Beysenbi, 25 Sәuir 2024
Janalyqtar 3136 0 pikir 28 Tamyz, 2013 saghat 12:13

Toqtap qalghan qazaq kóshi – elimizge syn, biylikke taghylar min

ONY QAYTA QOZGhAU ÝShIN DEN SYaOPIN MEKTEBINING TÝLEGI RAQYM AYYPÚLY SIYaQTY JANAShYR AZAMATTARGhA QOLDAU JASAYYQ

ONY QAYTA QOZGhAU ÝShIN DEN SYaOPIN MEKTEBINING TÝLEGI RAQYM AYYPÚLY SIYaQTY JANAShYR AZAMATTARGhA QOLDAU JASAYYQ

Bizdi osynau Qazaqstan topyraghyna tartqan bir ghana tylsym kýsh bar. Ol – qasiyetti Tәuelsizdik. Ózinning tarihy Otanyna oralghan son, osyndaghy túrghylyqty halyqpen taghdyrlassyn. Bilgenindi ýirete, bilmegenindi ýirene jýrip, kýn keshesin. Jaqsysymen syilasasyn, jamanymen aitysasyn, tartysasyn...
Ghasyrlar boyy qan tógip, әreng jetken sol tәuelsizdikting alghashqy jyldaryndaghy Qazaqstan biyligining alystaghy aghayyn­gha degen ynta-yqylasy shynymen de bólek edi. Ne týlen týrtkeni belgisiz, qazaq biyligi songhy jyldary qaghynan je­rinip, basqa baghytqa búrylyp shygha keldi. Bar bәle-qazany shetten kelgen qandastaryna arta salatyn minez tapty. Búl jaqsylyqtyng nyshany emes!
Jiyrma jylda salghanymyz bir Astana, sol Astanadan Shortandygha deyin baratyn 200 shaqyrym jol! Osy arqyly әlemdegi damyghan elu elding qataryna enippiz. Endi aldynghy otyz elding tobyna qaray “zaulap” barady ekenbiz. Siz sol Astanadan shyghyp, basqa emes, anau irgesinde túrghan Qorghaljyngha ne Ereymentaugha deyin erinbey barynyzshy, kenes kezinen beri jóndeu kórmegen eski jolgha qarap, ne kýleriniz­di, ne jylarynyzdy bilmey, dal bolasyz. Qazaqstan avtojoldarynyng osynday tarlyghy men sapasyzdyghynan kólik apatyna úshyrap, qyrylyp jatqan qazaq qanshama?! Bәrin “tejegishi isten shyqqan” dep mashinanyng ózine jabady. Al tejegishti isten shygharatyn jol turaly eshkim tis jarmaydy. Negizi, demografiyanyng tamyryna qan jý­girtetin tabighy ósim men shetten keletin qandastarymyz edi. Tabighy ósim jol apatynyng esebin jabugha ketip jatyr. Kósh toqtady. Demek, toqtap qalghan Qazaq kóshi, búrynghy Kóshi-qon komiytetining taratylyp, basqarma dәreje­sine deyin qúldyrauy, últtyq bolmysynan ajyrap, jútylyp bara jatqan shettegi bes million qazaqtyng qiyn taghdyry... bәrimizding de týn úiqymyzdy tórt bóletin, últtyng tól mýd­desine qatysty qiyn mәseleler.
Dәl osynday qysyltayang kezende salmaq sanauly ghana azamattargha týsedi eken. Júrt solardyng auzyna qaraydy. Birdeme aitsa eken deydi. Múndayda ýnsiz qalu, tynysh jatu shynymen de el bolam deytin elding azamatyna jat qylyq. Raqym Ayypúly degen jigitti el-júrty osynday kileng mәselelerding týiinin sheshuge, jolyn ashugha arnalghan bastamalardyng basynan kórip keledi.
Baylyghy bir basyna jete­tin, han kiygendi kiyip, qarashanyng aldynghy dengeyinde ómir sýrip kele jatqan osy jigitke ne jetpeydi eken deseniz, sizding shyndap qateleskeniniz. Qazaqstan tәuelsizdigin alyp, alghashqy jana jyldy toylau qarsanynda (31.12.1991 j) tún­ghysh preziydent Núrsúltan Nazarbaevtyng “Qymbatty otandastar! Qandas bauyrlar! Aghayyndar!
