenderdi su ishti dep jaghympazdyqpen esebin týgendeude. El basyna kýn tughan osynday bir qiyn sәtterde top bastap, elge qamqorlyq jasar azamattardyng kózboyaushylyq jasap, el mýddesin saudalaugha deyin barulary jany taza, tәni pәk adamdardy kýizeltedi.

«Baqytty ústap aludan, ústap túru qiyn» degendey qazaq qauymy elge ie bolarlyq naghyz patriottyq dengeyge jetpese, býgingi alaulatyp-jalaulatqan, shynayysynan daraqylyghy basym, jemqorlyqty әdetke ainaldyrghan jasandy tirlikting keleshegi búldyr.

Qysqasy, halqymyzdyng iygiligi ýshin kýsh-qayratymyzdy qayrap, jigerimizdi tanytyp, elimizge ruhany silkinis әkeletin últtyq iydeologiya bolmay, tәuelsizdigimizding túghyrly boluy da ekitalay. «El birligi», «Halyqtar dostyghy» degendi jeleu etip, basyna u qúiyp jatqandargha qúldyq úra beru elimizding boyyn ósirmeydi, abyroy әpermeydi.

Tilegen JETEEV,

Qazaqstan Jurnalister odaghynyng mýshesi

Soltýstik Qazaqstan oblysy, 

Jambyl audany

"Týrkistan" gazeti

0 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1562
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2256
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3531