Sәrsenbi, 24 Sәuir 2024
Janalyqtar 2837 0 pikir 8 Mausym, 2013 saghat 12:12

Aydana NÚRMÚHAN. Orta ghasyrda keptelip qalghan pendeler

20 jyldan astam tarihy bar túghyrly tәuelsizdigimizge býgingi kýn biyiginen kóz tastar bolsaq, onyng bizding elimizge jәne qazaq halqyna orasan zor tarihy mýmkindik bergenine kuә bolamyz.
 Biz osy uaqyt aralyghynda memlekettiligimizdi qayta qalpyna keltirip, elimizdi derbes damu jolyna týsirip, dәstýrli ruhany qúndylyqtarymyzdyng qúldyrauyn toqtatyp, ata dinimiz bolyp tabylatyn islam dinin qayta órlete aldyq.
Islamnyng basqa da әlemdik dinder tәrizdi ózindik ómir sýru mәneri, payymdau ereksheligi, birtútas órkeniyettik negizi bar ekendigin dәleldep jatudyng artyq ekeni anyq. Jýieli sipatqa ie osynau izgilikti din músylman adamnyng әleumettik bolmysyn qalyptastyra otyryp, onyng tal besikten jer besikke deyingi aralyqtaghy ómir sýru mәnerin aiqyndaydy.
Sonymen qatar islam dinining tarihy túrghydan qalyptasqandyghyn jәne ózining bolashaq damu joldaryn izdestire otyryp, býgingi kýni de san aluan iydeyalar men pikirler kýresi ayasynda ómir sýrude ekenin atap aitqan jón. Elimizde oryn alyp otyrghan ýderisterding ótpeli sipaty Qazaqstandaghy islamdyq kenistikting qalyptasuyn kýrdelendire týsti. Biz búrynghy kenes kenistigindegi el músylmandarynyng bir bóligining shetten kelip jatqan radikaldy sipattaghy diny iydeyalar men oi-pikirlerdi belsendi týrde qabyldauyna yqpal etken «jana islamdandyru» tolqynymen betpe-bet kelip otyrmyz.

20 jyldan astam tarihy bar túghyrly tәuelsizdigimizge býgingi kýn biyiginen kóz tastar bolsaq, onyng bizding elimizge jәne qazaq halqyna orasan zor tarihy mýmkindik bergenine kuә bolamyz.
 Biz osy uaqyt aralyghynda memlekettiligimizdi qayta qalpyna keltirip, elimizdi derbes damu jolyna týsirip, dәstýrli ruhany qúndylyqtarymyzdyng qúldyrauyn toqtatyp, ata dinimiz bolyp tabylatyn islam dinin qayta órlete aldyq.
Islamnyng basqa da әlemdik dinder tәrizdi ózindik ómir sýru mәneri, payymdau ereksheligi, birtútas órkeniyettik negizi bar ekendigin dәleldep jatudyng artyq ekeni anyq. Jýieli sipatqa ie osynau izgilikti din músylman adamnyng әleumettik bolmysyn qalyptastyra otyryp, onyng tal besikten jer besikke deyingi aralyqtaghy ómir sýru mәnerin aiqyndaydy.
Sonymen qatar islam dinining tarihy túrghydan qalyptasqandyghyn jәne ózining bolashaq damu joldaryn izdestire otyryp, býgingi kýni de san aluan iydeyalar men pikirler kýresi ayasynda ómir sýrude ekenin atap aitqan jón. Elimizde oryn alyp otyrghan ýderisterding ótpeli sipaty Qazaqstandaghy islamdyq kenistikting qalyptasuyn kýrdelendire týsti. Biz búrynghy kenes kenistigindegi el músylmandarynyng bir bóligining shetten kelip jatqan radikaldy sipattaghy diny iydeyalar men oi-pikirlerdi belsendi týrde qabyldauyna yqpal etken «jana islamdandyru» tolqynymen betpe-bet kelip otyrmyz.
Diny ekstremizm sipatyndaghy búl qúbylys HHI ghasyrda keng etek ala bastady. Qazirgi kýni onyng yqpal etu aimaghy úlghayyp, ekstremisterding is-qimyl aumaghy ózgerip otyr. Bastapqy kezende ekstremistik toptardyng әreketteri músylman elderindegi sheteldik subektilerge (sayasi, әskery jәne t.b.) qarsy baghyttalghan bolsa, býgingi kýni músylman qauymynyng ózi olardyng nysanasyna ainalyp otyr.