Halqymyzdyng túrmys-tirshiligine, elimizding ishki, syrt­qy sayasatyna úly ózgerister alyp kelgen, barlyghymyz ýshin ýlken syn bolghan 1991 qoy jyly tarihta qalyp, ýmit pen kýdigi mol jana – 1992 jyl keldi. Taghdyr tәlkegine úshyrap, jer betine taryday shashyrap ketken otandastar, qandas bauyrlar, Sizderdi Jana jyldarynyzben shyn jýrekten qúttyqtay otyryp, әrqaysynyzdyng otbastarynyzgha mol baqyt, quanysh tileymin!
Qymbatty otandastar! Ejelgi atamekeninen jyraqtap qalghan Sizderdi keshegi kýnge deyin ata-baba jerine qaytyp kele alamyz ba degen súraqtyng alandatyp kelgenin men jaqsy bilemin. “Tughan jerding týtini de ystyq” deydi halqymyz. Qandas bauyrlarymyzdy bayyrghy ata-qonysyna tartu maqsatynda adam pravosy turaly elaralyq erejelerdi basshylyqqa ala otyryp, Qazaqstan Ýkimeti “Bas­qa respublikalardan jәne shetelderden selolyq jerlerde júmys isteuge tilek bil­dirushi bayyrghy últ adamdaryn Qazaqstanda qonystandyru tәrtibi men sharttary turaly” arnayy qauly qabyldady. Sondyqtan atamekenge kelemin deushi aghayyndargha jol ashyq. Ata-baba aruaghy aldarynyzdan jarylqasyn!” dep alystaghy aghayyngha aghynan jarylyp, aq tilek joldaghany esinizde bolar. Osynau úrangha elendegen qúlaqtyng biri osy Raqym Ayypúly edi. 1980 jyldardyng basynda ortasynan oza shauyp, Qytay astanasy Beyjindegi eng tandauly joghary oqu ornynan bilim alghan sanauly jastardyng ishinde Ayyp­úly da bar bolatyn. Raqandardyng búl buyny alyp elding basyna zobalang әkelgen Maonyng “Mәdeniyet tónkerisi” ayaqtalyp, biylik basyna Den Syaopin kelip, ghylym men mә­deniyetting damuyna keng jol ashylyp, reformanyng shyndap saltant qúrghan shaghyndaghy qyzmetke shyqqan alghashqy qarlyghashtar esepteledi. Sol reformalardyng bir salasynda bilek týrip enbek etken, qoghamdyq tәjiriybeden ótken, jemisin kórgen dayyn kadrlar sanalady. Mening esime sol Denning eki úrany әbden úyalap qalypty: “Jastardy jauapty qyzmetterge kóptep qong!”, “Reforma jasauda jýrekti bolu!”
Últty memleket, sol mem­leketting tizginin ústap otyrghan birinshi basshy tәrbiyeleytinin әbden dәleldep ketken kisi – osy Den aqsaqal. Bizding eldegi sekildi “Qazaqstandyq últ”, “Astananyng atyn Núrsúltangha ózgertu”, “N.Nazarbaevqa En­bek eri ataghyn beru”, “Jana­ózendi Beket ata dep atau”, “Kedendik odaqqa kiru”, “Qazaqstan tarihyn janasha jazu” degen sekildi eldi әlekke salatyn balanyng oiyny, baqsynyng jyny Den dәuirinde mýldem bol­ghan emes. Esesine, últtyng tútastyghyn (Shangan, Aumyn, Tayvanidy qaytaryp alu) birinshi oryngha qoyyp, el irgesin bekemdep ketti.
1987 jyly 29 tamyzda saparlay kelgen Italiya kompartiyasynyng basshylary Iotty men Zangeriylerge “Sizder auyl-qystaqqa baryp kór­dinizder me?! Bizdegi naghyz ózgeris auyl-qystaqta. Onda biz oilamaghan ózgerister jaryqqa shyqty” deydi asa maqtanyshpen Den qariya (“Den Syaopin maqalalarynan tandamalylar”, 3-tom, 456-bet). Búl   – Denning reforma jýrgizgenine on jyl bola qoymaghan mezgildegi sózi. Mine, tәuelsizdikting 22 jylyna ayaq bastyq, bizding aqsaqal dәl osylay shetel basshylaryna «bizding auyldy kóriniz» dep aita ala ma?!
