Júma, 29 Nauryz 2024
Janalyqtar 7558 0 pikir 31 Mamyr, 2013 saghat 15:01

Qughyn-sýrginning sebep-saldary qúpiya bolyp qalyp jatyr

QR Parlamenti mәjilisining Almas Túrtaev bastaghan bir top deputaty «31 mamyr – Asharshylyq pen Sayasy qughyn-sýrgin qúrbandaryn eske alu kýnine» baylanysty Ýkimet basshysy Serik Ahmetovke deputattyq saual joldady.

Qúrmetti Serik Nyghmetúly!

31 mamyr – Asharshylyq pen Sayasy qughyn-sýrgin qúrbandary kýni 1997 jyldan beri QR Preziydentining Jarlyghymen atap ótilip keledi. Jarlyqqa sәikes QR Ýkimetine jyl sayyn 31 – mamyrda sayasy qughyn-sýrgin qúrbandaryna arnalghan is-sharalar әzirlep ótkizu tapsyrylghan. Al osy is-sharalar óz dәrejesinde Ýkimet tarapynan atqarylyp jatyr ma?!
HH ghasyrda qazaq halqynyng jartysyna juyghyn qyryp salghan 1917-20-jyldar men әigili 30-shy jyldardaghy qoldan úiymdastyrylghan alapat asharshylyq pen 37 jylghy qandy qyrghyn – sayasy repressiya baghasy әli tolyqqandy berilgen joq. Ukraina Jogharghy Radasy eldi qyrghyngha úshyratqan asharshylyqty Golodomor dep jariyalap, ukrain halqyna jasalghan genosid dep tapty. Ukraina soty IY.Stalinnen bastap, búrynghy KSRO basshylary men Ukrain Kenestik Sosialistik Respublikasy jetekshilerin de osy alapat qylmysty jasaghan qylmyskerler dep ýkim shyghardy.

QR Parlamenti mәjilisining Almas Túrtaev bastaghan bir top deputaty «31 mamyr – Asharshylyq pen Sayasy qughyn-sýrgin qúrbandaryn eske alu kýnine» baylanysty Ýkimet basshysy Serik Ahmetovke deputattyq saual joldady.

Qúrmetti Serik Nyghmetúly!

31 mamyr – Asharshylyq pen Sayasy qughyn-sýrgin qúrbandary kýni 1997 jyldan beri QR Preziydentining Jarlyghymen atap ótilip keledi. Jarlyqqa sәikes QR Ýkimetine jyl sayyn 31 – mamyrda sayasy qughyn-sýrgin qúrbandaryna arnalghan is-sharalar әzirlep ótkizu tapsyrylghan. Al osy is-sharalar óz dәrejesinde Ýkimet tarapynan atqarylyp jatyr ma?!
HH ghasyrda qazaq halqynyng jartysyna juyghyn qyryp salghan 1917-20-jyldar men әigili 30-shy jyldardaghy qoldan úiymdastyrylghan alapat asharshylyq pen 37 jylghy qandy qyrghyn – sayasy repressiya baghasy әli tolyqqandy berilgen joq. Ukraina Jogharghy Radasy eldi qyrghyngha úshyratqan asharshylyqty Golodomor dep jariyalap, ukrain halqyna jasalghan genosid dep tapty. Ukraina soty IY.Stalinnen bastap, búrynghy KSRO basshylary men Ukrain Kenestik Sosialistik Respublikasy jetekshilerin de osy alapat qylmysty jasaghan qylmyskerler dep ýkim shyghardy.
1930-1933 jyldar aralyghyndaghy asharshylyqta keybir tarihshylarymyzdyng esebi boyynsha 4 milliongha juyq adam qyrylghan. Almatydaghy ýlken jiynda qandy qyrghynnyng avtorlarynyng biri Goloshekin «biz keremet jetistikke qol jetkizdik» dep bayandama jasap, oghan barlyq kommunister du qol shapalaqtap jatqanda, kóshede birining ýstine biri ýiilip ashtan ólip jatqan mәiitterding iyisi ashyq terezeden ishke enip túrghanyn aitady kuәger qayratkerlerimiz.
1897 jyly ótken Reseydegi halyq sanaghynyng resmy statistikasyna qarasaq, ózbek últy 1 million 690 myn, tәjik últy 350 myng adamdy qúrapty. Sol uaqytta qazaqtyng sany 4 million 84 myng adam bolghan eken. 100 jyl aralyghynda ózbek últy 25 milliongha jetse, osy kýnderi Elimizdegi qazaq últynyng sany 11 milliongha әreng jetti. Mine, asharshylyqtyng orny tolmas alapat zardabyn osydan-aq biluge bolady.
1937-1938 jyldardaghy sayasy repressiyada 100 mynnan asa adam jazyqsyz halyq jauy atandy.
Jas úrpaqty Alash iydeyasymen keng auqymda jәne jýieli týrde tanystyryp, ony otanshyldyq ruhta tәrbiyeleu maqsatynda Alash qozghalysyna qatysty arhiv qújattaryn, birinshi kezekte 1928-1932 jyldargha tiyesili ghasyr qújaty atalghan «Alash isi» sot prosesteri materialdaryn kóp tomdyq týrinde jariyalau isi qolgha alynu kerektigi aitylghan bolatyn. Sonymen qatar osy «Alash isi» sot prosesimen tikeley baylanysy bar kelesi mәsele - ol HH ghasyrdyng 20-50-shi jyldarynda jýrgizilgen sayasy repressiya materialdary. Qazaqstan tarihynda últtyq sayasy basqarushy topqa jәne shygharmashylyqtaghy ziyalylargha baylanysty jýrgizilgen jappay repressiyalau sharalarynyng sebep-saldary irgeli zertteu túrghysynan әli de bolsa jan-jaqty tolyq ashylmaghan kýiinde qalyp kele jatyr.
Almatydaghy Nauryzbay batyr men Qabanbay batyr kóshelerining qiylysyndaghy sayabaqta biz zor kelensizdikke kuә boldyq. Jyldar boyy iske aspay kele jatqan Sayasy qughyn-sýrgin qúrbandaryna arnalatyn eskertkishting belgisi – tastúghyr tarihymyzda auyr qasiret alyp kelgen zúlmat pen zobalannyng 60 jyldyghynda, yaghny 1992 jyly ornatylghan eken. Sodan beri ótken 21 jylda osy tastúghyrdy eskertkishke ainaldyra almauymyz eldigimizge syn.
Qazaq halqynyng jartysyna juyghyn jalmap ketken qoldan jasalghan Asharshylyq pen Sayasy qughyn-sýrgin qúrbandaryna arnalghan eskertkish- memorialdyq keshen túrghyzu – jastarymyzgha ótkennen sabaq berip, otanshyldyqqa tәrbiyeleytin tarihy mәni zor sayasy oqigha bolyp tabylady. Endeshe búghan Preziydent jarlyghyna sәikes jyl sayyn 31 – mamyrda sayasy qughyn-sýrgin qúrbandaryna arnalghan is-sharalar әzirlep ótkizu tapsyrylghan, oghan Ýkimetimiz tereng mәn berip, basa nazar audaruy kerek.