Sondyqtan diny ekstremizmning eng qauipti týrlerining birine ainalghan tәkfirshilik turaly sóz qozghaymyz. Aldymen Qazaqstandaghy tәkfirshilerding is-әreketining shynayy mәni men ýrdisterin aiqyn týsinu ýshin tәkfirshilikting payda bolu tarihy men onyng negizgi sipattaryna nazar audaralyq.
Tәkfirshilik – ol diny arman-tilekterdi aldau jәne psihologiyalyq manipulyasiyalau; ol jastardy ruhany qorlau jәne olardy mәngýrt etu; ol óz dini men halqyna satqyndyq jasau.
Uahhabiylikti ústanushylardyng barlyghyna fundamentaldy islamda tabighy týrde kezdesetin tәkfir jәne jihad turaly týsinikter tәn. Islam dinindegi osy jalpy úghymdardy óz maqsattary ýshin paydalana otyryp, uahhabiyler olardyng mәnin adam tanyghysyz etip búrmalaydy. Mәselen, uahhabiyler «dinge senbeu» (kufr) jәne «kópqúdaylyqqa jol beru» (shirk) tәrizdi úghymdardy shekten tys absaluttendire otyryp, tәkfir nysandaryn óz erikterine qaray keneytedi. Bir qúdaygha senushilikting mәnin adamdargha Qasiyetti kitapta berilgendey neghúrlym tolyq jәne dúrys týsindiru maqsatyn ústanatyn islam zangerlerinen, teologtarynan jәne filosoftarynan uahhabiylerding basty aiyrmashylyghy – olar Qúran men sýnnet mәtinderin qúqyqtyq, teologiyalyq, filosofiyalyq túrghydan týsinu mýmkindigin tolyghymen joqqa shygharady.
Tәkfir – ol uahhabiylikti ústanushylardyn, tútastay alghanda fundamentalisterding iydeyalaryn moyyndamaytyn adamdardy «kәpir» («kufr» - dinsiz) retinde aiyptau. Tәkfirshilikting nysanasyna eng aldymen islam dini jónindegi  olardyng týsinigimen kelispeytin músylmandar iligedi. Osy jerde mynany eskeru manyzdy: músylman emester tәkfirshilikting basty nysanasyna jatpaydy, óitkeni olar iudeyler men hristiandardy, jalpy basqa dinderdi ústanushylardyng barlyghyn basynan-aq «dinsizder» qataryna qosyp qoyghan.
Kórip otyrghanymyzday, dәstýrli islamdy ústanatyn qarapayym músylmandar tәkfirshiler nysanasyna ainalyp otyr. Basqasha aitqanda, tәkfirshiler islam dinin ózderi birden-bir dúrys baghyt dep senetin uahhabiylik týsinik boyynsha ústanbaghan músylmandardyng barlyghyn «kәpirler» – «dinsizder» dep jariyalaydy. Al búl jaghdayda, kәpirlikpen aiyptalghan músylmandar «dinnen shyqqan» (arabsha «murtadd», yaghny «islamnan bezgen») degen atqa ie bolady. Yaghny dәstýrli islamdy ústanatyn músylmandargha qaradan-qarap kýie jaghylady.
Múnday jansaqtyq óz kezeginde «mazhabsyzdar» atanyp jýrgen tәkfirshilerding islamdaghy dәstýrli tórt mazhabtyng mәnin búrmalauyna soqtyrady. Mәselen, olar «biz tek Qúran men sýnnetti basshylyqqa alamyz, al Qúran men payghambar sýnnetinde mazhabtar turaly eshtene aitylmaghandyqtan, onday týsinikke oryn joq» degen iydeyany algha tartady. Qazaqstandaghy tәkfirshilerding Ábu Hanifa mazhabyna jәne ony ústanushylargha ne ýshin synay qaraytyny osydan týsinikti bolady. Tәkfirshiler osy sebepten jergilikti meshit imamdaryn da moyyndamaydy.
