Júma, 29 Nauryz 2024
Janalyqtar 5215 0 pikir 9 Mausym, 2013 saghat 23:41

Maghjan Júmabaev. Zar

Adastym

Artymda qazaq qalyng el,                                                                        

Taqtaq jalghyz qara jol,

Ketip bara jatyr em.

Beynetti, bitpes úzyn jol,

Otsyz, susyz betpaq shól,                                                                    

Myng mehnatqa batyp em.

Júbanysh - jol bireu-aq,

Ýmitim altyn aidan da aq,

Sonymen oidy joishy em...

Adastym

Artymda qazaq qalyng el,                                                                        

Taqtaq jalghyz qara jol,

Ketip bara jatyr em.

Beynetti, bitpes úzyn jol,

Otsyz, susyz betpaq shól,                                                                    

Myng mehnatqa batyp em.

Júbanysh - jol bireu-aq,

Ýmitim altyn aidan da aq,

Sonymen oidy joishy em...

Dalagha ólik jan salyp,                                                                     

Álsin-әlsin әn salyp,

Ólendetip qonshy em...

Áldeqaydan shu shyqty,                                                                       

Qyp-qyzyl qan-tu shyqty,

Jerding jýzin týn basty.

Shegir kózdi, sary shash,

Bәri tyrday jalanash,-

Jan-jaghymdy jyn basty.

Áldeneni bólisip,                                                                                 

Yrjiysyp kýlisip,

Án jer, min jer jylt-jylt oq.

Jel úlidy, ókired,

Jyndar jalp-jalp sekired...

Qara joldan sýrleu joq.

Artymda elim bar edi,                                                                    

Aldymda jolym bar edi,

El de joq qazir, jol da joq...

Tabylar jolyn, tarylma,

Jylama, jyngha jalynba,

Tang atqansha kýn de joq.

 

Batqan kýn, atqan tannyng jyry

Altyn kýn batyp barady,                                                                             

Kýidirip kókting jiyegin.

Qúralay kózdi qaraghym,

Boldyng ba iyirip jibegin?

Kúralay kózdi qaraghym,

Qolyna qarday bәtesti al.

Qanday qyzyl jibekpen

Aq bәteske órnek sal.

Altyn Kýn batyp barady,                                                                          

Altyn Kýn aqyryn óledi.

Súr búlttar - sorly jar, u

Qan jylap kýndi kómedi.

Kýn óldi. Kók kýnirendi.

Jer jamyldy qarasyn.

Qúralay kózdi qaraghym,

Kestendi qashan bolasyn?

Sonday súlu sәuletay,

Bir qarashy. Ansadym.

Suda oinaghan shabaqtay                                                                              

Sýirendeydi sausaghyn.

Qabaqqa qatar tizilgen

Kirpik pe? Qara jibek pe?

Bir qarashy, qaraghym,

U toldy ghoy jýrekke!

Qalay batyl oinaydy

Sýirik sausaq bizbenen!

Neng ketedi, erketay,

Óltirseng atyp kózbenen?

Qarama maghan, qaraghym,

Bolsyn kózing kórgishte.

Qanday qyzyl jibekpen

Aq bәtesti kestele!

Jer jarynan airylyp,                                                                         

Jamyldy qara basyna.

Bota kózdi búrang bel,

Jibershi jaqyn qasyna!

Qaranghylyq qaptady,                                                                              

Qayghy ma basqan, týn be eken?

Sybdyr-sybdyr әlde ne?

Jel me? Jýrgen jyn ba eken?

Qabaghyng shytpa, qaraghym,

Janyna jaqyn keleyin.

Qar betine qanmenen

He dep jazdyn,- kóreyin!

Tym jaqyndap barmayyn,

Jyraqtan jarar kóz salsam.

He dep jazdyn, qaraghym?-

«El ýshin ól, er bolsan!»

Qúralay kózdi qaraghym,

Jarylady-au jas jýrek!

Kózime qan toltyrdy                                                                       

Qar ýstinde qan jibek.

«El ýshin ól. El ýshin...»-

Ómirdi ayap ne eteyin!

Sýirikten súlu sausaghyn,

Men sadagha keteyin!

Týnergen týn óledi,                                                                                  

Agharghan anau tany ma?

