Beysenbi, 25 Sәuir 2024
Janalyqtar 5550 0 pikir 24 Mausym, 2013 saghat 05:23

Oralhan Bókey. Qiyaly

Onyng qiyaly týgi de joq, auyldyng kóp adamdarynyng biri ghana. Biraq qiyalilau ekeni de ras, júrttyng bәri aityp jýr. "Ádeyi kýldiru ýshin isteydi" dep, ol jigitting barghan sayyn el auzynan tastamaytyn qyljaqbas atanyp bara jatqanyn qyzghanatyndar da tabylatyn. Basqalardy bilmeymin, әiteuir, ózim qara joldyng shetindegi qos bólmeli aghash ýige kózim týskende, sol alqam-salqam qorasy bar, júpyny baspananyng manynda jybyr-jybyr oinap jýrgen balalardy kórgende, Sarshatamyzsha da "ghajap" ómir sýruge bolaryna ilana týsemin. Qalay degenmen qiyaly jigitting tirshiligi kóz eti ósken kisilerding tәubesin esine týsireri ras edi...

Tәi-tәy basqan kýnnen әjesining bauyrynda erke-sholjang ósken Sarshatamyz, tipti eresek tartqangha deyin, shandyrlanghan kәrining omyrauyn sozghylap sora beredi eken. Osylaysha "arda" emip ósken jigit búl dýniyede mún-qayghy, jamandyq pen jaqsylyq, kýreske toly jyldar men búralang soqpaghy kóp joldar barynan mýldem qapersiz, tilin shaynap, saqaulana sóilep er jetedi. Ózi engezerdey túryqty bola túra, kóringen baladan baj-býj etip tayaq jep qalatyn da, "apama aitam" dep, ýiine qaray beze jóneletin. Al jaryqtyq apasy bolsa qolyna shybyq ústap, erkesine tiyisken tamam balany qualaytyn da jýretin. Besinshi klasqa ildaldalap әreng jetken ol, әrmen qaray - "sharshadym" dep oqymay-aq qoyghany. Sodan song on segiz jasqa tolyp, әsker qataryna shaqyryldy.

Onyng qiyaly týgi de joq, auyldyng kóp adamdarynyng biri ghana. Biraq qiyalilau ekeni de ras, júrttyng bәri aityp jýr. "Ádeyi kýldiru ýshin isteydi" dep, ol jigitting barghan sayyn el auzynan tastamaytyn qyljaqbas atanyp bara jatqanyn qyzghanatyndar da tabylatyn. Basqalardy bilmeymin, әiteuir, ózim qara joldyng shetindegi qos bólmeli aghash ýige kózim týskende, sol alqam-salqam qorasy bar, júpyny baspananyng manynda jybyr-jybyr oinap jýrgen balalardy kórgende, Sarshatamyzsha da "ghajap" ómir sýruge bolaryna ilana týsemin. Qalay degenmen qiyaly jigitting tirshiligi kóz eti ósken kisilerding tәubesin esine týsireri ras edi...

Tәi-tәy basqan kýnnen әjesining bauyrynda erke-sholjang ósken Sarshatamyz, tipti eresek tartqangha deyin, shandyrlanghan kәrining omyrauyn sozghylap sora beredi eken. Osylaysha "arda" emip ósken jigit búl dýniyede mún-qayghy, jamandyq pen jaqsylyq, kýreske toly jyldar men búralang soqpaghy kóp joldar barynan mýldem qapersiz, tilin shaynap, saqaulana sóilep er jetedi. Ózi engezerdey túryqty bola túra, kóringen baladan baj-býj etip tayaq jep qalatyn da, "apama aitam" dep, ýiine qaray beze jóneletin. Al jaryqtyq apasy bolsa qolyna shybyq ústap, erkesine tiyisken tamam balany qualaytyn da jýretin. Besinshi klasqa ildaldalap әreng jetken ol, әrmen qaray - "sharshadym" dep oqymay-aq qoyghany. Sodan song on segiz jasqa tolyp, әsker qataryna shaqyryldy.