Endi uahabiyler men hanafiylerding diny ilimderindegi qaghidattyq aiyrmashylyqtar men qarama-qayshylyqtar neden kórinis tabady degen mәselege ýnilip kórelik.
Biz ústanym túrghysynan sunnittik baghyttaghy imam Maturidy as-Samarqandy ashyp týsindirip bergen Ábu Hanifa aqidasyn ústanamyz. Alayda «mazhabsyzdar» imam Ábu Mansur Maturidiydi «kәpir» dep, al onyng izbasarlaryn «adasqandar» dep sanaydy. Yaghny tәkfirshiler bizderdi, yaghny hanafy mazhabyn ústanushylardy óz dininin, óz әreketteri men jýris-túrystarynyng mәn-maghynasyn týsinbeytin adamdar dep esepteydi. Uahhaby iydeologtarynyng pikirinshe, dinnen shyqqan músylmandar (murtadd) – birqúdaylyq qaghidalarynan «azdap janylghandar». Uahhabiyler әdette әuliyelerdi qúrmetteudi, beyit basynda qúran baghyshtaudy, júldyzdargha qarap boljam jasaudy (astrologiya), sәtsizdikterding aldyn alugha kómektesedi degen yrymmen boytúmar taghudy nemese basqa da zattardy ústaudy osynday «janylysugha» jatqyzady.
Qazirgi uahhabiylik ilimdi ústanushylardyng (neouahhabiyler) kózqarastary túrghysynan bida’a – («dinge janashyldyq engizu») týsinigine sonymen qatar tughan kýndi toylau, «sәrsenbi - sәtti kýn» dep aitu, әrtýrli sipattaghy diny merekelerdi, mereytoylardy atap ótu, ataqty adamdargha eskertkishter ornatu, aza rәsimin ótkizu, qaraly jiynda әrtýrli «janashyldyqtardy» qoldanu (mәselen, qaytys bolghan adamdy joqtau), beyit basyna qúrylys salu, t.b. engizilgen.Alayda, sunniyt-hanafiyler dýniyeden ótken tughan- tuystarynyn, sonyng ishinde ata-anasynyng beyitterining basyna barudy jәne olargha qúran baghyshtaudy manyzdy sýnnet dep sanaydy.Tәkfirshiler ziratta, beyitting basynda jәne basqa da oryndarda marqúmnyng aruaghyna baghyshtap Qúran sýrelerin oqugha bolmaydy dep esepteydi.
Al Múhammed payghambar óz hadiysinde: «Kimde-kim baqilyq bolghan ata-anasynyng beyitine baryp, olargha arnap «Yasiyn» sýresin oqysa – Alla taghala onyng kýnәsin keshiredi jәne ony ata-anasyna taghzym etetin adamdardyng qataryna qosady» degen. Taghy bir shynayy hadiste  «baqilyq bolghan adamnyng basyna onyng fәny dýniyede jaqsy kórgen adamy kelgen uaqyt – marqúmnyng jany jay tabatyn eng jaqsy sәt» ekeni aitylady. Osy jerde atadan qalghan «Óli riza bolmay, tiri bayymaydy» degen úlaghatty sóz bar ekenin aita ketkim kelip otyr.
Tәkfirshiler ózderining jeti atasyn bilmeytin, músylmandyq mindetterin tolyq oryndamaghany ýshin tipti óz ata-analaryn da jazghyratyn mәngýrtterge ainaluda. Al Qúran men Payghambarymyzdyng sýnneti bizdi ata-anamyzgha qúrmetpen qaraugha shaqyrady. Alla Taghala Qúranda bylay degen: «Jaratqan IYeng ózine ghana ghibadat etulerindi jәne әke-sheshege jaqsylyq jasaularyndy әmir etti. Al eger ol ekeuining biri nemese ekeui de jandarynda jýrip qartaysa, olargha «Tuh» deme. Olargha zekime, sypayy sóz sóile. Olargha kishipeyildikpen meyirimdilik qúshaghyn jay da: «Jaratqan IYem! Olardyng meni kishkentay kezimde tәrbiyelegenindey, Sen de olardy raqymyna bóley gór! de» («әl-Isra» sýresi, 23-24 ayattar).