Aq bәtesting betinde

Jýreginning qany ma?

«El ýshin ól. El ýshin...»-                                                                      

Ólesin, jýrek, dýrsilde!

Qúralay kózdi karaghym,

Kestene qarap kýrsinbe!

Qúralay kózdi qaraghym,

Attanayyn tanmenen.

Aq bәtes - aq jalauym

Kestelengen qanmenen.

Qosh bol endi, qaraghym,

Meni esine alghaysyn!

Endi bәtes betine:

«Imandy bol!»- dep jazghaysyn.

Altyn kýn shyghyp keledi,                                                                   

Altyndap kókting jiyegin.

Kúralay kózdi qaraghym,

IYire ber jibegin!

 

Bostandyq

Jer jýzin qan basqanda,                                                                          

Kóbigi shyghyp aspangha,

Jyn joldas bop adamgha,

Turalyq, tendik úmytylyp,

Injid, qúran jyrtylyp,

Jatqanda jerde - tabanda.

Qyzyl qangha mas bolyp,                                                                      

Jýregi qara tas bolyp,

Ayrylyp esten adamzat,

Úmytyp meyrimdi iyesin,

Soyyp salyq týiesin,

Tәnirisi bop Lat, Manat,

Jýrgizip ibilis әmirin,

Jauyzdyq jayyp tamyryn,

Órship ótirik, dúshpandyq...

... Kók esigi ashyldy,                                                                    

Júmaq núry shashyldy,

Keldi úshyp bostandyq.

Gharysh núrly jýzi bar,

Kәusar, jibek sózi bar,

Ádemi, almas aq qanat.

Januarlar jerdegi,                                                                     

Yntasy - jaqyn kórmegi,

Tanyrqady antalap.

Appaq núrgha oranyp,

Aqyryn ghana dem alyp,

Qúrmetpenen túrysty.

Sәule kórmey, shekken zar,                                                         

Ash-jalanash sorlylar

Quanysty, kýlisti.

Tez jalyndap suynghan,

Júmaqtan da quylghan,

Adamzat bir әurede.

Esin jiyp kýilenip,

Ábden boyy ýirenip

Alghannan song sәulege,-

Bayaghysyn bastady,

Újdandy bylay tastady,

Bostandyqta joq júmys.

Zar eniredi talay jan,

Sel bop aqty qyzyl qan,

Ótirik, talau, óltiris.

Shirik jýrek sasyqtar,                                                                   

Aramdyqqa asyqtar

Jetildi, jetti múratqa.

Qybyrlaghan qonyzdar,

Qorsyldaghan donyzdar

Kókten kelgen qonaqqa

Tilin, qolyn tiygizdi,

«Sasyq saytan» degizdi,

Jauyzdyq taghy órledi.

Izgi elshisi júmaqtyng -                                                                        

Qasiyetti qonaqtyn

Aq qanatyn kirledi.

Qybyrlaghan qonyzdar,

Qorsyldaghan donyzdar,

Tileging boldy - quan, qúl.

Bostandyq - izgi perishte                                                                             

Ketpekke úshyp gharyshqa,

Aq qanatyn qomdap túr.

 

Din ýiretkenge

Qarmanbay, qarap jatyp baq kýtuge,                                                    

Izdenbey alasúryp, taq kýtuge,

Taghdyrda, bir taqtayda jazuly dep,

Ár iske kim ýiretti shaq kýtuge?

Sharq úryp erikke úmtylghan úshqyr jandy,                                             

Qaynaghan tamyrdaghy ystyq qandy

Tútqyn ghyp kim qamady? Kim suytty?

Kim aldy qalyng qayrat, kýshti, әldi?

Keshegi arystandy aibyny zor,                                                               

Jýrekti jolbarystay qayraty mol

Ayyryp ar-namystan, kýshten, esten,

Kim qyldy shala-jansar bir qorqaq qúl?!

Aqylgha, jan-jýrekke kisen saldy,                                                       

Kórmeytin kózdi ker ghyp arty-aldy.

Ýiretip din dep qúldyq, qorqaqtyqty,

Qanday qúl bizge molda bola qaldy?!