- Apam barsa ghana, baramyn, - dep, pәbeskeni jyrtyp tastaydy.

Zang barlyghymyzgha ortaq qoy, onyng saudayylyghyn tyndasyn ba, dedektetip ala jónelgende, apasy audan ortalyghyna deyin qalmay erip barady.

- Shyraqtarym, - deydi әskery komissariattaghy jigitterge. - Ýsh jylgha shydaytyn shamam bar. Meni qosa alyndar. Úlymnyng shayyn qoyyp berip, qasynda bolayyn. Basynan sipap otyrmasam, úiyqtamaytyny bar edi...

Amal ne, apasyn әskerge almady. Jylay-jylay Sarshatamyz ketti. Medvedka dep atalatyn orysy kópteu selogha toqtap, basqa jigitterdi jinay bastaghan bir әredikte "erkemiz" otyra qalyp, apasyna hat jazady.

"Apa, aman-saumysyn. Bizdi әketip barady. Ázirshe Medvedka degen qalagha toqtadyq. Shoshqalary kóp eken. Qayda aparary belgisiz. Qúday basqa salghan son, kónemin de. Seni saghyndym. Tiri oralarym neghaybyl. Múnda soghys bastalyp ketti. Jan-jaqtan bombylap jatyr. Nege ekenin bilmeymin, kiyim de, qaru da bergen joq. Soghan qaraghanda ortamyzda shpion boluy mýmkin. Qorqamyn, apa, qorqamyn...!

Sarshatamyzdyng "jan-jaqty bombylap jatyr" degen sózi tym beker emes edi. Elu shaqyrymday qashyqtyqta ornalasqan Medvedka selosy túsyndaghy joldy jóndep, Óskemennen beri kýnshyghysqa qaray "Shyghys saqinasy" atalar kýre jol salynyp, tau-tasty dәri qoyyp, qoparyp jatqany jәne ras. Ýide ósken búzau sekildi jigitimiz ómirdegi onday janalyqtardy qaydan bilsin. IYә, bәri de jaman apasynyng arqasy ghoy.

Tipti Sarshatamyz jalpaq jalghandaghy onday-onday ýlkendi-kishili oqighalarmen isi de bolmaytyn. Eki jaghyn tayanyp, týpsiz de sheksiz oidyng jeteginde súlyq otyrar edi, dәl janyna kelip: "Áy, Sarsha" degeninshe, seni bayqamaytyn. Ne oilaytynyn, qanday janalyq ashqaly jýrgenin kýni býginge deyin eshkim bilmeydi.

Jyl degen er-azamatqa sóz be eken. Jylay-jylay әskerge ketken Sarshatamyz eki iyghyna eki kisi mingendey azamat bolyp oraldy. Ásker kiyimi ózine jarasady, syrttay qaraghan adamgha soqtalday jigit, tepse temir ýzetin erkek. Ókinishke oray, ýsh jyl boyyna soldattardan tayaq jegenin apasyna jazghan bir sandyq hattary әshkerelep qoyatyn. Sauatsyz qariya әr kelgen hatty kórshi kelinshekke oqytyp otyrghan, al kelinshek bildi degenimiz - býkil audangha jayyldy degen sóz. Oghan qysylatyn Sarshatamyz ba, ýsh býktetilip, óz ýiining tabaldyryghynan attady. Tóbesi ýiding bel aghashyn tirep túryp, "zdrastiyte" degen eken. Etegine sýrine jýgirgen apasy moynynan qúshaqtap, betinen sýimekke úmtylady, biraq sereygen Sarshatamyz iylikpeydi.

- Qúlynym-au, aman-esen kelding be? - dep jabysady.

- Keldik, apa, keldik.

- Qúlynym-au, deni-qarnyng sau ma? - dep tyrmysady.

- Sau, apa, sau. - Ornatqan dingek sekildi, býgilmeydi.