Tәuelsizdikten keyin qay jaghynan bolsyn, pisip-jetilgen, qanday qyzmetting bolsyn ýdesinen sýrinbey shyghatyn Den mektebinen ótken bir buyn jas Qazaqstangha keluin keldi-aq. Biraq elep-eskerusiz qaldy. Qazir sonyng aldy alpysty al­qymdap, ortasy eluge kelip, sony qyryqtyng qyr jelkesine shyghyp ýlgerdi. Ókinishti! Den aqsaqaldyng esebine salsan, elu jastan asqan kadr kәri esepteledi. Nege desen, ar jaghyng – alpys. Zeynetkerlikting tóbesi shoshayyp kórinip túr. Múnday adamdar reformadan góri tynyshtyqty kóbirek qalaydy. «Sen tiymesen, men tiymen, badyrankóz» degendey, eptep-septep ornyn saqtap otyra bergendi jón kóredi. Al naghyz batyl júmys istey­tinder – otyz ben qyryqtaghylar.
Tәuelsiz Qazaqstannyng sayasy ómirine bilek týre kirisken, aldynghy sapynda jýrgen kisi osy Raqym Ayypúlynday-aq bolar! Onda da onyng Aqordanyng qazirgi jýrgizip otyrghan saya­satyn mise tútpay, anau-mynau emes, últtyng ruhyn asqaqtatqan, biylikting talmau jerinen dәp basyp ústaghan, el senimine birden ie bolghan Alashtyng ardaqty azamattary marqúm Altynbek Sәrsenbayúly men Ghalymjan Jaqiyanov bastaghan toptyng qatarynan tóbe kór­setuining syry osynda. Búl batyl qadam men qiyn sheshimning ekining birining qolynan keletin azamattyq emes ekenin qandas bauyrlarymyz jaqsy týsinui kerek. Ol – bireuler aityp jýrgendey, ataq shygharudan, abyroy tabudan tuyndaghan әreket emes, shyn mәnindegi azamattyq belsendilik, últqa degen jauapkershilik. Uaqyt degen tóre sol Altekeng bastaghan әreketter men kótergen mәselelerding jýz payyz dú­rys­tyghan dәleldep otyr býgin. Halyq sanaghy jýrip, sonynda nәtiyjesin ýsh qaytara ózgertip, basshylary shetelge qashqanda, “Aynaldyrghan on alty million adamdy dúrystap sanay almadyq-au!” dep Qabdesh Júmadilovting keyigeni bar edi. Alghashqy qazaq kóshin bastaghan últ janashyry, halyq jazushysy beker kýiingen joq. Basqany bylay qoyghanda, óz ayaghymen kelip, elimizding demografiyalyq jaghyna demeu bolyp otyrghan qazaq kóshin jóndep jýrgize almay, toqtatyp tastaghannan keyin ne súraysyng búl biylikten.
Raqym ony kezinde jerine jetkizip aitty. Últtyq mýdde túrghysynan jan-jaqty dәleldep aitty. Biz birden basqa úryp, taldamay-aq qoyalyq, Qazaq kóshin zertteytin ke­leshekting ghalymdary BAQ betinde jaryq kórgen sol maqalalardyng atynan-aq bar mәselening aujayyn birden angharatynyna mening senimim kәmil!
Shetten keletin Qazaq kóshin toqtatyp, Qazaqstan biyligi ýlken sayasy qatelikke úryndy. Sol qatelikti týzetuding joldaryn núsqap, shyr-pyr bolyp jýrgen Raqym siyaqty el azamattaryna qoldau kerek. Halyqtyq qoldau bolsa, últtyq múratymyz iske asady.
 
Auyt Múqiybek,
Astana
"Jas Alash" gazeti
0 pikir