Oylamay, qorqaq qúldyng tiline erip,                                                     

Jay jatyp, tәuekelge tizgin berip,

Minekey, airyldyq qoy baqtan, taqtan!

Qayteyin, әsirese, esil erik!

Joq endi, jatu bolmas bos enbeksiz,

Jalbaryp: «Jasaghan!» dep jas tókpespiz.

Ózing de, sózing de ket bizden aulaq,

Jany ólgen, jýregi ólgen múndar keksiz.

Biz jana kórdik tannyng jeli eskenin,                                                  

Salqynmen seskendirmek bop eskenin,

Syldyrlap su, sybyrlap japyraqtar:

«Esindi jy endi, alash, túr!»- deskenin!

Mine, Kýn! Sәulesi altyn jerdi qúshty,                                             

Jaryqqa quanysyp qústar úshty.

Izgi oimen erik tilep, jaryq tilep,

Úshamyz biz de jiyp esti, kýshti!

 

Jaraly jan

Cap dala beyne ólik súlap jatqan,                                                              

Kóbindey aq seleuler betin japqan.

Tau da joq, orman da joq, ózen de joq,

Sәule emes, qan shashyp túr kýni batqan.

Jalqau jel ózin ózi zorgha sýirep,                                                          

Jan-jaqty jýrgendey-aq jyndar biylep.

Yn-jyng dauys keledi qúlaghyma,

Periler әn salysyp, túr ma kýilep?..

Jaraly bir jan jatyr qúba jonda,

Bir qisyq jalghyz ayaq sýrleu jolda.

Pernesi, núry ketken kózimenen

Qaraydy beyshara jan ongha, solgha.

Qysylghan sorly adamnyng shybyn jany                                                

Shapshyp túr jýreginen ystyq qany.

Ishti órtep, jýrekti eljireted

Kýnirenip sol sorlynyng sarnaghany:

«Oypyrym-ay, Alla-ay, Jasaghan,                                                             

Qysyldy ghoy shybyn jan!

Quat kemip barady,

Kól boldy mynau aqqan qan.

Tәniri, ózine jylayyn,                                                                              

Hal joq, qalay túrayyn!

Jýrekti jara jep barad,

Jasaghan-au, qalay shydayyn?!

Soqpa, sorly jýregim,

Shirigendi, aq bilegim!

Mynau qargha, qúzghynnyn

Berdin-au, Tәnirim, tilegin!

Sauyqshyl esil elim-ay!                                                                           

Saryarqa sayran jerim-ay!

Kýmistey taza suy bar

Aydyn shalqar kólim-ay!

Sol jerde oinap jýre almay,                                                                 

Sauyq-sayran qúra almay,

Qarghagha-qúzghyn jem bolyp,

Qalghanym ba, bir Alla-ay?!

Qinaldyn-au, shybyn jan,

Toqtalsanshy, ystyq qan!

Zarlaysyng ghoy jetim bop,                                                                           

Besikte qalghan balapan!

Qara shash qayran jarym-ay,

Qarashyghym, janym-ay!

Qúlaghyma keledi

Alystan ashy zaryn-ay!

Qinaldyn-au, shybyn jan,

Toqtalsayshy, ystyq qan!

Túlpargha minip bir shapsam,                                                                   

Bolmas edi basqa arman!

Hal joq, qalay túrayyn?

Tәniri, ózine jylayyn.

Jýrekti jara jep barad,

Jasaghan-au, qalay shydayyn!

Týsti ghoy qysym janyma,

Túnshyqtym ghoy qanyma!

IYem bolsan, Jaratqan,                                                                         

Salsanshy qúlaq zaryma!

Kýshtising ghoy, Qúdiret,

Perishtene әmir et!

Qanatpen bir sipasyn,

Jazylsyn ishki-tysqy dert.

Bolmasa, ómirdi maghan kóp kórsen,

Laghnet dep meni jek kórsen,

Óleyin, tez óleyin,

Kelsin ibilis, u bersin!

Týsirme qysym janyma,                                                                      

Túnshyqtym ghoy qanyma!

IYem bolsan, Jaratqan,

Salsanshy qúlaq zaryma...

Berdi Tәnirim tilegim,                                                                             

Quan endi, jýregim!

He perishte, ne bilis

Keledi úshyp - keregim!..