Múhammed payghambarymyz sonymen qatar bylay dep aitqan: «Ata-analary tiri jýrgen kezde olargha ólgenshe azap keltiretin pendeler de bolady. Alayda ata-analary dýniyeden ótkennen keyin onday beyshara adam solar ýshin ýnemi qúran baghyshtap jýrgen bolsa, onda Alla taghala ony keshire alady jәne onyng atyn óz ata-analaryn ardaqtaghan jandardyng qataryna jazyp qoyady». Búdan shyghatyn qorytyndy – marqúm ata-anasynyng beyitine baryp jýretin úrpaghy olargha bas iyip taghzym etken, olargha Alla taghaladan «marqúmdargha bú dýniyede bergen jaqsylyghyndy o dýniyede de bere gór» dep dúgha jasap, olardyng aldyndaghy ózining qasiyetti boryshyn ótep jýrgen músylman bolyp sanalady. Múhammed payghambarymyz taghy bir hadisterinde: «Men osyghan deyin senderge beyitterge barugha tyiym salghan bolatynmyn. Búdan bylay beyitterge barsanyzdar da bolady. Ol shynynda jýrekterdi júmsartady, kózderine jas toltyrady jәne aqyretti eske týsiredi»; «Músylman adam qaytys bolghanda onyng jasaghan ýsh isinen basqasynyng barlyghy toqtaydy: bergen sadaqasy; basqalar paydalanatyn ilimi; Alla taghalagha ol ýshin dúgha baghyshtap otyratyn izgi úrpaghy» degen.
Búl orayda asa kórnekti oishyl, hadisshi (muhaddiys), ataqty músylman zangeri (fakiyh), hanafy mazhabynyng negizin qalaushy Imam Aghzam Ábu Hanifa: «Eger hadis senimdi bolsa – onda ol mening mazhabym» degen bolatyn.
Múhammed payghambar músylmandargha beyitterge barudy teginnen-tegin búiyrghan joq. Óitkeni onyng beyitke barghan adamgha da, ondaghy aruaqtargha da berer paydasy zor. Áriyne, beyitterge baruda jәne basqa da isterdi jasauda sharighat shenberinen shyghyp ketpeudi úmytpaghanymyz abzal. Sondyqtan belgili bir uaqyttarda óz jón-josyghymen qaytys bolghan tuystardyn, dinge qyzmet etken әuliyelerdin, ghúlamalardyng beyitterine baryp, olargha Alla taghaladan sharapat tilep, dúgha baghyshtap otyrugha tyrysuymyz kerek. Búl tek tughan-tuystardy eske týsiru ghana emes, sonymen qatar tarihty da eske týsirip otyru degen sóz. Óitkeni ózin qúrmetteytin jәne órkendeuge úmtylatyn kez kelgen halyq sekildi qazaq halqy da óz tarihyn, ony jasaghan jәne qazaq halqyn últ retinde qalyptastyrghan túlghalardy bilui tiyis.
Endi «bida’a» («janashyldyq») úghymynyng týsinigin taldap kórelik. Tәkfirshiler osynau arab sózin «din búzarlyq», «adasushylyq» dep týsinedi. Mәselen, olar Múhammed payghambardyng tughan kýnin – Mәulit әn-nәbiydi toylaugha ashyq qarsylyq bildiredi. Degenmen búl mereke Siriya, Aljiyr, Tuniys, Marokko jәne basqa da músylman elderinde 1207 jyldan bastap toylanady. Al tәkfirshiler Mәulit merekesin dinde tyiym salynghan janashyldyq dep sanaydy.