Qúrmetti Serik Nyghmetúly!

Jogharyda atalghan sayabaqta ayaqsyz qalghan eskertkish júmysynyng qashan mәresine jetetinin jәne Sayasy qughyn-sýrgin qúrbandaryn, sol bir tarihymyzdaghy qasiret jyldaryn zerttep, úrpaqqa qúndy maghlúmat qaldyru jóninde Ýkimet tarapynan atqarylyp jatqan júmystarmen habardar etuinizdi súraymyz.
«Aq jol» partiyasy 31 mamyr – Asharshylyq pen Sayasy qughyn-sýrgin qúrbandary kýni jәne Tәuelsizdigimizben kelgen Memlekettik merekeler: Tәuelsizdik kýni, Nauryz meyramy, Konstitutsiya kýni jәne Qaruly kýshterding qúrylghan kýnderinde barlyq qazaqstandyqtardy tәuelsiz Qazaqstannyng Memlekettik tuynyng bir bólshegin – kógildir lentany tarihymyzgha kórsetilgen qúrmet belgisi retinde taghyp jýruge shaqyrady.

 BIZ
- Qazaqstanda 1921- 1954 jyldar aralyghynda sayasy sebeptermen 100 mynnan astam kórnekti qogham qayratkerleri jazalanghanyn, 25 mynnan astamy atylghanyn;
- Ártýrli baghalaular boyynsha, tútastay alghanda qazaq halqynyng 60-65 payyzyn qúraghan 2-3 milliongha juyq adamnyng asharshylyq nәubetinen ajal qúshqanyn, Qazaq elinen 1,5 million adamnyng bas saughalap, bosyp ketkenin;
- Últtyq memlekettilik mýddesin kózdegen kózi ashyq, kókiregi oyau ziyalylarynan týgeldey derlik aiyrylghanyn;
- Qazaqstannyng jýzdegen myng jazyqsyz jandardyng jәne repressiyagha úshyrap, qughyndalyp kelgen basqa etnostardyng mekenine ainalghanyn, súrapyl zúlmatty basynan keshken bizding halqymyzdyng olardy súmdyq júttan, adamdardy qynaday qyrghan asharshylyqtan qútqarghanyn әrdayym ESTE SAQTAYMYZ.

Qúrmetpen,
«Aq jol» QDP
Parlamenttik fraksiya mýsheleri:
A. Túrtaev
A. Peruashev
E. Nikitinskaya
A. Ábildaev
N. Jazylbekov
M. Qazbekova

 T. Erghaliyev

Masa.kz

0 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1575
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2268
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3580