Sauytty ong jaq qolyna al!

Sauytta júmaq suy bar

Áyteuir azap toqtalady,

He tamúqtyng uy bar!»

Jaraly qúba jonda kim zarlaghan,                                                    

Qansyrap, qanyn jútyp kim sarnaghan

Qayghyly cap dalany kýnirentken

Zaryna adam shydap túra almaghan?

Búl - qazaq, Tәnirige zar etken qazaq!

Qinalyp, qandy azap shekken qazaq.

Áyteuir qandy azaptan qútqarar dep,

Oqyghan azamatyn kýtken qazaq.

Azamat! Anau qazaq qanym desen,                                                      

Júmaqtyng suyn apar, janym desen.

Bolmasa, ibilis bol da u alyp bar,

Toqtatam túnshyqtyryp zaryn desen!..

 

Jer jýzin topan bassa eken

Jer jýzin topan bassa eken!                                                                   

Asqar taudan assa eken!

Tauday tolqyn qútyryp,

Uly kóbik shashsa eken!

Bassa eken topan jer jýzin!                                                                   

Japsa eken kóbik kýn kózin!

Jandy, jansyz joq bolyp,

Qalsam jalghyz bir ózim!

Jan iyesi túnshyqsa!

Ýn iyesi ýn shyqsa!

Qaranghy jerding kógine                                                                            

Kýn bolyp sonda men shyqsam!

Qanday oiyn salar em!

Jalynmen bәrin jalar em!

Eki-sheksiz dýniyede                                                                                

Jalghyz ózim qalar em!

Zaulaghan ot - jalghyz jan,

Jer minezdi joq adam.

Zaulap túrghan otymnan

Jaratar em jana adam.

 

Zar

Kýz jetip, jerding jýzi solghyn tartsa,                                                    

Altyn kýn núry kemip, salqyn artsa,

Jer jýzi ólim kýtip túrsa jylap

Seksende selkildegen bayghús qartsha.

Qatty qys kireyin dep esik ashsa,                                                            

Qyzyl gýl qoryqqannan týsi qashsa,

Ál ketip, búlghaqtaghan bútaqtarda

Japyraq: «Al óldik!»- dep sybyrlasa,-

Qayghyrman, sirә, osy qys jetti eken dep,                                                

Esil jaz bir kýndey bop ótti eken dep,

Artyna qatty suyq, qayghy tastap,

Jolymen «Barsakelmes» ketti eken dep.

Qys eger, mezgilimen jaz da bolar,                                                         

Qar erip, oipang jerler saz da bolar.

Tenizdey tolqyndaghan shalqar kólde

Týrli qús: ýirek, aqqu, qaz da bolar.

Altyn kýn altyn sәule jerge shashar,                                                  

Jan kirip, jan-januar qybyrlasar.

Kýrkirep qara búlt aspan-kókte,

Jasaghan keng raqmetting kiltin ashar.

Sózim joq dәl osylay boluynda,                                                             

Bar qayghy, qalyng dertim mening múnda:

Kónilding bayaghyday minezi joq,

Soghady jýrek zorgha, kelshi, tynda.

Joghaldy, batty, ketti sәulem-Kýnim,                                                          

Jaynaghan jýz qúlpyryp qyzyl gýlim.

Sәulesiz, Aysyz, Kýnsiz qaranghyda

Ótermin ah úrumen shyqpay ýnim.

Jalghannyng bir kórermin kóp pen azyn,                                                     

Ómirimde endi bolmas jyly jazym.

Endi bir ólgenim de, jýrgenim de,

Qolymnan úshqannan song qonyr qazym.

 

Meshit hәm abaqty

B a l a :

Áketay, mynau ne ýy úzyn moyyn,                                                           

Tym iri, úlyq ústap túrghan boyyn?

Basyna shyqqan adam biler edi-au

Syryn aitpas qarakók kókting oiyn.

Typ-tynysh búl ýige, әke, kim barady?                                                

Tynyshtyqta qasiyetti kim qalady?

Biyikte kók kýnirenip syr aitqanda,

Baqytty kim kózinen jas tamady?