Biz, kerisinshe, Múhammed payghambar ómirge kelgen Mәulit kýnin sýnnetke say jәne dәstýrimizden berik oryn alghan mereke dep sanaymyz. Jyl sayyn Qazaqstan músylmandary diny basqarmasy músylman kýntizbesindegi Rabi’ ali-auual aiynda elimizding barlyq ónirlerinde auqymdy jәne saltanatty is-sharalar ótkizedi. Mәulit әn-nәby merekesin atap ótuden bas tartatyn tәkfirshiler ózderining tughan kýnderin de toylamaydy jәne óz ortalarynda ata-analary men tuystarynyng tughan kýnderin toylaugha tyiym salady. Uahhabiylerding jalghan ilimining jeteginde ketken jas qarakózderimiz namaz oqymaytyn óz ata-analaryn «kәpir» dep aiyptaugha deyin baryp jatady. Imam әl-Buhary «Jeke túlghanyng әdepteri» («әl-Adab әl-mufrad») atty enbeginde Múhammed Payghambardyng «Ata-anany kózine jas alghyzugha deyin jetkizu – baghynbaushylyq jәne ýlken kýnәlardyng biri» degen hadiysin jetkizedi. Óz kezeginde imam Ábu Hanifa ózining «әl-Fiykh әl-akbar» («Ýlken fiykh») enbeginde: «Adamdardyng eng ýlken qatelikterining biri – olardyng birin-biri kәpir dep aiyptauy. Al ahl as-Sunnanyng («Alla Elshisining jolymen jýrushiler» - sunnitter) jaqsy túsy – ol adam qateligin kórgennen keyin de ony dinsiz retinde aiyptamauy» dep jazady.
Býgingi kýnde uahhabiyler músylman elderindegi biylik basshylary men ókilderin, sol memleketterdi qorghaudy jәne qoghamdyq tәrtipti qamtamasyz etip otyrghan qúqyq qorghau organdary men kýshtik qúrylymdardy, uahhabiylerdi qoldaudan bas tartqan adamdardy «dinnen bezgender» dep aiyptap, olargha tәkfir jariyalauda.
Osydan kelip: «Zúlymdyqtyng tamyry qayda jatyr?» degen zandy saual tuyndaydy.
Tәkfirshiler eshqashan ózderining terrorister ekendigin moyyndamaydy. Al tәkfirshilikting shynayy mәni memlekettik qúrylysty, onyng sayasy jýiesin búzu, biylikti tartyp alu tәrizdi lankestik pighyldar men әreketterge negizdeledi. Tәkfirshilerding negizgi maqsaty – qazirgi  memlekettik qúrylysty ózgertip, onyng ornynda sharighatqa negizdelgen islam memleketin qúru. Zamanauy tәkfirshilik egiypettik «Músylman bauyrlar» («Ihuanuli-muslimun») partiyasynan bólinip shyghyp, «at-Takfiru әl-hijra» («dinsizdikpen aiyptau jәne óz dinin saqtau ýshin basqa jaqqa kóshu») degen ataudy alghan ulitraradikaldyq baghyt bolyp tabylady. Búl aghymnyng negizin 1966 jyly Egiypet biyligining ýkimimen ólim jazasyna kesilgen radikal iydeolog Said Qutbtyng biylikti kýshpen tartyp alu iydeyasyn basshylyqqa alghan Mústafa Shukry qalady. Adamdardy ekstremistik arbaudyng bastapqy satysy retinde kórinetin atalghan iydeologiyany Egiypet preziydenti Anuar Sadatty óltirudi iske asyrghan Abdassalyam Farajdyng «әl-Jihad» terroristik úiymynan bastap, odan keyin payda bolghan barlyq lankestik úiymdar basshylyqqa aldy.
Abdassalyam Faraj tәkfir teoriyasyn salafiylik aqidamen biriktire otyryp, odan әri damytty. Jekeley alghanda, tәkfirshiler jihad jariyalau ýshin aldymen memleket basshysy men memlekettik qyzmetkerlerge, әskeriyler men qúqyq qorghau organdarynyng ókilderine «tәkfir» (dinsiz dep aiyptau) ýkimi shygharylatyn aughandyq ýlgi boyynsha әzirlengen jihad tәjiriybesine basa mәn beredi. Yaghny jogharyda atap ótken memlekettik qúrylymdardyng barlyq qyzmetkerleri «dinsizder» dep aiyptalady jәne músylmandyq qúqyqty tәkfirshilik iydeyalar negizinde payymdau túrghysynan olardyng biyligi zansyz dep tanylady. Odan bólek, tәkfirshiler zayyrly memleket pen onyng basshylaryn adamdar ýshin әkimshilik baghynu nysandary emes, kerisinshe diny syiynu nysandaryna ainalyp ketken dep aiyptap, olardy «taguttar» - «púttar» dep jariyalaghan. Osy pikir tәkfirshilerding iydeologiyalyq úghymdarynda negizgi oryn alady jәne ol jekelegen músylmandardyng diny sanasyn psihologiyalyq arbaudyng negizi retinde kórinedi.
