Sonymen, jastar kýni de ótti. Toyladyq. Sosyn, oiladyq. Bolashaghynan jarqyn jetistik kýtken el jastarynan jaqsylyq ayamaytyny jayly. Ras, elimizde jastardyn, jas otbasylardyng jaqsy ómir sýruleri ýshin jasalyp jatqan jaghdaylar jetkilikti. Memlekettik baghdarlamalar da az emes. Oblys әkimdikteri janynan qúrylghan jastar sayasaty mәseleleri jónindegi basqarmalardyng júmysy da jansyz dey almaymyz. Solay bola túra, jastar arasyndaghy júmyssyzdyq, qylmys, jaman әdet, әleumettik mәseleler әli de bar. Búl «Ýkimet istesin, tauyp bersin, alyp bersin» degen niyettegi masyldyq psihologiyagha әbden boy ýiretip alghandyq pa, әlde býgingi úrpaqtyng naryq talabyna say enbek etuge qauqary joq әlsizdikten be? Esirtkige elitip, bireuding adal aqshasyna qol súqqan úlymyz ben jenil jýristing sonyna týsken qyzymyzdy jaqsy adam bolmasyn dep tәrbiyeledik pe? Qay jerden qatelik jiberip aldyq? Oilanatyn bir saual – osy.

Sonymen, jastar kýni de ótti. Toyladyq. Sosyn, oiladyq. Bolashaghynan jarqyn jetistik kýtken el jastarynan jaqsylyq ayamaytyny jayly. Ras, elimizde jastardyn, jas otbasylardyng jaqsy ómir sýruleri ýshin jasalyp jatqan jaghdaylar jetkilikti. Memlekettik baghdarlamalar da az emes. Oblys әkimdikteri janynan qúrylghan jastar sayasaty mәseleleri jónindegi basqarmalardyng júmysy da jansyz dey almaymyz. Solay bola túra, jastar arasyndaghy júmyssyzdyq, qylmys, jaman әdet, әleumettik mәseleler әli de bar. Búl «Ýkimet istesin, tauyp bersin, alyp bersin» degen niyettegi masyldyq psihologiyagha әbden boy ýiretip alghandyq pa, әlde býgingi úrpaqtyng naryq talabyna say enbek etuge qauqary joq әlsizdikten be? Esirtkige elitip, bireuding adal aqshasyna qol súqqan úlymyz ben jenil jýristing sonyna týsken qyzymyzdy jaqsy adam bolmasyn dep tәrbiyeledik pe? Qay jerden qatelik jiberip aldyq? Oilanatyn bir saual – osy.

QYLMYS KÓP

Jastar arasynda eng kóp kezdesetin qylmys týri – úrlyq. Atyrauda songhy jyl­dary jasóspirimder arasyndaghy qyl­mys kórsetkishi 25,2 payyzgha tómen­depti. Biraq әli 292 jasóspirim týrli tәr­tipsizdik­ter­ge barghandary ýshin esepte túr. Oblys­tyq ishki ister departamenti әkim­shilik poliy­siya basqarmasy bastyghynyng mindetin at­qaru­shy Múrat Demegenov toq­sannan as­tam jasóspirimning beyimdeu orta­lyghyna ji­berilgenin aitady. Kәme­letke tolmaghan­dar isteri jónindegi komiys­siyagha joldanghan qú­jat sany 38-ge jetken. Yaghny әli de bolsa qyl­mystyq jaghday­lar­dyng aldyn alu sha­ra­laryn kýsheyte týsu kerek. Múrat De­megen­ov búl rette «ata-analar komiyteti men әleumettik psiholog­terding júmystaryn jol­gha qong kerek» deydi. Minezderi syr ber­gen, tәrtipteri nashar balalardy anyqtap, olar­men arada tәrbiyelik júmystar jýr­gizgenning de artyqtyghy joq. Oblys boyyn­sha qylmys­tyq jaghday kýrdeli bolyp túr­ghan audan­nyng biri – Maqat. Audan әkimi Er­bo­lat Omar­ov búl mәseleni mamandar­dyng azdyghymen baylanystyrady. Qazirding ózinde Maqattaghy ishki ister bóliminde 20 oryn bos túr, mektep inspektorlary da je­tispeydi.

JÚMYSSYZDAR JETEDI

«Jalqaulyq degen jaqsy eken, jatyp isher as bolsa». Biraq ayaq-qoly sau, kýsh-jigeri tasyp túrghan jastyng sendelip jýr­geni jaqsy emes.