- Jaryghym-au, әiteuir, bitirip kelding be?

- Shabash, apa, bitti! - dep, qolyn bir-aq sermep otyra ketti. Al apasy bolsa jýgirip dalagha shyghyp, kórshi kempirlerge "Qúlynym әlgi shabashyn bitirip kelipti", - dep, quana habarlap jýr.

* * *

Qys edi. Komandirovka alyp, auylgha bardym. Keyingi jyldary qar az jauatyn bolyp jýr. Qyzyl asyqtan ghana keletin kýpsekti Altaydyng jeli búta-qaraghan, say-salagha aidap, tyghyp tastaytyn-dy. Audan men eki ortagha kýnine bir-aq ret qatynaytyn avtobus sonau kyrdan beri sarkýshiktey domalana kórinse boldy, ayaldamada qújynap túrghan auyl adamdary lap ete týser edi. Odyrandap kelip, týtin býrke toqtaghan shaghyn avtobustyng jýrgizushisi birazgha deyin kergip ashpay qoyatyn. Qorazdana basyp dýkenge kiredi, týk sharuasy joq bolsa da pochtagha bas súghady... temekisin asyqpay tartyp, qystyng qaqaghan suyghyna qaramay týkiriktep túryp múqiyat sulap, túqylyn ayaghymen myjghylap óshiredi, shyrt-shyrt týkiredi, odan song ghana... "Qyryq bes tiyndaryndy dayyndandar" dep, sanq eter edi. Osy shaqta auyldyng jigitteri jolyndaghy kempir-shal, bala-shaghalardy qoghaday japyryp iyterip tastaydy da, esikke enteley jetedi. Alghashqy bolyp avtobustyng ishine kiredi. Eng jayly, júmsaq degen oryndyqty tandap otyra ketedi. Búdan song tughan әkesi týregelip túrsa da, astyndaghy "taghyn" berui mýmkin emes.

IYmene-iymene, qysylyp-qymtyryla men de kirdim-au, әiteuir. Otyrghandardyng barlyghy tanymaytyn adamday betine baqyraya qaraydy, keybir imany bar-au degenderi bolsa, kórmegen kisidey teris búrylady. Kóp jyldan beri Sarshatamyzdy jolyqtyrmap edim, teginde, kassir otyratyn jalghyz kisilik kóldeneng oryndyqta qyrau basqan terezeni tilimen jalap tesip, sonau qar basqan taulargha kóz sata ýnilip otyr eken. Ol audan ortalyghyna jaqyndaghansha tis jaryp, jaq ashpady. Sol oilanghan qalpy, eshkimge de, esh nәrsege de mәn bermegen qalpy, syrtqa qadalyp qalghan. Jigitter "sóiletemiz be" dep әri-beri qajap kórip edi, qúlaghyna da ilgen joq: estimegen kisidey menireyip otyra berdi... Sonshalyqty auyr oy ýstinde... Suyq sorghan qonyrqay jýzi, týk-týk jaghy, jarlanyp bitken qabaq astyndaghy oty az, biraq alaqanday auqymdy kózi - bar-barlyghyn barlaghan adam endi birer sәtten song úly janalyq ashatynday salmaqty da saliqaly didaryn kórer edi. Sarshatamyzdyng týbine qúryq boylamaytyn tereng qiyalynyng syry audangha bir shaqyrymday jer qalghanda ghana ashyldy.

- Jigitter! - dep ornynan úshyp týregeldi. Shaghyn avtobustyng ishindegi temekining kók týtininen bir-birin әreng kórip otyrghan adamdar selk ete qaldy.

- Jigitter! - dep taghy da qaytalady. - Eger bir qoyma astyqqa bir shibiydi qoya berse, neshe jylda jep tauysar edi?..

Sarshatamyzdyng auyldan shyqqannan beri bas qatyryp, saryla oilap otyrghany osy eken...

Rasynda da, neshe jylda jep tauysar edi...

0 pikir