Osynyng barlyghy tәkfirshilikting memleket qúraushy últ ókilderi bolyp tabylatyn qazaq jastarynyng psihologiyasy men diline aitarlyqtay kýshti soqqy bere alatyndyghyn kórsetip otyr. Olar osy maqsatta qazaq jastarynyng boyynda ózining jәne ata-babalarynyng tarihyna qatysty «úyalu» sezimin tudyrugha jәne azamattyq sezimder men otangha degen tabighy sýiispenshilikting ýstinen ýstemdik jýrgizetin islam kosmopolitizmin siniruge kýsh salady. Tәkfir – qaranghylyq pen nadandyqtyng belgisi. Býginde uahhabiyler qazaq halqynyng tarihy túrghydan islam dinine qatystylyghyna kýmәn keltire otyryp, qazaqtardy syngha aluda. Tәkfirmen aiyptau óz otanyna, óz bauyrlaryna qarsy qaruly jihad jýrgizu mýmkindigining iydeyalyq negizi bolyp tabylady. Alayda tәkfirshiler islam qúqyghy boyynsha dindesterding óz dinindegilerge qarsy eshqanday jihad jýrgizuine bolmaytynyn úmytqan.
Olar sonymen qatar bizding ata-babalarymyz islam dinin H ghasyrda qabyldaghandaryn da esterinen shygharghan. Elimizding ontýstigi men ontýstik-shyghysynda ómir sýrgen Qarahandyqtar memleketi Ortalyq Aziyadaghy eng alghashqy músylman memleketi boldy. Odan keyingi ghasyrlarda Qazaq handyghynyng biyleushi elitasy tolyghymen islam dinin ústandy. Qazaq handyghy dәuirinde islam dini qazaqtardy sayasy biriktirushi rәmiz rólin atqardy – búl jerde XVI-XVIII ghasyrlarda Qazaq handyghynyng astanasy músylman әlemining kórnekti oishyldarynyng biri bolyp tabylatyn Qoja Ahmet Iassauy kesenesi ornalasqan Týrkistan qalasynda oryn tepkendigi jәne sol jerde ýsh jýzding tanymal batyrlary men biylerinin, qazaq handarynyng kópshiligining jerlenuining ózi kóp jaytty anghartsa kerek.
Demek, Qoja Ahmet Iassauy kesenesi әri diny rәmiz, әri barlyq qazaq rulary men jýzderining ejelden ortaq sayasy sanagha ie bolghandyghyn kórsetetin kórneki materialdyq dәlel bolyp tabylady, qazaqstandyq últtyq tarihnamadaghy onyng mәni asa zor. Týrkistandaghy «panteon» tәrizdi senimdi dәlelding boluy últtyq tarihymyzdy búrmalaugha talpynatyn qanday da bir әreketterge jol bermesi anyq. Osy rette, Qoja Ahmet Iassauy kesenesi bir mezgilde qazaq memlekettiliginin, sonymen qatar Ortalyq Aziyadaghy islamnyng rәmizi retinde olardy bir-birimen tyghyz jәne ajyramas birlikte baylanystyryp otyrady.
Múnyng barlyghy, sunnittik baghyttaghy islam zandy týrde qazaq halqynyng dәstýrli dini sanalatyndyghyn bildiredi, al búl óz kezeginde, últymyzdyng músylman órkeniyetining manyzdy bóligi ekendigin aighaqtaydy. Basqasha aitqanda, islam dini jәne onymen baylanysty últymyzdyng tarihiy-mәdeny múralary qazirgi qazaq qoghamyn biriktirip otyrghan basty túghyr bolyp tabylady. Osynau aighaqty derek elimizding әrbir azamatynyng dinge, әsirese, islamgha qatysty jeke ústanymy men kózqarastaryna tәuelsiz, aiqyn týrde moyyndaluy tiyis.