Oblystyq júmyspen qamtudy ýiles­tiru jәne әleumettik baghdarlamalar bas­qarmasynyng basshysy Klara Múqashke­reeva júmyssyzdar esebinde túrghan 5041 jastyng 1375-i túraqty júmysqa ornalas­qany jónindegi derekti keltirdi. Jyl basynan beri júmyspen qamtu organyna 10 mynnan astam adam tirkelgen, sonyng 65 payyzy – jastar. Jastardy júmyspen qam­tuda memlekettik baghdarlamalardyng róli ýlken bolyp otyr. «Júmyspen qam­tu-2020» baghdarlamasynyng ayasynda bos júmys oryndary jәrmenkesi jii ótip túrady. Áleumettik júmys oryndaryn qúru, enbek tәjiriybesin úiymdastyru sekildi birqatar sharalar taghy bar. Sonyng ózinde júmyssyzdyq mәselesining sheshile­tin týri kórinbeydi. Basqarma basshysy jastardyng memlekettik organgha tirkele bermeytinin jәne úsynylghan qyzmetting enbekaqysyn mise tútpaytynyn da aita­dy. Oblys әkimi Baqtyqoja Izmúham­betov jastar isi jónindegi keneste osy mәselege toqtalyp, 80 myn  men 100 myng tenge ara­syn­da enbekaqysy bar úsynyl­ghan júmys­ty mensinbeytin jastardyng az emestigine nazar audarghan bolatyn. «Olar keminde 300 myng tenge jalaqy aludy oi­lay­dy. Sonday bir jas jigit mening qabyl­dauyma keldi. Biyikke úmtylu dúrys ta bo­lar, biraq adam aldymen sol biyikke layyq bolu ýshin tәjiriybe jinaqtap, bilik­tiligin shyndauy kerek. Júmys súrap Preziydentke hat jazu­gha, әkimning qabyldauyna kiruge asyqqannan búryn júmyspen qamtityn tiyisti organgha baryp tirkelgeni jón», – dedi Baqtyqoja Salahatdiynúly.

Atyrau oblysyndaghy taghy bir mәsele – Qashaghan, Bolashaq ken oryndaryndaghy jobalau júmystarynyng ayaqtaluyna bay­la­nysty júmystan qysqarghan jastardy qaytadan enbekke aralastyru. Býginde 3 myng adamnyng júmystan bosaghandyghy jóninde mәlimet bar.

KÁSIPKERLIK  KEMShIN

Memleket damuynda manyzdy ról at­qaratyn mәselening biri – jastardyng kәsip­kerlik salasyna kelui. Oblystyq kәsip­kerlik, industriyalyq-innovasiyalyq damu basqarmasynyng basshysy Larisa Júma­ghaliyevadan bilgenimizdey, búl túrghyda memleket tarapynan jasalyp jatqan iygi ister birshama bar eken. «Damu» kәsipker­likti damytu qorynyng «Biznes kenesshi» jobasy boyynsha 71 jasqa baghyt-baghdar berilgen. Shaghyn jәne orta biznes me­nedj­mentin oqytu jobasyna alty kәsip­ker qatyssa, jyl basynan beri 36 kәsip­ker týrli salalar boyynsha tegin kenes alypty. Jastardyng kәsipkerlikke keluine kedergi bolyp túrghan jayttar retinde Larisa Júma­ghaliyeva bankten nesie alar­da kepil­dikke salynatyn jyljymaytyn mýlikting bolmauy, kәsipker retinde alty ailyq tabysyn dәleldey almauy sekildi alghy­sharttardy aitady. Shyny kerek, qazirgi jastardyng arasynda kәsipkerlik, biznes degendi dýken, sauda oryndary, kólik jóndeu ortalyqtary syndy nysan­dar dep oilau beleng alyp ketti. Mal ósi­rip, egin egu arqyly da  mol tabysqa kene­luge bolaty­nyn esten shygharyp aldyq. Sol kenes ýstinde aimaq basshysy Jayyq jaghasyn­daghy auyl jastaryn memleket tarapynan beriletin subsidiyalardy tiyim­di paydala­nugha shaqyru kerektigin de aitqan edi.

Jastar mәselesi tek búl ýsh tarmaqtan ghana túrmaydy. Búlardan bólek te sheshimin kýtip túrghan jayttar barshylyq. Qalay bolghan kýnde de jastar mәselesi, olardyng kónil kýii men ahualy qogham nazarynan tys qalmauy tiyis. Ertenin oilaghan el býginin ayalasa kerek-ti.

Avtor: Baqytgýl BABASh, Atyrau

"Alash ainasy" gazeti