Á k e:

Búl ýidi meshit deydi, qúlynshaghym,                                                 

Erigip, qughan bolyp ata zanyn,

Anda-sanda domalap barmaghy ýshin,

Saldyrghan ózine arnap «juan qaryn».

Bes minut «jatyp-túryp», juyp almaq

Bylghanghan búzyqtyqpen úyat-aryn.

Shyghatyn jogharygha moldasy da

Azanmen qúttyqtaydy qaryn tanyn.

Búl meshit - Kók ýii emes, qaryn ýii,                                              

Kórging kelse, baryp kór mal bazaryn.

B a l a :

Áketay, anau ne ýy týsi suyq?                                                                 

Janyna jibermeydi jandy juyq.

Terezesi temirli, kór - esigi,

Qabyrghasyn qoyghan ba qanmen juyp?

Tas qima, temir qaqpa, shoyyn qúlyp.                                               

Tym-tyrys. Jalghyz-aq jel túr ghoy úlyp.

Sasyqta, qaranghyda ash, auru

Kim jatyr eken, әke, tiri ólip?

Áke:

Jihanda bir jas jan bar, Qiyal aty,

Mәngi oinaytyn, sónbeytin sәule zaty.

Jangha jan beretúghyn tәtti jyrly,

Meruertten tizilgen qos qanaty.

Úshyp jýrip jyrymen jandy oyatu -                                               

Jas Qiyaldyng ejelden bar múraty.

Tiri jangha jyrlamaq tәtti jyryn,

Adamzattyng joq oghan jaqyn-jaty.

Jihanda bar nәrseni jaratqan sol,                                                    

Tәniri bar bir ghana - Qiyal aty...

Anau ýidi adamzat abaqty der,

Adam - donyz, emenning tamyryn jer.

Tәnirisi, jan jyry Qiyalgha arnap,

Sonau ýidi salghan ol bolsyn dep kór.

Kóremising kýzetshini jýrgen jarap,

Qabaq týiip, terezege qoyghan qarap?

Esalang maldanyp jýr: «Qiyaldy ústap,                                                     

Tarihtyng tanynda,- dep,- qoydym qamap!»

Esalan! Qiyal qayda?.. Qiyal kezbek,

Jihanda aq qanatpen ylghy jýzbek.

Jerdegi jary - «jandy» júbatugha,                                                        

Toqtausyz Kók ýninen әnder tizbek.

Balam, endi bilding ghoy, ol - abaqty,

Ashumenen týiip túr ol qabaqty.

«Qiyaldy ústap, japtym!»- dep bos maldanghan

Aqymaq dep bolmay ma adamzatty?!

 

Sarghaydym

Sarghaydym kýnnen kýnge quat kemip,                                                       

Qalyng oy - qara jylan jýrekti emip.

Aqyryn bitip baram janghan shamday,

Kózime ystyq jastar mólt-mólt kelip.

Apyrm-ay, auyr boldy-au kýndi ótkizu,                                                     

U jútyp, aidan úzyn týndi ótkizu!-

Qozghalyp, sóilep, oinap, tiri jatyp,

Ólem dep jas ómirden kýder ýzu.

Soghasyng jiyi-jiyi, jýrek, nege?                                                                   

Soqqanmen jandana ma solghan dene?

Sary su deneni ulayd tamyrlarda,

Tazaryp, endi ony qan etem deme.

Qalmady kózding núry, kórge ainaldym,

Qarany - aq, aqty - qara derge ainaldym.

Dyamaday pisip túrghan eki betim

Quaryp, qany qashyp, kýlge ainaldym.

Jayyldy bar deneme uy derttin,

Minekey, eki ay boldy jalyn júttym.

Kýndiz - Kýn, týnde kýmis Ay kórmeymin,                                                        

Darigha, janym - azat, denem - tútqyn.

Barady kýnnen kýnge azap asyp,

Ólim túr anadayda qoynyn ashyp,

«Qinala týssin әli!»- degendey-aq,

Ayaghyn, kýlimsirep, sanap basyp.

Jasaghan! Tez alatyn ajal joq pa?

Qinama, tez óleyin, úshyr oqqa.

Shyjyldap dene, shyrqyrap jan bereyin,

Jalyny kókke shyqqan týsir otqa!

0 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1562
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2256
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3532