Qoryta aitqanda, tәkfirshilikting diny radikalizmdi, ekstremizm men terrorizmdi tudyratyn iydeya ekendigin basa aitu qajet. Olardyng pighyldary diny emes, sayasy maqsattardy kózdeydi. Demek, búl degenimiz – olar qazirgi zayyrly jәne demokratiyalyq damu jolyndaghy memlekettik, konstitusiyalyq qúrylysty kýshpen ózgertuge jәne óz týsinikterine say halifat ornatugha talpynyp, biylik ýshin kýres jýrgizude degen sóz. Dәl osylay bastalghan ýderisterding qanday saldarlargha alyp kelgenin býgingi kýngi Soltýstik Afrika men Tayau Shyghys elderining auyr jaghdayynan anyq kóruge bolady.
Osynday radikaldy iydeyalardy, dýniyetanymdy, ortaghasyrlyq ómir sýru mәneri men ruhyn boylaryna sinirgen Ortalyq Aziya men Kavkaz elderinen shyqqan sholaq balaqty, qaugha saqaldy jasóspirim-tәkfirshilerding býgingi kýnde «Arab kóktemin» bastarynan ótkerip otyrghan elderde islam halifatyn qúru maqsatynda jýrgizilip otyrghan soghystar men qantógisti qaqtyghystargha qatysyp jýrgeni kóp nәrseni anghartsa kerek.
Ókinishke qaray, diny ekstremizm men terrorizmning osynday qauipti týri diny sauatsyzdyqtyn, óz tarihyn joqqa shygharudyn, ata-babalardan jalghasyn tauyp kele jatqan dәstýrler men әdet-ghúryptardy ústanbaudyn, zayyrly memleketting sayasatyn islamdandyrugha talpynudyng jәne taghy basqa da kelensiz faktorlardyng saldarynan bizding elimizde de boy kórsete bastady. Islamdaghy ashyq agressivti baghyt retinde sipattalatyn tәkfirshilik óz ústanushylarynan kýndelikti ómirde sharighat zandaryna qatang baghynudy talap etken bolyp kórinip, shyn mәninde olardy týpsiz qaranghylyq pen oisyz nadandyqqa iytermeleydi.   
Elbasymyz N.Nazarbaev ózining «Qazaqstan – 2050 – qalyptasqan memleketting jana sayasy baghyty» atty Qazaqstan halqyna Joldauynda: «Memleket pen azamattar radikalizmnin, ekstremizmning jәne terrorizmning barlyq týrleri men boy kórsetulerine qarsy birtútas shep qúrugha tiyis. Diny ekstremizm qaupi erekshe alandaushylyq tudyryp otyr. Biz Jaratushygha degen kirshiksiz senimning agressiyaly jәne qyryp-joyghysh fanatizmmen almasuyna jol bermeuimiz kerek. Soqyr fanatizm bizding beybitsýigish halqymyzdyng psihologiyasy men diline mýlde jat. Ol Qazaqstannyng músylmandary ústanatyn hanafy mazhabyna qarama-qayshy» degen bolatyn. Osy rette Memleket basshysy: «Qazaqstandaghy ekstremizm men terrorizmde iydeyalyq emes, qylmystyq negiz bar. Jalghan diny kópirmelikting artynda qoghamnyng negizin kýl-talqan etkisi keletin qylmystyq is-әreket jasyrynyp jatyr. Búl – bizding elimizdegi beybitshilik pen túraqtylyqqa shabuyl. Búl – bizding memlekettigimiz ben azamattyq kemeldigimizding myqtylyghynyng syngha týsui» dep atap ótti.
«Biz músylman ýmbetining bir bóligi ekenimizdi maqtan tútamyz. Ol – bizding dәstýrimiz. Biraq bizde zayyrly qoghamnyng dәstýrleri de bar ekenin, Qazaqstan zayyrly memleket ekenin úmytpauymyz kerek. Biz elding dәstýrleri men mәdeny normalaryna sәikes keletin diny sana qalyptastyruymyz kerek. Biz ózin-ózi ústaudyng erekshe ýlgilerin alugha tiyispiz. Men jariya etip otyrghan strategiya bizding halqymyzdy orta ghasyrlarda emes, HHI ghasyrda ómir sýruge dayyndaydy» dep atap kórsetti Elbasymyz N.Nazarbaev.

"Ayqyn" gazeti

0 pikir